އަދުގެ އިސްލާމީ ދުނިޔެ. (ފުރަތަމަބައި)

އަދުގެ އިސްލާމީ ދުނިޔެ (ފުރަތަމަ ބައި)

މުސްލިމުން، 2014 ވަނަ އަހަރު ހޭދަކުރަމުން ދާއިރު، އަދުގެ އިސްލާމީ ދުނިޔެ ދެނެގަތުމަށް ޓަކައި އެނބުރިލާން ޖެހެނީ، މީގެ ސަތޭކަ އަހަރު ކުރިޔަށެވެ. 1914 ވަނަ އަހަރުގެ ތެރެއަށެވެ. 1914 ވަނަ އަހަރަކީ، މުސްލިމުން ވަރަށް ޚާއްޞަކަމެއް ދޭންހެޖޭ ސީރިއަސް ބަދަލުތަކެއް ޔޫރަޕަށާއި މެދުއިރުމައްޗަށް (MIDDLE EAST) އަންނަން ފެށި އަހަރެކެވެ. އެދުވަސް ވަރަކީ، ދުނިޔޭގެ ހަތަރުބިތުން އެއްފަޅިއަށް އެކުގައި އިނގިރޭސި ރަސްކަމުން ވެރިވެގެންތިބެ ބާރުހިންގަމުން ދިޔަ ދުވަސްވަރެވެ. އެބިންތަކުގައި ހިމެނޭ އިނގިރޭސި ދައުލަތްތަކަށާއި އިނގިރޭސިންގެ ދިދައަށް އިރުއޮއްސުމެއް އެއްގޮތަކަށް ވެސް ނާދެއޭ ބުނަމުން ގެންދިޔަ ދުވަސްވަރެވެ. އަބަދުވެސް އިނގިރޭސި ދިދައަށް އިރުގެ އަލިކަން ހުރެއެވެ. އިނގިރޭސިންގެ އެންމެ ރަން ޒަމާނެވެ. ދުނިޔޭގެ ވެރިކަން ކުރިދުވަސް ވަރެވެ.

އާދެ! އެދުވަސްވަރު، ޔުނައިޓެޑް ސްޓޭޓްސް އޮފް އެމެރިކާ (UNITED STATES OF AMERICA) އޮތީ، ދުނިޔޭގެ ބާރެއްގެ ގޮތުގައެއް ނޫނެވެ. މެދުއިރުމަތީގައި ޒަމާނުއްސުރެ އޮތް އިސްލާމީ އުއްމަތަށް ކުދިކުދި ލޮޅުންތައް އައިސް ބައެއްބިންތައް ގެއްލި، އިސްލާމުންނަށް އެކި ދުއްތުރާތަކައި ދިމާވެފައި ވީނަމަވެސް އިސްލާމުން، ދުނިޔޭގައި ބާރެއްގެ ގޮތުގައި އެއް އުންމަތެއްގެ ސިފައިގާ، އުންމީދުތަކެއްގެ އަލިކަމުގެ ތެރޭގައި ދެމި އޮތެވެ.

ރަސޫލާ ޞައްލަﷲ ޢަލައި ވަސައްލަމަގެ ވެރިކަމަށް ފަހު، ހަތަރު ޚަލީފާއިންގެ ވެރިކަންނިމި، އުމަވީންނާއި ޢައްބާސީންގެ ޚިލާފަތު ނިމި ދުނިޔޭގައި ޢުޘްމާނީ ޚިލާފަތު (OTTOMAN EMPIRE) ގެ ބާރު ހިނގަމުން ދިޔަ ދުވަސް ވަރެވެ. ރަސްގެފާނަކީ، މުޙައްމަދު ފަހެއް (MEHMED 5, 2 NOV 1844 – 3 JUL 1918) އައި ހަމައެވެ. އެއީ 35 ވަނަ ޢުޘްމާނީ ޚަލީފާއެވެ. ރަސްކަން ކުރެއްވީ، (10 MAY 1909 – 3 JUL 1918) އަށެވެ. އަވަހާރަ ވީއިރު ޢުމުރުފުޅަކީ، 73 އަހަރެވެ. މުޙައްމަދު ފަހެއް ރަސްގެފާނުގެ ބައްޕާފުޅަކީ، 31 ވަނަ ޢުޘްމާނީ ޚަލީފާ ކަމުގައިވާ ޢަބްދުލް މަޖީދު އެކެއް (ABDUL MECID 1, 25  APR 1823 – 25 JUN 1861) އެވެ.

އަދި، 36 ވަނަ ޚަލީފާއަކީ، މުޙައްމަދު ހައެއް (MEHMED 6, 14 JUN 1861 – 16 MAY 1926) އެވެ. އަސްލު ނަންފުޅަކީ، މުޙައްމަދު ވަހީދުއްދީން އެވެ. ރަސްކަން ކުރެއްވީ، 1 ނޮވެންބަރ 1922 އިން ފެށިގެން، 3 ޖުލައި 1918 އައި ހަމައަށެވެ. މިޚަލީފާގެ ބައްޕާފުޅަކީ ވެސް، ޢަބްދުލް މަޖީދު އެކެއް އެވެ. 37 ވަނަ ޚަލިފާއަކީ، ޢަބްދުލް މަޖީދު ދޭއް (ABDUL MECID 2, 29 MAY 1868 – 23 AUG 1944) އެވެ. ޚަލީފާ ކަމުގައި ހުންނެވީ، 19 ނޮވެމްބަރ 1922 އިން ފެށިގެން، 3 މާޗް 1924 އައި ހަމައަށެވެ. މިއީ ޢުޘްމާނީ ޚިލާފަތުގެ އެންމެފަހު ޚަލީފާއެވެ. ފަހެ، މިޚަލީފާއަށް ފަހު،  ޚިލާފަތު ނިމުމަކަށް އައީއެވެ. ޚިލާފަތު މުޅިން ޚަތިމްވެ ނިމުނީއެވެ. ބޮޑުހަނގުރާމަ އަށް ފަހު، ދުވަސްކޮޅެއް ވަންދެން ޚަލީފާ ކަމުގެ ލަޤަބު އަރުވަމުން ގެންދިޔައީ މުސްޠަފާ ކަމާލް އަތާތުރުކް ގެ ލީޑަރޝިޕްގެ ދަށުން އުފެދުނު ތުރުކީގެ ރައްޔިތުންގެ ބޮޑުމަޖިލިސް (TURKISH GRAND NATIONAL ASSEMBLY) އިންނެވެ.

އާދެ! މިދުވަސްވަރު، ދުނިޔޭގެ ސިޔާސަތު ތެރެއަށް ވަދެ ގޮތްތައް ރާވާއި ކުޅެމުން ގެންދިޔައީ، އޭރު ދުނިޔޭގެ ބާރުގެގޮތުގައި ތިބި، ޔޫރަޕްގެ ޚިޔާލާއި ފިކްރުންނެވެ. އަދި އެދުވަސްވަރު ދަރިފަސްކޮޅަށް ދެމިގެން އައިސްފައިވާ ވަރުގަދައަށް މޫލާފައިވާ ދެރަސްކަމެއް ވަރަށް ވަރުގަދަކޮށް އޮތެވެ. އެއީ އޮސްޓްރޯ ހަންގޭރިއަން އެންޕަޔަރ (AUSTRO – HUNGARIAN EMPIRE) އާއި ރަޝިޔަން އެންޕަޔަރގެ ވެރިކަމެވެ. އޮސްޓްރޯ ހަންގޭރިއަން ރަސްކަމުގައި ވެޑުވެ އިންނެވި ރަސްކަލަކީ، އާރކްޑިއުކް ފްރޭންޒް ފްރެޑިނަންޑް (ARCKDUK  FRANZ  FREDINAND, 18 DEC 1863 – 28 JUN1914) އެވެ. 1889 އިން ފެށިގެން އަވަހާރަކޮށް ލެވެންދެން ރަސްކަމުގައި އިންނެވީ މިރަސްގެފާނެވެ.

މިރަސްކަލުންގެ ލޮބުވެތި އަނބިކަނބަލުން ނަކީ، ސޯފީ ޗޯޓެކް (SOPHIE CHOTEK, 1 MAR 1868 – 28 JUN 1914) އެވެ. އަވަހާރަ ވީއިރު ޢުމުރުފުޅަކީ، 46 އަހަރެވެ. މިރާނީއާއި ރަސްގެފާނު އެކުގައި ކާރެއްގައި ވަޑައި ގަންނަވަނިކޮށް، ބޮސްނިޔާ އަދި ހެޒްގޮވީނިޔާ (BOSNIA AND HERZEGOVINA) މީހަކު ސެރާޔޭވޯ (SARAJEVO) ގައި ދެކަނބަލުން އެކުގައި އަވަހާރަކޮށް ލީއެވެ. ފްރެންޒް އާއި ސޯފީ އަވަހާރަކޮށްލީ، 19 އަހަރުގެ ޒުވާނެކެވެ. މިޤާތިލްގެ ނަމަކީ، ގަވްރިލޯ (GAVRILO PRINCIP, 13 JUL 1894 – 28 APR 1918) އެވެ. ޤާތިލް ގަވިލޯ އަކީ، 1901 ވަނަ އަހަރު ސާބިއަން ރަސްކަމުގެ ސިފައިން އުފެއްދި ސީކްރެޓް މިލިޓްރީ ސޮސައިޓީން ބަލަހައްޓަމުން ގެންދިޔަ، ބްލެކްހޭންޑް (BLACK HAND) ގްރޫޕްގެ ޢަސްކަރީ ތަމްރީނު ލިބިފައިވާ ގޭންގްސްޓައިލް ޕާޓޭންގެ ޒުވާނެކެވެ. މިއީ ސާބިޔާ ސިފައިންގެ އަންޑަރގްރައުންޑް ޖަމާޢަތެކެވެ.

މީނާ ހެދިގޮތަކީ ފިލާހުރެފައި ކާރުކުރިމަށްޗަށް، ކާރުކޮޅު މަގުބަދަލު ކޮށްލަން ހުއްޓާލިވަގުތު ކުއްލިއަކަށް ނުކުމެ ފިސްތޯލަ އަކުން ވަޒަންތައް ފޮނުވާލީ، އެންމެ ފަސްފޫޓް ކައިރިންނެވެ. އެއިން ވަޒަނެއް ފްރެންޒްގެ ކަރުފުޅަށް އަމާޒުވިއެވެ. އަދި ސޯފިޔާގެ ދަށްބަނޑުކޮޅަށް، އެހެން ވަޒަނެއް އަމާޒުވެ ގަޑިއެއްހާ އިރުތެރޭގައި ރަސްގެފާނާއި ރާނީ އަވަހާރަވެ ދުނިޔެ ދޫކުރެއްވީއެވެ.

މިޤާތިލްކަލޭގެ މަރުވީ، އޭނާގެ ޢުމުރުން، 23 އަހަރުގައި ޖަލުގެ ކުޑަގޮޅީގައި އޮވެ، ޖެހުނުބައްޔެއްގެ ތެރޭގައެވެ. ރަސްގެފާނު ހޭފުޅުނެތުމުގެ ކުރިން، ރާނީ އަރިހު ދެންނެވުނުހާ ވެސް އެއްޗަކީ، “ސޯފީ! ސޯފީ! އޭ! މަރުނުވާށެވެ! އަހަރުމެން ދެމީހުންގެ ދަރިންނަށް ޓަކައި މަޑުކުރާށެވެ!” މިޖުމްލައެވެ.

އާދެ! ދުނިޔޭގައި ބޮޑުހަނގުރާމަ (GREAT WAR) އެއް ފެށުމުގެ ސަބަބަކަށްވީ، ސާބިޔާ މީހުން އޮސްޓްރޯ ހަންގޭރިއަން އެންޕަޔަރގެ ރަސްގެފާނު، ޤަތުލްކޮށް ލުމެވެ. މިޤަތުލް ވެގެން ދިޔައީ ދުނިޔޭގައި ހިނގި ފުރަތަމަ ބޮޑުހަނގުރާމައިގެ ފެށުމަށެވެ. އަދި މިހާތަނަށް ހިނގި އެންމެބޮޑު ހަނގުރާމައަށް މިހަނގުރާމަވިއެވެ. މިހަނގުރާމައިގާ، 70 މިލިއަން ހަނގުރާމަވެރިން، ސޯލްޖަރުންގެ ގޮތުގައި ޢަމަލީގޮތުން ބައިވެރިވިއެވެ. އިއްތިޙާދީން (ALLIED POWER) ނުވަތަ އޮންޓޮންޓް ޕަވާރސް (ENTENTE POWERS) ނުވަތަ ޓްރިޕަލް އޮންޓޮންޓް (TRIPLE ENTENTE) ގެ ގޮތުގައި، 43 މިލިއަން ޢަސްކަރީން ޙަރަކާތް ތެރިވިއެވެ. ހަނގުރާމައިގެ މަރްކަޒަކީ ޔޫރަޕް (EUROPE) އެވެ. މިހަނގުރާމައިގެ ސަބަބުން އެންމެބޮޑެތި ބަދަލުތައް އައީ ޔޫރަޕާއި މެދުއިރުމައްޗަށެވެ. އިސްލާމީ ދުނިޔެއަކީ، މެދުއިރުމައްޗެވެ. މުޅި ޔޫރަޕްގެ އަމާޒަކަށް މުސްލިމުން ވެފައި ވަނީ އެހެންވެގެންނެވެ.

ބޮޑުހަނގުރާމަ:

1914 އިން 1918 އަށް މިހަނގުރާމަ ކުރެވުނެވެ. މިހަނގުރާމައިގާ، 8 މިލިއަން ސޯލްޖަރުން މަރުވިއެވެ. 7 މިލިއަން މީހުން ދާއިމީކޮށް ނުކުޅެދުންތެރި ވެގެންދިޔައެވެ. 15 މިލިއަން ސިފައިން ސީރިއަސް ކޮށް ޒަޚަމްވިއެވެ. އަދި މިހަނގުރާމައިގާ ބައިވެރިވި ދެފަރާތުގެ ޤައްމުތަކުން އެތައްއެތައް މިލިއަން އާންމު ރައްޔިތުންނެއް މަރުވެގެން ދިޔައެވެ.

އާދެ! ބޮޑުހަނގުރާމަ އަކީ، ދުނިޔޭގައި ފުރަތަމަ ފަހަރަށް މޮޑަންޓެކްނޮލެޖީ ބޭނުންކޮށް، ކެމިކަލް ބާވަތްތަކުގެ ހަތިޔާރުތައް ބޭނުންކުރި ހަނގުރާމައެވެ. އެކިޒާތުގެ ވަޒަނާއިބޮންތައް އުފައްދާއި އަމަލީ މައިދާނުގައި ބޭނުން ހިފިއެވެ. ތަޖްރިބާ ކުރިއެވެ. އަދި މިއީ، ފުރަތަމަ ފަހަރު ހަނގުރާމައެއްގައި މަތިންދާބޯޓުގެ ބޭނުންކުރި ހަނގުރާމައެވެ. އެއްގަމާއި ކަނޑުގެ އުޅަނދު ފަހަރުގެ ބޭނުންކުރިއެވެ. މިހުރިހާ ބާވަތެއްގެ ޓެކްނޮލެޖީ ފުރަތަމަ ފަހަރަށް ދުޝްމަންބަޔަކާ ދެކޮޅަށް ބޭނުންހިފައި ތަޖްރިބާ ކުރެވުނީ، މިހަނގުރާމައިގެ ތެރޭގައެވެ. ހަރަތުއަހަރު ވަންދެން ބޮޑުހަނގުރާމަ ދެމިގެން ދިޔައެވެ. ފެށުނީ، 28 ޖުލައި 1914 ގައެވެ. ރަސްމީކޮށް ނިންމާލީ، 11 ނޮވެންބަރ 1918 ގައެވެ. މުޅި ހަނގުރާމައިގެ އަމާޒަކަށް ވެފައިއޮތީ، މުސްލިމުން ނިކަމެތިކޮށް ސުންނާފަތި ކޮށްލުމެވެ. މުސްލިމުންގެ ބާރު، ދުނިޔޭގައި ދައްކޮށް ކުޑަކުރުމަށެވެ.

ބޮޑުހަނގުރާމަ އަށް ފުރަތަމަ ބޮޑު ހަނގުރާމަ (WORLD WAR 1) މިނަމުން ނަންދެވުނީ، ދެވަނަ ބޮޑު ހަނގުރާމަ (WORLD WAR 2) ފެށުމަށް ފަހުއެވެ. ދެވަނަ ބޮޑު ހަނގުރާމަ ފެށުމުގެ ކުރިން މިހަނގުރާމަ އަށް، ތާރީޚީ ޢިލްމުވެރިން ކަމުގައިވާ، މުއަރިޚުން ދީފައިވާ ނަމަކީ، ބޮޑު ހަނގުރާމަ “ގްރޭޓް ވޯރ” އެވެ. “ފުރަތަމަ” މިލަފުޒު އޭރު ބޭނުމެއް ނުކުރެއެވެ.

އާދެ! 1918 ގައި ބޮޑުހަނގުރާމަ ނިމުނުއިރު ޔޫރަޕްގެ މައިބަދަ ކަމުގައިވާ، އިނގިރޭސިވިލާތް އޮތީ ކުރިންއޮތް ބާރާއި ހައިބަތުގެ ދެބައިކުޅަ އެއްބަޔަށް ދަށްވެގެން ގޮސްފައެވެ. އިނގިރޭސިންގެ ރަންޒަމާނަށް އުނިކަން ކޮންމެ ވެސް ވަރަކަށް ވެރިވެފައެވެ. ވިކްޓޯރިއަން ޒަމާން (VICTORIAN ERA) ނިމިފައެވެ. އަދި އޭގެކުރިން އޮތް، ޖޯރޖިއަން ޒަމާން (GEORGIAN PERIOD) އާއި ވިކްޓޯރިއަން ޒަމާނަށް ފަހު އޮތް، އެޑްވަރޑިއަން ޒަމާން (EDWARDIAN PERIOD) ވެސް ނިމުމަކަށް އައިސް ބޮޑު ބަދަލަކާ ކުރިމަތިލާން ޖެހިފައެވެ.

އަދި އެޒަމާނުގައި އޮތް އެންމެ ބާރުގަދަ ހަތަރު އެންޕަޔަރ ވަނީ، ބޮޑު ހަނގުރާމައާ އެކު ކުދިކުދިވެ ނެތި ގޮސްފައެވެ. އެއީ އެކެއް؛ ޖަރުމަން އެންޕަޔަރ އެވެ. ދޭއް؛ ރަޝިޔަން އެންޕަޔަރ އެވެ. މިދެރަސްކަމަކީ ވެސް ޒަމާންތަކެއް ވަންދެން ދެމިއޮތް، ޤަދީމީ ތާރީޚެއް ފަހަތުގައި އޮތް ވަރުގަދައަށް މޫލާފައި އޮތް ދެރަސްކަމެވެ. ޖަރުމަނުގައި ޤައިޞަރުން (KAISER) ގެ ރަންޒަމާން ދެމިއޮތެވެ. ރަޝިޔާގައި ޒަމާންވީ ދިގުތާރީޚެއް އޮތް ޒާރުން (TSAR) ގެ ރަންޒަމާން ދެމިއޮތެވެ. ތިނެއް؛ އޮސްޓްރޯ ހަންގޭރިއަން އެންޕަޔަރ އެވެ. މިރަސްކަން މުޅިން ނެތިގެންގޮސް ވަކިވަކި ޤައްމުތަކަކަށް ބެހިގެން ދިޔައީއެވެ. ހަތަރެއް؛ އޮޓަމަން އެންޕަޔަރ އެވެ. މިއީ އިސްލާމީ އުންމަތެވެ. އަޅުގަނޑުމެން މުސްލިމުން ކަންބޮޑުވެ، އަޅާލަން ޖެހެނީ މިކަމާ ހެދިއެވެ.

އަދި މިމަޒްމޫނު ލިޔުމުގެ ބޭނުމަކީ، އިސްލާމީ އުންމަތަށް ނަޒަރުކޮށް ބަލާލުމެވެ. ރަސޫލާ ޞައްލަﷲ ޢަލައިހި ވަސައްލަމަގެ ވެރިކަމުގެ ރަން ޒަމާނަށް ފަހު، ފެށުނީ، ޚިލާފަތުގެ ދުވަސް ވަރެވެ. އެގޮތަށް އިސްލާމީ ޚިލާފަތު ދެމެމުން އައިސް ބޮޑު ހަނގުރާމަ ނިމުމަށް ފަހުވެސް ދެޚަލީފާއަކު، އިސްލާމީ އުންމަތުގެ ޚަލީފާކަމުގައި ހުންނެވިއެވެ. އަދި ބޮޑު ހަނގުރާމަ ނިމި ޚިލާފަތުގެ ވެރިކަން ނިމުމުން، މައްކާ ޝަރީފް ޙުސައިންގެ ދޮށީ ދަރިކަލުން ޢަލީ ބިން ޙުސައިން އަމިއްލަ ފުޅަށް މުސްލިމުންގެ ޚަލީފާއަކަށް ވެވަޑައިގެން ދުވަސްކޮޅަކު އެނަމުގައި އުޅުއްވިއެވެ. މިވާހަކަތައް ފަހުން ގެންނާނަމެވެ. إن شاء االله!

އާދެ! ބޮޑު ހަނގުރާމަ ނިމުނުއިރު އިސްލާމީ އުންމަތުގެ ވެރިކަމުގައި ހުންނެވީ، ޢުޘްމާނީ ޚިލާފަތުގެ، 35 ވަނަ ޚަލީފާއެވެ. އެއަށް ފަހު، 1918 އިން 1922 އަށް ޚަލީފާއަކަށް ހުންނެވީ، 36 ވަނަ ޚަލީފާއެވެ. އަދި އެއަށް ފަހު، 37 ވަނަ ޚަލީފާއައި ހަމައިން އިސްލާމީ ޚިލާފަތު ނިމުމުގައި ސިއްކަޖެހި ޚިލާފަތުގެ ޒަމާން ނިމުނީއެވެ. 37 ވަނަ ޚަލީފާގެ ރުހުމުގައި ފްރާންސްގެ ވެރިރަށް ޕެރިހަށް އަރުވާލެވުނީ ފްރާންސްގެ އެހީ ގައެވެ. ފްރާންސް އަކީ، ފެށުނީއްސުރެ ވެސް މުސްލިމުންގެ ބާރު ނެތިކޮއްލުމަށް ޓަކައި ތޮޅެމުން އަންނަ ފަރަންޖީންނެވެ. މިވާހަކަ ވެސް ފަހުން ގެނެސް ދޭނަމެވެ. إ ن شاء الله!

ދަންނާށެވެ! މިއަދު އަޅުގަނޑުގެ މައުޟޫޢުއަކީ މިއެވެ. އިސްލާމުންނެވެ. އިސްލާމީ އުންމަތެވެ. އިސްލާމީ އުންމަތަށް ރާވައިގެން ދެމުން ގެންދާ ހަނގުރާމަވެރި ރޭވުންތަކެވެ. ބޮޑުހަނގުރާމައިގެ މަޤްޞަދެވެ. ހިތާމަވެރި މިހާދިސާ ހިނގާދިޔަ ގޮތާމެދު ބަލާލުމެވެ. އިނގިރޭސިން އިސްކޮށް ތިބެ، ޔޫރަޕުން އިސްލާމީ އުންމަތުގެ އިޖްތިމާޢީ ފޭރާން ސުންނާފަތި ކޮށް، ވީރާނާ ކޮށްލި ގޮތާމެދު ނަޒަރުކޮށް ބަލާލުމެވެ. ކުޑަނަމަވެސް ތާރީޚީ ވާހަކަކޮޅެއް ހާމަކޮށް ދިނުމެވެ. ކޮންމެއަކަސް މިއީއަދުގެ އިސްލާމުން، ނިހާޔަތަށް ހިތާމަކުރަންޖެހޭ ކަމެކެވެ.

ވީމާ އަޅުގަނޑުގެ އަމާޒަކީ، އިސްލާމީ ދުނިޔެއަށް ސިޔާސީ ގޮތުންނައި ޢަސްކަރީ ގޮތުން އަންނަމުންދާ ބަދަލުތަކަށް ބަލާލުމެވެ. 2014 ވަނަ އަހަރުގައި އަޅުގަނޑުމެން ތިބިއިރު، މިކަންކަމަށް ބަލާލާއި ނަޒަރުކޮށް ލުމަކީ، މުސްލިމުންގެ މައްޗަށް އޮތް ވާޖިބެކެވެ. ބޮޑުހަނގުރާމަ އަށް ފަހު، އުމަވީޚިލާފަތާއި ޢައްބާސީ ޚިލާފަތާއި ހަމައިން މެދުކެނޑުމެއް ނެތި ދެމިގެންއައީ ޢުޘްމާނީ ޚިލާފަތުގެ ބާރުކެނޑި މިނިވަން ރިޕަބްލިކް އޮފް ތުރުކީ އެއް، މުޞްޠަފާ ކަމާލް އަތާތުރުކް (MUSTAFA KAMAL ATATURK, 19 May 1881 – 10 NOV 1938) ގެ ޤިޔާދަތުގެ ދަށުގައި އުފެދުނީ ގިނަގުނަ ކަންތައްތަކެއް ބަޔަކު އަޑީގައި ތިބެ ރާވައި ހިންގައި ގެންނެވެ.

އާދެ! އެދުވަސްވަރު ޔޫރަޕުން ޢުޘްމާނީ ޚިލާފަތަށް ދީފައިވާ ނަމަކީ، ” ޔޫރަޕްގެ ބަލިމީހާ ” އެވެ. އެމީހުންގެ މެދުގައި އިސްލާމީ ޚިލާފަތަށް ބޭނުންކޮށް އުޅުނީ، “ސިކްމޭން އޮފް ޔޫރަޕް” (SICK MAN OF EUROPE) އެވެ. އަދި އެދުވަސްވަރު މިޞްރުއޮތީ، އިނގިރޭސިންގެ އިސްތިޢުމާރުގެ ދަށުގައެވެ.

ބޮޑު ހަނގުރާމައަށް ފަހު، މުޅިން އާމޮޑަން ދުނިޔެއެއް ފެށުނީއެވެ. ޒަމާނީ ދުނިޔެއެއްގެ ބިންގާ އެޅުނީއެވެ. އެހެންވުމާ އެކު އިސްލާމީ އުންމަތުގެ ވާހަކަ ދައްކާއިރު ބޮޑުހަނގުރާމަ އަށް ބަލާނުލާ ދިއުމަކީ އުނިކަމަކަށް ވާނެތީ އެވާހަކަތައް ކޮންމެހެން ވެސް ގެނެސްދޭން ޖެހުނީއެވެ. ވިސްނާލަން ޖެހޭ އެންމެ މުހިންމު ނުކުތާއަކީ، ސާބިޔާ އާއި ރަޝިޔާއަކީ، އަބަދުވެސް އެއްބްލޮކް ކަމާއި އޮސްޓްރޯ ހަންގޭރިއަން އާއި ޖަރުމަން ވިލާތަކީ، އަނެއް ބްލޮކްކަމެވެ. ފަހެ، މިހަނގުރާމަ އަކީ، މިދެބްލޮކްގެ ދެމެދުގައި ކުރެވުނު ވަރުގަދަ ބޮޑު ހަނގުރާމަ އެކެވެ. މުޅި ޔޫރަޕްގެ ގަދަބާރަކީ، އިނގިރޭސިން ނާއި ޖަރުމަނެވެ. މާޒީގައި ދިމާވި އެކިކަންތައްތަކާ ހެދި އިސްލާމީ އުންމަތް ވަނީ، އިނގިރޭސިންނާ އެކު އޮތް ގާތްގުޅުމުން ދުރުވެ، ޖަރުމަނާ އެކުގުޅި ރަހްމަތްތެރިކަން އުފައްދާ ފައެވެ.

ކުރިން ވެސް ބުނެވުނު ފަދައިން މިހަނގުރާމަ އަކީ، ކިންގްޑޮމް އޮފް ސާބިޔާގެ މީހަކު އޮސްޓްރޯ ހަންގޭރިއަން އެންޕަޔަރ މަރާލުމުގެ ރުޅިވެރިކަމުގައި އިއުލާނު ކުރެވުނު ހަނގުރާމަ އެކެވެ. އޮސްޓްރޯ ހަންގޭރިއަން ފަޅީގެ ބާރަކަށްވީ، ސެންޓަރަލް ޕަވަރސް (CENTRAL POWERS) އެވެ. ޖަރުމަން އެންޕަޔަރ އޮތީ އޮސްޓްރޯ ހަންގޭރިއަން ފަޅީގައި ކަމުން، ޢުޘްމާނީ ޚިލާފަތަށް ބުރަވާން ޖެހުނީ އެފަޅިއަށެވެ.

އަނެއްފަޅި އަކީ، އެލައިޑް ޕަވަރސް (ALLIED POWERS) އެވެ. އެއީ އިނގިރޭސިންނާއި ރަޝިޔާ އާއި ފްރާންސްގެ ރަހްމަތްތެރި ކަމުގެ ފަޅިއެވެ. މިއީ އިއްތިޙާދީންނެވެ. އިއްތިޙާދީ ބާރަކަށް ވެގެންދިޔައީ، ފްރެންޗް ރިޕަބްލިކް އާއި ބްރިޓިޝް އެންޕަޔަރ އާއި ރަޝިޔަން އެންޕަޔަރ އާއި ޔުނައިޓެޑް ސްޓޭޓްސް އޮފް އެމެރިކާ އާއި ޖަޕާން އާއި އިޓަލީއެވެ.

އެމެރިކާ ޢަމަލީ ގޮތުން ބައިވެރިވީ ހަނގުރާމައިގެ އެންމެފަހު ދުވަސްވަރުގައެވެ. 1917 ގަ އެވެ. އަދި އިޓަލީ އެންމެފަހު ވަގުތު ސެންޓަރަލް ޕަވަރސް އައިގުޅުނެވެ. ހަނގުރާމަ ކުރެވުނީ، ސެންޓަރަލް ޕަވަރސް އާއެކުގައެވެ. މިބްލޮކްގައި ތިބީ، އޮސްޓްރޯ ހަންގޭރިއަން އެންޕަޔަރ އާއި ޖަރމަން އެންޕަޔަރ އާއި އޮޓަމަން އެންޕަޔަރ އާއި ކިންގްޑޮމް އޮފް ބަލްގޭރިއާ އެވެ. ބަލްގޭރިއާ ގުޅުނީ، 14 އޮކްޓޯބަރ 1915 ގައެވެ. އޮޓަމަން އެންޕަޔަރ، 2 އޯގަސްޓް 1914 އިން ފެށިގެން އޮތީ، ސިއްރުކޮށެވެ. ފާޅުގައި މުސްލިމުން ނުކުމެ ޖިހާދުކުރުމަށް ޚަލީފާ އަމުރުނެރުއްވީ، ހަނގުރާމަ ފެށުނުތާ ދުވަސްކޮޅެއް ފަހުންނެވެ. ހަނގުރާމައިގާ ބައިވެރި ވުމުގެ ގުޅުންތައް ހިންގުނު އެއްބަސް ވުންތައް އުވާލީ، ބޮޑު ހަނގުރާމަ ރަސްމީކޮށް ނިމުނުކަން އިއުލާނުކުރި ދުވަހުއެވެ. އެއީ، 1918 ވަނަ އަހަރުގެ، 11 ވަނަ މަހުގެ، 11 ވަނަ ދުވަހުގެ މެންދުރު، 11 ޖެހިއިރުއެވެ. މިހިސާބުން ބޮޑު ހަނގުރާމަ ރަސްމީކޮށް ނިމުނީއެވެ.

އިސްތިޢުމާރީ ނުފޫޒުތައް:

އާދެ! ބޮޑު ހަނގުރާމައިގެ ކުރިންވެސް ވަނީ ޔޫރަޕުން، އިސްލާމީ ބައެއް ޤައުމުތައް އިސްތިޢުމާރު ކޮށް ދަށުލާފައެވެ. މިޞްރަކީ ސީދާ އިނގިރޭސި ވިލާތުގެ އޯޑަރަށް އޭރު ކިޔަމަން ވަމުންދާ ދައުލަތް އެކެވެ. މުޅި މެދު އިރުމައްޗަށް ނުފޫޒު ހިންގާނެ ސަފީރެއް މިޞްރުގައި އިނގިރޭސިން ބަހައްޓާފައި ހުރެއެވެ. މީނާގެ ވާޖިބުތަކާއި މަސައްކަތް ފުރިހަމަކޮށް ބާރަށް ކުރިޔަށް ގެންދިޔައެވެ.

އިސްލާމީ އުންމަތް ރޫޅާލާއި ބައިބައި ކުރުމަށް އިނގިރޭސި އިސްތިޢުމާރުން ދެއްކީ، އެބައެއްގެ އަމިއްލަ ވަންތަ ޤައުމިއްޔަތާއި ޢަޞަބިއްޔަތް އެވެ. ވަޠަނިއްޔަތުގެ ރޫޙު ދިރުވުމާއި އަމިއްލަ މިނިވަން ވެރިކަމެއްގެ ހުވަފެންތައް ދެއްކިއެވެ. އެވިސްނުން ޒުވާން ހިތްތަކުގައި ވަޅުޖެއްސުވި އެވެ. ޙިޖާޒު ކަރާގައި  ޢަރަބި ޤައުމިއްޔަތު ދިރުވުމުގެ މަސައްކަތް ވަރަށްބާރަށް ހިންގިއެވެ. މައްކާގައި އޮތް ދުވަސްވީ ރަސްކަމުގެ ދަރުބާރަށް އެގޮތްމިގޮތަށް ހުތްލައިދީގެން، ޢުޘްމާނީ ޚިލާފަތާ އިދިކޮޅަށް ނެރުވައި ހަނގުރާމަ ކުރުވިއެވެ.

އަދި ތުރުކީ ގައި ޒުވާން ތުރުކީންގެ ޤައުމިއްޔަތު ދިރުވުމުގެ މަސައްކަތް އެކިއެކި ވައްތަރުގެ އެހީއާއި މަދަދުތަކާ އެކު، ވަރަށް ބާރަށް ކުރިޔަށް ގެންދިޔައެވެ. އިސްލާމުންގެ ތެރޭގައި އިސްލާމީ ވަޙުދަތު ދޫކޮއްލައި އެބައެއްގެ އަމިއްލަވަންތަ މިނިވަންކަމުގެ ނަމުގައި ޤައުމިއްޔަތް އާއި ޢަޞަބިއްޔަތް އާއި ވަޠޮނިއްޔަތް ދިރުވުމަށް އެކިނަންނަމުގައި ޖަމްޢިއްޔާތައް ހަދައިދިނީ، އިނގިރޭސިން އަޑީގައި ތިބެ ވަރަށް ރޭވުންތެރި ކަމާއި އެހީތެރިކަމާއި މަދަދުވެރި ކަމާ އެކުގައެވެ. މިގޮތުން، އެންމެ އިސް ދައުރެއް އިނގިރޭސި އެންޕަޔަރގެ ފަރާތުން ކުޅެމުން ގެންދިޔައީ، މިޞްރުގައި ބަހައްޓާފައި ހުރި އިނގިރޭސި ސަފީރުގެ ބެއްލެވުމުގެ ދަށުންނެވެ. މީނާގެ ސިއްރު ރޭވުންތަކާއި ރާވައިގެން ހިންގެވި ނޭދެވޭ މަސައްކަތްތަކުގެ ވާހަކަ ފަހުން ގެނެސް ދޭނަމެވެ. ان شاء االله!

އާދެ! ބޮޑު ހަނގުރާމަ ނިމުމާއެކު، ދިމާވެގެންދިޔަ ކަންތައްތަކުން ޖަރުމަނުގައި އުފަންވެ ދިރިގެންދިޔައީ އެޑޯލްފް ހިޓްލަރ (ADOLF HITLER, 20 APR 1889 – 30 APR 1945) ގެ ޤައްމިއްޔަތް އާއި ވަޠޮނިއްޔަތް އެވެ. ހިޓްލަރ، ޤައުމިއްޔަތުގެ ދިދައިގެ ދަށުގައި ނުކުންނަން މަޖްބޫރުވީ ހަނގުރާމަ ނިމުމަށް ފަހު، ބަލިވި ބައެއްގެ ގޮތުގައި ބަލައި ޖަރުމަނުގެ ބޮލުގައި ހަނގުރާމައިގެ ބަދަލު ދިނުން ލާޒިމުކޮށް އެޅުވުމުންނެވެ. ކުރިންވެސް ދެންނެވުނުހެން އިސްލާމީ ޚިލާފަތުގެ މައިމަރްކަޒު ކަމުގައިވާ ތުރުކީގައި ހަނގުރާމައިގެ ދުވަސްވަރު، މުޞްޠޮފާ ކަމާލް އަތާތުރުކްގެ ޤައުމިއްޔަތު ދިރިގެން ދިޔައެވެ. މިޤައުމިއްޔަތު ތަކަކީ، ދީނާއި ދައުލަތް ވަކިކުރުމުގެ ލާދީނީ އަދި ޢަލްމާނީ، ސެކިއުލަރ ވިސްނުމުގައި ހިންގުނު ހަރަކާތެކެވެ. މާކުރިޔާލައި އަށާރަ ސަތޭކައިގެ އަހަރުތަކުގައި މިހަރަކާތް ވަނީ ފައްޓާފައެވެ.

ޒުވާން ތުރުކީންގެ ނަމުގައި މިހަރަކާތްތައް ކުރިޔަށް ދިޔައީ ވަރަށް ސިއްރުކޮށެވެ. ރަސްކަމުގެ ދަރުބާރަށް އެނގުމަކާ ނުލައެވެ. ހުއްދައާއި ރުހުމެއް ނެތި، އިއްތިޙާދާއި ތަރައްޤީގެ ނަމުގައި ސިޔާސީ އަދި ޢަސްކަރީ ހަރަކާތްތަކެއް އޭގެ އަމިއްލަ ޒާތުގައި ޒުވާނުންގެ މެދުގައި އުފެދިގެން ދިއުމުންނެވެ. ތުރުކީ ތެރޭގައި މިކަމަށް ވާގިވެރިވީ ޖަރުމަނުން ނެވެ.

މިޖަމްޢިއްޔާތައް ހިންގަމުން ގެންދިޔައީ ޖަރުމަނުގެ ރުހުމާއި މަދަދާ އެކުގައި އަންޑަރގްރައުންޑް ހަރަކާތެއްގެ ގޮތުގައެވެ. ޓަރކިޝް ނޭޝަނަލް މޫވްމަންޓް (TURKISH NATIONAL MOVEMENT) ގެ ނަމުގައި ތުރުކީގައި ކިޔަވައިގެން އިސްކޮށް ތިބި ޒުވާނުން އަޑީގައި ތިބެގެން، ޖަމްޢިއްޔާއެއް ވުޖޫދަށް ގެނައެވެ. މިޖަމާޢަތް ކަމުގައިވާ ޒުވާން ތުރުކީން، ޔަންގް ޓަރކްސް (YOUNG TERKS) ގެ ނަމުގައި މަޝްހޫރު ވެގެންދިޔައެވެ. މިހަރަކާތްތަކުގެ ނަތީޖާއަކަށްވީ، ޔޫރަޕުން ދީފައިވާ، ޔޫރަޕްގެ ބަލިމީހާގެ ނަމާއެއް ގޮތަށް، އިސްލާމީ ޚިލާފަތު ބަލިކަށިވެ ނިކަމެތި ވެގެން ދިއުމެވެ. އަދި ޚިލާފަތުގެ ދުވަސްވަރުގައި ރިޕަބްލިކް އޮފް ޓަރކީ ވުޖޫދަށް އައުމެވެ. މިކަމުގެ އަޑީގައި ތިއްބެވީ އިސްލާމީ ޚިލާފަތުގައި ތިއްބެވި ޒުވާން ތިން ވަޒީރުންނެވެ. މިބޭފުޅުންނާއި މުޞްޠޮފާ ކަމާލް އަކީ، ޢަލްމާނީ އަދި ލާދީނީ، ސެކިއުލަރ ފިކުރުގެ ބޭފުޅުންނެވެ.

ތިން ޕާޝާ އިންގެ ނުފޫޒު:

އިސްލާމީ ޚިލާފަތު ތެރޭގައި ޚަލީފާއަށް އެނގުމަކާނުލައި ސިއްރުން އިއްތިޙާދާއި ތަރައްޤީ ގެ ޖަމްޢިއްޔާ (COMMITEE OF UNION AND PROGRESS) ސީޔޫޕީ (CUP) ގެ ނަމުގައި ޖަރުމަނުގެ މަދަދާއި ރުހުމާއެކު އުފެއްދިއެވެ. މިޖަމްޢިއްޔާ އިން ޔަންގްޓަރކްސް އާގުޅި، އިއްތިޙާދާއި ތަރައްޤީގެ ނަލަ ކުލަވަރުގައި ސިއްރު ސިޔާސީ ހަރަކާތްތަކެއް ޚިލާފަތުގެ ތެރޭގައި ފެށީއެވެ. މިހަރަކާތުގެ ފަހަތުގައި ތިބި ޒުވާނުންނަކީ، ޔުނިވަރސިޓީ ތަކުގައި ކިޔަވާ ކުދިންނާއި ތުރުކީ ޢަސްކަރިއްޔާ އިން ޓްރޭނިންގްދީ ބަލަހައްޓަމުން ގެންދިޔަ ޒުވާން ކެޑޭޓުންނެވެ. ޒުވާން ތުރުކީންގެ ގޮތުގައި ނިސްބަތް ކުރެވެނީ މިމީހުން ނަށެވެ. ބޮޑުހަނގުރާމަ ފެށުނު އިރު މިކޮމެޓީގެ އިސް ވެރިންނަށް ތިބީ، ތިން ޕާޝާ (THREE PHASHAS) އިންނެވެ.

މިއީ ރަސްކަމުގެ ދީވާން ތެރޭގައި ނަގާކިޔަން ތިއްބެވި، ހިންގުންތެރި ޒުވާން ޓީމެކެވެ. ތިންޕާޝާ އިންގެ ނަމުން މަޝްހޫރުވީ، މިޓީމުގެ ތެރެއިން އެންމެ ވިދާލި ޒުވާން، ތިން ވަޒީރުންނެވެ. މިތިން ވަޒީރުންނަކީ، އިސްލާމީ ޚިލާފަތުގެ ފަހު ދުވަސްވަރު ވަރަށް މަޝްހޫރުވެގެން ދިޔަ ތިން ލީޑަރުންނެވެ. ޚިލާފަތުގެ ހުރިހާ ބާރުތަކެއް ވަނީ، ރަސްގެފާނު ކިބައިން ނެއްޓި، މިތިން ލީޑަރުންގެ އަތްމައްޗަށް ކެހިގެންގޮސް ފައެވެ.

ތިން ޕާޝާ އިންނަކީ، މުޅި ޚިލާފަތުގެ ފަރާތުން ނަގާކިޔަން އިސްކޮށް ތިއްބެވި މަސްއޫލު ފަރާތްތަކެވެ. މިއީ ޚަލީފާއަށާއި ރަސްކަމުގެ ދީވާން އަށް އެނގުމެއްނެތި ސަރުކާރު ތެރޭގައި އިސްމަގާމު ތަކުގައި ތިއްބެވި ޒުވާން ވަޒީރުން އަމިއްލަފުޅަށް ޖަރުމަނު ވިލާތައި ގުޅައިގެން ހިންގި ސިއްރު އަދި ސިޔާސީ ހަރަކާތެކެވެ. ޚަލީފާއަށް ބޮޑު ހަނގުރާމައިގެ ތެރެއަށް ޢަމަލީ ގޮތުން ވެންނެވުމަށް މަޖްބޫރުކުރުވީ ޒުވާން ވަޒީރުން ތަކުގެ ސިޔާސީ މިހަރަކާތް ތަކުގެ ސަބަބުންނެވެ.

ދަންނާށެވެ! ފުރަތަމަ ޕާޝާ އަކީ، މުޙައްމަދު ޕާޝާ އެވެ. މުޙައްމަދު ޕާޝާ އަކީ، މުޙައްމަދު ޠޮލްޢަތް ޕާޝާ (MOHMED TALAAT PASHA, 1874 – 1921) އެވެ. މިޕާޝާ އަކީ މިނިސްޓަރ އޮފް އިންޓީރިއަރ އަދި ގްރޭންޑް ވަޒީރު (GRAND VIZIER) އެވެ. ގްރޭންޑް ވަޒީރުގެ މަޤާމަކީ، ބޮޑުވަޒީރުގެ މަޤާމެވެ.

މީނާ އަކީ، 1917 ގައި ތިން ޕާޝާ އިންގެ ތެރޭގައި މަޝްހޫރުވެގެން ދިޔަ ބޭފުޅެކެވެ. އޮފީހުގައި، 1917 އިން ފެށިގެން، 1918 އަށް ހަރަކާތްތެރިވެ އުޅުއްވީ އެންމެމަތީ ފެންވަރުގައެވެ. ޝަރަފާއި ޢިއްޒަތުގައެވެ. މުޙައްމަދު ޕާޝާގެ ކުރިން ގްރޭންޑް ވަޒީރަކަށް ހުންނެވީ، ސަޢީދު ޕާޝާ (SAED PASHA, 18 JAN 1865 – 6 DEC 1917) އެވެ. މީނާ މިމަޤާމުގައި ހުންނެވި، 1913 އިން ފެށިގެން، 1918 އަށެވެ. ސަޢީދު ޕާޝާ އަކީ، މިހަރަކާތް ވުޖޫދަށް ގެނައުމުގައި އެންމެ އިސްރޯލެއް، ދެންތިއްބެވި ޕާޝާ އިންނައި ގުޅިގެން ސިޔާސީ ގޮތުން ހިންގެވި ޕާޝާ އެކެވެ. ފަހެ، މުޙައްމަދު ޕާޝާ އަކީ، ސަޢީދު ޕާޝާގެ ވަރަށް އަރިސް ބޭފުޅެކެވެ. އަދި މުޙައްމަދު ޕާޝާ އަކީ ޔަންގް ޓަރކްސްގެ ލީޑަރެވެ.

ދެވަނަ ޕާޝާ އަކީ، އަންވަރު ޕާޝާ އެވެ. އަންވަރު ޕާޝާ އަކީ، އިސްމާޢީލް އަންވަރު ޕާޝާ (ISMAIL ENVER PASHA, 22 NOV 1881 – 4 AUG 1922) އެވެ. އަންވަރު ޕާޝާ އަކީ، މިނިސްޓަރ އޮފް ވޯރ އެވެ. ހަނގުރާމަ ތަކާގުޅޭ ހަނގުރާމަ މަތީ ވަޒީރެވެ. އަދި މީނާ އަކީ، 1908 އިން ފެށިގެން މިލިޓްރީ އޮފިސަރެކެވެ. އަދި ޔަންގް ޓަރކްސް ރިވޮލިއުޝަންގެ އިސް ލީޑަރެވެ.

އިސްލާމީ ޚިލާފަތުގައި ބަލްކަން ހަނގުރާމަ އާއި ބޮޑު ހަނގުރާމައިގެ އެންމެއިސް ޢަސްކަރީ ވެރިޔާއެވެ. ޗީފެ އެވެ. އަދި ޤާޢިދް އެވެ. މީނާއަށް މިލިޓްރީހުރިހާ ލަޤަބުތަކެއް އެރުވިފައި ހުއްޓެވެ. އަފަންދީ (EFENDI) އިންގެ ރޭންކާއި ބޭ (BEY) އިންގެ ރޭންކްގައި ދައްލަތަށް ޚިދުމަތް ކުރުމުގައި މަސައްކަތް ކުރެއްވި އެވެ. އެންމެފަހުން އެރުވޭ ޢަސްކަރީ ލަޤަބް އަކީ ޕާޝާގެ ޝަރަފެވެ. އެއީ ޢަސްކަރީ އެންމެމަތީ ރޭންކްއެވެ. ފަހެ، އަންވަރު ޕާޝާ އަކީ، ސަޢީދު ޕާޝާ އާއި މުޙައްމަދު ޕާޝާ އައި ވަރަށް ގުޅުން ރަނގަޅު ބޭފުޅެކެވެ. އަދި ޔަންގް ޓަރކްސްގެ އިސް ވެރިއެކެވެ.

ތިންވަނަ ޕާޝާއަކީ، ޖަމާލް ޕާޝާ (DJEMAL PASHA, 6 MAY 1872 – 21 JUL 1922) އެވެ. މީނާ އަކީ، މިނިސްޓަރ އޮފް ނޭވީ އެވެ. ކަނޑު ސިފައިންގެ ވަޒީރެވެ. ބަލްކަން ހަނގުރާމަ އާއި ބޮޑު ހަނގުރާމައިގެ އިސް ލީޑަރ އެވެ. އެއްގަމާއި ކަނޑުމަތީގެ ރަސްގެފާނެވެ. އަދި ތިން ޕާޝާގެ ނަމުން މަޝްހޫރުވި އެންމެ ވަރުގަދަ ވަޒީރެވެ. އަދި ކޮމާންޑަރ އެވެ. ފަހުން އިސްތަންބޫލްގެ މޭޔަރ (MAYER) ކަން ވެސް ކުރެއްވިއެވެ.

އާދެ! ޢުޘްމާނީ ޚިލާފަތު ބަލިކަށިވެ ނިމުމަކަށް އައުމާއި މުޅިން އާތުރުކީއެއް އުފަންވުމުގެ އަޑީގައި ތިއްބެވީ، މިދެންނެވި ތިން ވަޒީރުންނެވެ. ތިންޕާޝާ އިންނެވެ. ހަމަ މިފަދައިން ދިވެހިރާއްޖޭގައި ޒަމާންތަކެއް ވަންދެން ވަރުގަދަ ވެރިކަމެއް ރަސްކަލެއް ހެން ކުރެއްވި، ރައީސް މައުމޫނުގެ ވެރިކަން ބަލިކަށިވެ ނިމުމަކަށް އައީ ވެސް އަރިހުގައި ތިއްބެވި ޒުވާން ތިން ވަޒީރެއްގެ ނޭއްގާނީ ސިޔާސީ ހަރަކާތްތަކެއްގެ ސަބަބުންނެވެ. ދިވެހި ރާއްޖޭގައި މުޙައްމަދު ޕާޝާގެ މަޤާމުގައި ހުންނެވީ، މަޝްހޫރު ޑަބަލް އެޖެންޓް ޑޮކްޓަރ އަޙްމަދު ޝަހީދު އެވެ. އޭރުގެ ޚާރިޖީ ވަޒީރެވެ.

ދެސަރުކާރުގައި ވެސް ސިޔާސީ އިސްރޯލެއް ކުޅުއްވުމުގައި އިސްކޮށް ހުންނެވި ދެމޫނު ދެއްކެވި ވަޒީރެވެ. އަދި މިހާރުވެސް އުޅުއްވަމުން ގެންދަވަނީ، ހުޅަގުގެ ދީލަތި އެހީތެރިކަމާއި މަދަދުގައި ބޭރުގައެވެ.  ޑޮކްޓަރ ޝަހީދުގެ އެކުވެރި ދެވަޒީރުންނަކީ، އޭރުގެ ބަނޑާރަނައިބު ޑޮކްޓަރ ޙަސަން ސަޢީދު އާއި މިނިސްޓަރ އޮފް ރިފޯރމް އަކަށް ހުންނެވި، އަލްއުސްތާޒު މުޙައްމަދު ނަޝީދު އެވެ. އާންމު ބަހުރުވައިން ނަމަ، ކުއްޓިއެވެ.

ޑޮކްޓަރ އަޙްމަދު ޝަހީދުގެ ބުއްދީގެ ދަށުން މިތިން ވަޒީރުން ކުޅެމުން ގެންދިޔައީ، ޢުޠްމާނީ ޚިލާފަތުގައި ތިން ޕާޝާއިން ކުޅުއްވަމުން ގެންދެވި ޙީލަތްތެރި ޔަހޫދީ ރޯލްއެވެ. މިބޭފުޅުންނަކީ ވެސް ޢަލްމާނީ ފިކުރުގެ ސެކިއުލަރ ޚިޔާލްގެ ބޭފުޅުން ނެވެ. ކުޅުއްވީ ވަރަށް ނުރައްކާތެރި މައްކާރު ދައުރެކެވެ. ޚިލާފަތުގެ ޕާޝާ އިންނައި ހަމަ އެއްވެސް ތަފާތެއް ނެތެވެ. އަމިއްލަ ވެރިކަމެއްގެ ދަހިވެތިކަމުގެ ރޭވުންތައް ގެންދިޔައީ ރައީސް މައުމޫން އާއި ރިޔާސީ ގަނޑުވަރަށް ނާންގައި ވަރަށް ސިއްރުންނެވެ.

މިކަމުގައި ދިރާސާ އިތުރަށް ކުރިވަރަކަށް މިބޭފުޅުންގެ އެއްގޮތްކަން ދަނީ އިތުރު ވަމުންނެވެ. ވަރަށް ރޭވުންތެރި ކަމާއެކު ޑަބަލް އެޖެންޓްކަން ކުރިޔަށް ގެންގޮސްފައި ވެއެވެ. އިނގިރޭސި ސަފީރާއެކު އެކިކަހަލަ ސިޔާސީ ގުޅުންތައް ސީދާކޮށާއި ނުސީދާކޮށް ހިންގިއެވެ. އަދި އޯޕަން ސޮސައިޓީ އާއި ނިއޫ މޯލްޑިވްސް ފަދަ އަންޑަރ ގްރައުންޑް ސިޔާސީ ޖަމާޢަތްތައް އުފައްދާއި މާލެ އާއި އަތޮޅުތަކުގެ ތެރޭގައި ސިޔާސީ ގޮތުން އެކިކަންކަމުގައި އެޖަމާޢަތްތައް ހަރަކާތްތެރި ކުރުވިއެވެ. ޒުވާނުންނާ އެކު، ކިޔޮޅުކަމުގެ ދަތުރުތައް ރޭއްވެވިއެވެ. ކަނޑުމަތީގައި އެކިއެކި ސިޔާސީ ސައްލާތައް ހިންގާހެދިއެވެ.

ރައީސް މައުމޫނަށް ސިއްރުން އެތައްކަންކަމެއް ރާވައިގެން ހިންގާ ހެދިއެވެ. އަދި އޭރުގެ އިދިކޮޅު ފަރާތް ކަމުގައިވާ، އެމްޑީޕީ އާއި އަންނިގެ އަންޑަރގުރައުންޑް ރީނދޫ ފޯރސް އާއި ބުލެކް ޕަވަރ ފަދަ ބާރުތަކައި ބަރާބަރަށް ސިއްރު ގުޅުންތައް ހިންގާ ހެދިއެވެ. ކުޅެމުން ގެންދިޔައީ، އިނގިރޭސިން މެދުވެރި ކޮށެވެ. ބަންދުގައި ތިބި ރީނދޫ ފޯރސްގެ ހަރަކާތް ތެރިންނާއި އެހެން އިދިކޮޅު ބާރުތަކުގެ ހަރަކާތްތެރިން މިނިވަން ކުރުމާއި ސަރުކާރު ތެރެއިން ސިޔާސީ އެހީތެރިކަން ހޯދައިދީ ފޯރުކޮށް ދިނެވެ.

އަދި ހަމަ މިފަދައިން ރައީސް ޑޮކްޓަރ ވަޙީދުގެ ކުރުވެރިކަމާއި ސިޔާސީ ޙަޔާތް ނިމުމަކަށް ގެނައުމުގައި މެދުވެރިވީ ވެސް މިބީދައިން އުޅެމުން ގެންދިޔަ ޒުވާން ތިން ވަޒީރެކެވެ. ބަރާބަރަށް ޑަބަލްރޯލް ކުޅެމުން ގެންދިޔައެވެ. ވަރަށް ރީތިކޮށް ދެމޫނު ދެއްކިއެވެ. ރައީސް ވަޙީދަށް އެނގުމަކައި ނުލާ ސިއްރުން، ސިޔާސީ ރޭވުންތައް ރާވާއި ހިންގުމުގައި ބަރާބަރަށް ހަރަކާތްތެރި ވިއެވެ. އިދިކޮޅު މީހުންނާ ގުޅުން ބޭއްވިއެވެ. ބައެއް ލިޔެކިޔުންތައް ފޮރުވައި ވަގަށް ނަގައި ހެދިއެވެ. މިމީހުން ނަކީ ވެސް ވައްޓާލި ސަރުކާރާއި ނެގެހެއްޓި ސަރުކާރުން ބަރާބަރަށް ފައިދާތައް ހޯދާއި ލިބިގަތް ސިޔާސީ ފަރާތްތަކެވެ. މިމަޤާމުގައި މިތިން ވަޒީރުންގެ ވާހަކަ މިއައްވުރެ އިތުރު ކުރާކަށް ނެތީމެވެ.

އާދެ! ބޮޑު ހަނގުރާމަ ނިމުމުން ދެންއައި ދުވަސް ވަރަކީ، އެމެރިކާ ސުޕަރޕަވަރ (SUPPER POWER) އަކަށް ވުމުގެ ހުވަފެންތައް ދެކެމުން ދިޔަ ދުވަސްވަރެވެ. ދެވަނަ ބޮޑު ހަނގުރާމަ އަށް ފަހު، މިހުވަފެން ހަޤީޤަތަކަށްވެ ދުނިޔޭގެ ބާރަކަށް އެމެރިކާ ވެގެން ދިޔައެވެ. މިއަދު ވެސް އަދި އޮތީ އެގޮތަށެވެ. ޖަރުމަނުގައި އާދަޔާޚިލާފު ހަރުކަށި ޤައްމިއްޔަތެއް އެޑޯލްފް ހިޓްލަރގެ ޤިޔާދަތުގައި އުތުރިގެން އައިސް، ދެވަނަ ބޮޑު ހަނގުރާމަ، 1939 އިން ފެށިގެން، 1945 އަށް ކުރެވުނެވެ. އަޅުގަނޑުގެ ސުރުޚީއަކީ، އިސްލާމީ އުންމަތް ކަމުގައިވާތީ، ދެވަނަ ބޮޑު ހަނގުރާމައިގެ ތަފްޞީލް އަށް ދާކަށް ނެތީމެވެ.

އިސްލާމީ ޚިލާފަތާއި ޖަރުމަނާ އޮތް ގާތްކަން:

އާދެ! ފުރަތަމަ ބޮޑު ހަނގުރާމައިގެ ކުރިންވެސް އިސްލާމީ ދުނިޔެއާއި ޖަރުމަނާ ވަރަށްގާތް ގުޅުމެއް އޮތެވެ. އެކުގައި ހަނގުރާމަ އަށް ނުކުމެ، ހަނގުރާމައަށް ފަހު ވެސް އޮތީ އެގުޅުމުގެ މަތީގައެވެ. ޖަރުމަނާ ގުޅުން އުފެއްދުމުގެ ކުރިން އިސްލާމީ އުންމަތް ވެސް އޮތީ އިނގިރޭސިންނާ އެކުގައެވެ. އެހެނަސް، 1818 އިން ފެށިގެން ޖަރމަން އެންޕަޔަރ އާއެކު ގުޅުން ބަދަހި ވީއެވެ. ޖަރުމަނުގެ ޤައިޞަރުން (KAISER) ގެ ދުވަސް ވަރުން ފެށިގެންނެވެ. ބައެއް ޤައިޞަރުން ޚިލާފަތުގެ ބައެއް ރަސްކަލުންނާއި ބައްދަލު ކުރެއްވުމަށް ތުރުކީއަށް ވަޑައިގެން އުޅުއްވިއެވެ.

އަދި އިސްލާމީ ޚިލާފަތުގެ ޚަލީފާއިން އެކުވެރިކަމުގެ ދަތުރު ތަކުގައި ޖަރުމަނަށް ޒިޔާރަތް ކުރައްވާ ހައްދަވާފައި ވެއެވެ. މިހާރުވެސް ތުރުކީ ގައި ބައެއް ޤައިޞަރުން ޒިޔާރަތް ކުރެއްވި ތަންތަނުގައި މަޤާމްފުޅު ހަދާއި ފާހަގަކޮށްފައި ފެންނަންއެބަ ހުއްޓެވެ. ޖަރުމަނާއި ތުރުކީއައި ދެމެދު، ވިޔަފާރީގެ ގުޅުންތައް ބަދަހިވެ، ތެލުގެ ވިޔަފާރިއާއި ފަސިންޖަރުންގެ ރެއިލް ދަތުރުތައް ފެށުނެވެ.

މަޝްހޫރު އޮރިއެންޓް އެކްސްޕްރެސް (THE ORIENT EXPRESS) ނަމުން ނަންދެވުނު ރޭލް ދެޤައުމުގެ ދެމެދުގައި ދުއްވާއި ދަތުރުކޮށް ފަތުރުވެރިން އުފުލައި ހެދިއެވެ. މިރޭލްތަކުގައި ފިލްމުކުޅެ މަޝްހޫރުކަން ހޯދާފައި ވެއެވެ. އިސްލާމުންގެ ފޮތްތަކާއި އިސްލާމީ ޘަޤާފަތުގެ ގިނަގުނަ ފަތްފުއްތައް ލިޔެވިފައި ހުރީވެސް ޖަރުމަނުގަ އެވެ. އިސްލާމީ ތާރީޚް އުގެނުމަށް ޖަރުމަނު ބަސް މުހިންމުވަނީ އެހެންވެގެންނެވެ. ހުރިހާއަދަބީ އަދި ފަންނީ ލިޔުންތަކެއް ލިޔެވިފައި ހުރީ ޖަރުމަނު ބަހުންނެވެ. އޮރިއެންޓަލް ސްޓަޑީސް (ORIENTAL STUDIES) ފޮތްތައް އެންމެގިނަ ވެފައި މުސްތަޝްރިޤުން (ORIENTALIST) އެންމެ ގިނައީ ވެސް ޖަރުމަނު ގައެވެ.

މުސްތަޝްރިޤުން ނަކީ، ދީނީފޮތްތައް އުނގެނިގެން ތިބެ ދީނާދެކޮޅަށް ޢަމަލީ ގޮތުން މަސައްކަތް ކުރަމުން ގެންދާ މީހުންނެވެ. ދީނާއި ދައްލަތް ވަކި ކުރުމުގެ ފިކްރު އުފަންކުރި މީހުންނެވެ. ޖަރުމަން އަކީ، މުސްތަޝްރިޤުންގެ ވަރުގަދަ ހާއްޔެކެވެ. ތުރުކީ ޒުވާނުންނަށް ހެސްކިޔާފަ މީގެ އަސަރުތައް ފޯރަމުން ދިޔައެވެ.

ޢުޘްމާނީ ޚިލާފަތާއެކު އުފެދިފައިވާ ގުޅުންތަކުގެ ތެރޭގައި އޮޓަމަން ޖަރމަން އެލަޔެންސް (OTTOMAN – GERMAN  ALLANCE) ފަދަ ޖޮއިންޓް ކޯޕަރޭޓިވްތައް ވުޖޫދަށް ގެނެވުނެވެ. ގުޅިފައިވާ ބިޔަ ވިޔަފާރިތައް ގައިމު ކުރެވުނެވެ. މިކަން ޖަރުމަނުން ކޮށްފައި ވަނީ، އިނގިރޭސިންގެ ކިބައިން އަންނާނެ ބަސްތަކުން، ރަށްކާތެރި ވުމަށާއި ސަލާމަތް ވުމަށެވެ.

އިސްލާމީ އުންމަތުން ޖަރުމަނާ ގުޅިގެން ހަނގުރާމަ އިޢުލާނު ކުރުން:

އާދެ! މިއީ ފުރަތަމަ ބޮޑު ހަނގުރާމަ ފެށުމުގެ ކުރިން ސިޔާސީ ކަންތައްތައް ހިނގާފައިވާ ގޮތުގެ މައްޗަށް ކުރުކޮށް ބަލާލައި އަލިއަޅުވާ ލުމެކެވެ. އިސްލާމީ އުންމަތުން އިއްތިޙާދާ ދެކޮޅަށް ޖަރުމަނާ ގުޅިގެން ހަނގުރާމަ އިޢުލާނުކޮށް މުޅި އިސްލާމީ އުންމަތަށް، ޖިހާދުގައި ބައިވެރިވުމަށް، ޚަލީފާ މުޙައްމަދު ފަހެއް ގޮވާލައްވައި އަމުރު ނެރުއްވީ، ސެންޓަރަލް ބާރައި ގުޅުނުތާ ހަމަސް ވަރު ފަހުން، 1915 އެޕްރީލް ގައެވެ. އޭގެ ކުރިން އިސްލާމީ އުންމަތް އޮތީ ވަކިއަތަކަށް ނުޖެހިއެވެ. އެހެނަސް މިހާހިސާބުން އިއްތިޙާދީންނާ ދެކޮޅަށް ޖިހާދު ކުރުމަށް އިސްލާމުން ފާޅުގައި ނުކުމެ ހަނގުރާމަ ފެށީއެވެ. އިނގިރޭސިންގެ ރޭވުމައި އެއްގޮތަށް އެވެރިންގެ މަޤްޞަދު ޙާޞިލް ވީއެވެ.

އަދި އިސްލާމުންނަށް ޙަމަލާދީ އިސްލާމުންގެ ބިންތައް ފޭރިގަތުމަށް ކޮށި މަގު ތަނަވަސް ވެގެން ދިޔައީއެވެ. މީގެކުރިން އިނގިރޭސިން ތިބީ، ވާންޖެހޭ ތައްޔާރީތައް ވެގެން، ހަނގުރާމަ ފެށޭނެގޮތެއް ނުފެނި ފައެވެ. އިސްލާމީ އުންމަތުގެ ވެރިކަން ކުރާ ރަށްތަކުގައި އެކިއެކި ހަރަކާތްތައް ހިންގުމުގެ ނަމުގައި ޖަމާޢަތްތައް ހަދާއިދީ ޒުވާނުންގެ ރުހުން ލިބިގަނެ ގެންނެވެ. ތުރުކީ ތެރޭގައި ޖަރުމަނުން ވަނީ، އެމީހުންގެ ބޮޑު ދިގު އަތްފަތުރާފަ އެވެ.

އަދި ޙިޖާޒުގެ ޢަރަބިން ތެރެއަށް އިނގިރޭސިން ވަނީ، އެމީހުންގެ ތަނަވަސް ދީލަތިއަތް ފުޅާކޮށް ފަތުރާފަ އެވެ. މުސްލިމުންގެ ބިންތަކުގައި ހަނގުރާމަ ފެށުމަށް އިންތިހާއަށް ބޭނުން ވެފައި ވަނިކޮށް، މުސްލިމުން ޖިހާދު އިޢުލާނު ކުރުމުން، ފާޅުގައި ރައްދު ޙަމަލާތައްދީ އިސްލާމުންގެ ބިންތައް ހިފައި އެބިންތަކަށް ވެރިވާން ފެށީއެވެ.

ފުރަތަމަ ކުރިމަތިލުން:

ޢުޘްމާނީ ޚިލާފަތުން ޖިހާދު އިޢުލާނު ކުރުމަށް ފަހު، ފުރަތަމަ ހިނގި ކުރިމަތި ލުމަކީ، ގަލިޕޯލީ ކެންޕޭން (GALLIPOLI CAMPAIGN) ގެ ނަމުން މަޝްހޫރު ވެފައިވާ ހަނގުރާމަ އެވެ. މިހަނގުރާމަ އަށް ދެވިފައިވާ ނަންތަކަކީ، ގަލިޕޯލީ ހަނގުރާމަ (BATTLE OF GALLIPOLI) ނުވަތަ ކަނައްކަލޭ ހަނގުރާމަ (BATTLE OF CANAKKALE) އެވެ. ކުރިމަތިލުން ފެށުނީ، 25 އެޕްރީލް 1915 ގައެވެ. އަދި ނިމުނީ، 9 ޖެނުއަރީ 1916 ގައެވެ. ބަރާބަރު، 8 މަހާއި، ދެހަފްތާ އާއި، 1 ދުވަހުގެ ވަރުގަދަ ހަނގުރާމަ އެކެވެ.

މިއީ ބޮޑު ހަނގުރާމައިގާ ހިނގި ކުރިމަތިލުން ތަކުގައި ހަމަ އެކަނި އިސްލާމީ އުންމަތަށް ލިބުނު ކާމިޔާބެވެ. މަތިވެރި ނަޞްރެކެވެ. އަދި އިއްތިޙާދީންނަށް ލިބިގެންދިޔަ މާސިންގާ ގެއްލުމެކެވެ. ފަހެ، ގަލިޕޯލީ ޑިޒާސްޓަރ އަކީ، އެކުވެރި އިއްތިޙާދީ ބާރަށް ކުރިމަތިލާން ޖެހުނު އެންމެ ހިތާމަވެރި ހާދިސާއެވެ. ބޮޑު ކާރިސާއެކެވެ. ގަދަފަދަ ވެގެންވާ ވަޙުޝީ ހަނގުރާމަ އެކެވެ. އެއްބަޔަކާއި އަނެއްބަޔަކު ބިންމަތީގައި ސީދާކޮށް ކުރިމަތިލާން ޖެހުނެވެ.

ދެފަރާތުން، ތިންލައްކަ އަށް ވުރެ ގިނަމީހުން ގެއްލި ނެތިގެން ދިޔައެވެ. ހަމައެކަނި އޮސްޓްރޭލިޔާ އާއި ނިއުޒިލޭންޑުން ވެސް ވަރަށް ގިނަ ޢަދަދެއްގެ ސިފައިން މަރުވެގެން ދިޔައެވެ. އޮސްޓްރޭލިއަން އެންޑް ނިއުޒިލޭންޑް އަރމީކޮރފްސް (AUSTRALIAN AND NEW ZEALAND ARMY CORPS, ANZAC) އެންޒެކް ފޯރސް އަކީ، މިދެ ޤައުމުން އުޘްމާނީންނައި ދެކޮޅަށް ނެރުނު ޢަސްކަރީ ފޯރސް އެވެ.

މި ދެޤައްމުން މަރުވެ، އަދި ގެއްލިގެންދިޔަ ސިފައިންގެ ހަނދާންތައް މިހާރުވެސް މިދެ ޤައްމުގައި ހަނދާންކޮށް ތާޒާކުރަމުން ގެންދެއެވެ. އެކަމުގެ ހިތާމައިގާ ހަނދާނީ ބިނާތައް ހަދާފައި އެބަހުއްޓެވެ. އަދި، 1981 ގައި ގަލިޕޯލީއޭ ކިޔުނު ވަރަށް މަޝްހޫރު ފިލްމެއް އޮސްޓްރޭލިޔާ ގައި އުފައްދާފައި ވެއެވެ. މިފިލްމު ބަލާލުމުން، މިހަނގުރާމަ ވިސްނައިގަނެ ދެނެގަންނަން ވަރަށް ފަސޭހަ ވެގެންދާނެއެވެ. މިފިލްމު ޑައިރެކްޓް ކޮށްފައިވަނީ، ޕީޓަރ ލިންޑްސޭ ވީރް (PETER LINDSAY WEIR) އެވެ. ޕްރޮޑިއުސަރަކީ، ޕެޓްރީސިއާ ލަވެލް (PATRICIA LOVELL) އެވެ. ގަލިޕޯލީ ފިލްމަށް އޮސްޓްރޭލިޔާގެ އޭއެފްއައި އެވޯރޑްސް އިން، 1982 ވަނަ އަހަރުގައި ބެސްޓްފިލްމުގެ އެވޯރޑް ވަނީ، އެކަމަނާ އަށް ލިބިފައެވެ.

އިސްލާމީ ޚިލާފަތުގެ ފަސްވަނަ އަރމީ (FIFTH ARMY) ގެ ލަޝްކަރުގެ ލީޑަރަކަށް ހުންނެވި މުޞްޠޮފާ ކަމާލް އަތާތުރުކް މަޝްހޫރުވެގެން ދިޔައީ މިހަނގުރާމައިގެ ބަޠޮލް އެއްގެ ގޮތުގައެވެ. ހީރޯއެއްގެ ފެންވަރު ގައެވެ. ލިބުނު ޝުހްރަތާއި ކާމިޔާބާއެކު މުޅި ތުރުކީގެ ބައްޕައަށް މުޞްޠޮފާ ވެގެން ދިޔައެވެ. އަދި ފަހުން، އަތާތުރުކް އަށް “ތުރުކީގެ ބައްޕަ” މިޝަރަފް އެރުވުނެވެ.

ގަލިޕޯލީ އާއި ކަނައްކަލޭ އޮންނަނީ، ތުރުކީގައި އޮންނަ ޑަރޑަނަލްސް ސްޓްރެއިޓް (DARDANELLES STREAIT) ގެ އައްސޭރީގަ އެވެ. މިކަނޑު އޮޅިއަކީ، އޭޖިއަންސީ (AEGEAN SEA) އިން ވަދެ ކަނައްކަލޭ (CANAKKALE) ކައިރިން ގޮސް ސީއޮފް މަރްމަރާ (SEA OF MARMARA) އަށް ނުކުމެވޭ ދޮރާއްޓެވެ. އަދި މިކަނޑުން ބްލެކްސީ (BLACK SEA) އަށް ވަދެވެން އޮންނަ ހަމައެކަނި ކަނޑުއޮޅި އަކީ، ބޮސްޕޮރަސް (BOSPORUS STRAIT) ކަނޑުއޮޅި އެވެ. ބްލެކްސީ އަށް ވަދެވެން އޮންނަނީ، މިދެ ކަނޑުއޮޅި ތެރެއިން ލާފަ ދަތުރުކޮށް ގެންނެވެ.

ބްލެކްސީ ކޮންޓްރޯލް ކުރާ ވެރިފަރާތް ކަމުގައިވާ ރަޝިޔާއަށް މިދެ ކަނޑުއޮޅި މުހިންމު ވަނީ، ބްލެކްސީން މަރމަރާ ކަނޑަށް ނުކުމެވެން އޮންނަނީ މިދެ ކަނޑުއޮޅިން ކަމުގައި ވާތީއެވެ. މަރމަރާ ކަނޑަށް ނުކުމެވުމުން މެޑިޓަރޭނިއަން އޯޝަން އަށް ވާސިލްވީ އެވެ. މިސަބަބާ ހެދި ރަޝިޔާ ޢަސްކަރިއްޔާ އަށް ބޮސްޕޮރަސް ސްޓްރެއިޓް އާއި ޑަރޑަނަލްސް ސްޓްރެއިޓްގެ ބޭނުން އިންތިހާއަށް ބޮޑުވެފައި ވަނީއެވެ. ބްލެކްސީން ރަޝިޔާގެ ޢަސްކަރީ މަނަވަރުތައް މައިކަނޑަށް ނުކުމެވެން އޮތް މަގަކީ ހަމައެކަނި މިމަގެވެ.

ރަޝިޔާ ޢަސްކަރިއްޔާ އަށާއި އިއްތިޙާދީންނަށް މިކުރިމަތިލުން އެހާ މުހިންމުވާ އެންމެބޮޑު ސަބަބަކީ ވެސް މިއެވެ. ބޮޑު ހަނގުރާމަ ނިމިގެން އިއްތިޙާދީ ބާރުގެ އަތުން ބަލިވި ޤައުމު ތަކާއެކު ފްރާންސް ގެ ވެރިރަށް ޕެރިސް ގައި ބޭއްވި ޞުލްޙައިގެ މާސިންގާ ކޮންފަރެންސް ގައި ބައިއެޅުމުގައި ރަޝިޔާއަށް ތުރުކީގެ މިސަރަޙައްދު ބޭނުން ވެގެންދިޔަ ހަމައެކަނި ސަބަބަކީ ވެސް މިއެވެ. ޞުލްޙައިގެ މި ކޮންފަރެންސް ގައި ބައިއެޅި ގޮތުގެ ތަފްޞީލް ފަހުން ގެނެސް ދޭނަމެވެ. إن شاء الله!

މުސްލިމުންގެ ވެރިކަން ކުރާ ރަށްތަކުގެ ވެއްޓުން:

ބޮޑު ހަނގުރާމައިގާ އިސްލާމީ ޚިލާފަތަށް ލިބުނު ހަމައެކަނި ކާމިޔާބީ އަކީ، ގަލިޕޯލީ ހަނގުރާމައިގާ ލިބުނު ފުރިހަމަ ކާމިޔާބީއެވެ. މިކާމިޔާބުގެ ނަތީޖާ އަކަށް ވެގެންދިޔައީ ޚިލާފަތު ނިކަމެތިވެ، ތުރުކީ މިނިވަން ވުމުގެ ރޫޙް އުފެދި، މުޞްޠޮފާ ކަމާލް އަތާތުރުކްގެ ލީޑަރޝިޕްގެ ދަށުން މިނިވަން ޤައުމެއްގެ ގޮތުގައި އާތުރުކީއެއް އުފަންވުމެވެ. ޙަޤީޤަތަކީ، ބޮޑު ހަނގުރާމައިގެ ތެރެއަށް އިސްލާމީ ޚިލާފަތު ވެއްދި ބަޔަކީ ތުރުކީގައި އުފެދިފައި އޮތް ޤައުމީވަންތަ ހަރަކާތުގައި އިސްކޮށް ތިބި ތުރުކީ ޒުވާނުންނެވެ. ފަހެ، ތިން ޕާޝާ އިންނެވެ. ޚިލާފަތުގެ ދީވާނުގައި އިސްކޮށް ތިއްބެވި ޒުވާން ވަޒީރުންނެވެ.

ކުރީކޮޅުގައި ޚަލީފާ މުޙައްމަދު ފަހެއް ވަކި އަތަކަށް ޖެހިވަޑައި ނުގަނެ، ހަނގުރާމަ ތެރެއަށް ނުވަންނަވައި މަޑު ކުރެއްވިއެވެ. އެހެނަސް ތިން ޕާޝާ އިންގެ ޤައްމީ ހަރަކާތުން ޖަރުމަނާއެކު ވެފައިވާ ސިއްރު އެއްބަސްވުން ތަކުން ޚަލީފާ މުޙައްމަދު ފަހެއް އަށް، ބޮޑު ހަނގުރާމައިގާ ޖަރުމަނު ފަޅިއަށް ޖެހިފަޑައި ގެން، ހަނގުރާމަ އިޢުލާނު ކުރެއްވުމަށް މަޖްބޫރުވެ ވަޑައިގަތީ އެވެ. މިހުރިހާ ކަމެއް ރާވާއި އިންތިޒާމް ކުރުމަށް ގަނޑުވަރު ތެރޭގައި އިސްކޮށް ތިއްބެވީ، ތުރުކީންގެ ޒުވާން ލީޑަރުންގެ ގޮތުގައި ތިއްބެވި އެންމެ އަރިސް ވަޒީރުންނެވެ. ފަހެ، އިސްލާމީ ޚިލާފަތުގެ ހަލާކަކީ މިތިން ޕާޝާ އިންނެވެ.

އާދެ! ގަލިޕޯލީ ހަނގުރާމަ ކާމިޔާބު ވުމަށް ފަހު، ދެން މުޅިންވެސް މުސްލިމުންނަށް ކުރިމަތި ވަނުން ދިޔައީ ބަލިވުމާ ކުރިމަތި ލާށެވެ. ޚިލާފަތުގެ ދަށުގައި އިސްލާމުން ވެރިކަން ކުރަމުން ދިޔަ ރައްތަކަށް، އިނގިރޭސި ސިފައިން، އިއްތިޙާދީ ސިފައިންނާއެކު އަރައި އެރައްތައް ހިފީއެވެ. އިސްލާމީ އުންމަތުގެ ވެރިކަމުގެ ދަށުން އެރައްތައް ވައްޓާލީއެވެ. އަދި ގަދަބާރުން އެރައްތަކަށް އަރައިގަނެ ވެރިވެގަތީއެވެ. ޒަމާނުއްސުރެ އިސްލާމީ ޚިލާފަތުގެ ދަށުގައި އޮތް ޢިރާޤް، 1915 ގައި ހިފީއެވެ. އަދި ހަމަ އެހެންމެ އެތައް ޒަމާނެއް ވަންދެން އިސްލާމީ ޚިލާފަތުގެ ވެރިރަށެއް ކަމުގައި އޮތް ބަޣްދާދު، 1917 ގައި ހިފީއެވެ. ދެން އެހެންގޮސް އިސްލާމުންގެ ރައްތައް ހިފަމުން، އިނގިރޭސި ދިދަ ނަގަމުން ގޮސް ސޫރިޔާ އާއި ދަމިޝްޤް ވެސް، 1918 ގައި ހިފީއެވެ.

އަދި އިސްލާމުންގެ މުޤައްދަސް ޙަރަމް ފުޅެއް ކަމުގައިވާ ޤުދުސް ވެސް، 1917 ގެ ޑިސެންބަރ ނިމުމުގެ ކުރިން ހިފައި އިނގިރޭސި ދިދަ ނެގީއެވެ. އަދި ތުރުކީއަށް އަރާއި ވަށާލުމަށް ފަހު، އިސްލާމީ ޚިލާފަތުގެ ދީވާން އަށް ވަދެ، އިސްތަންބޫލް ވެސް ހިފީއެވެ. އޭރު އިނގިރޭސި ލަޝްކަރުގެ ވެރިޔާ އޮތީ، އިނގިރޭސި ބޮޑު ވަޒީރުގެ އަރިހުގައި، ޤުދުސް ހިފި އަހަރުގެ ކްރިޝްމަސް އުފާތަކުގެ ހަދިޔާއެއްގެ ގޮތުގައި، 25 ޑިސެންބަރ ކަމުގައިވާ ކްރިޝްމަސް ދުވަސް އައުމުގެ ކުރިން ޤުދުސް ވެދުމަށް އަރުވާނެ ކަމުގެ ބޮޑުވަޢްދު ކަށަވަރުކޮށް ފައެވެ.

މި ޢަޒުމްގެ ދަށުން ރޭވިފައި އޮތްގޮތަށް، އިސްލާމީ އުންމަތުގެ ހުރިހާ ވެރިކަން ކުރާ ރައްތަކެއް އިނގިރޭސިންގެ ބާރުގެ ދަށަށް ގެންގޮސް މިކެންޕޭން ކާމިޔާބު ކަމާއެކު ނިންމާލީއެވެ. މިއީ މިހާތަނަށް މުސްލިމުންނަށް މެދުވެރިވި އެންމެ ބޮޑު ދެރައާއި ހިތާމައެވެ. އަދި ދުވަހަކު ވެސް މުސްލިމުންގެ ހިތްތަކުން ފިލައިގެން ނުދާނެ، އަސަރުތަކެއް ކުރުވާ ހަނދާން ތަކެއްކަން ކަށަވަރެވެ. ކޮންމެ މުސްލިމަކު ވެސް މިކަމައި ވިސްނާއި ފިކުރު ކުރަން ޖެހޭނެއެވެ.

އިނގިރޭސިން ރޭވި ނުލަފާ ރޭވުންތައް:

ބޮޑު ހަނގުރާމައިގެ ކުރީއްސުރެ ވެސް އިނގިރޭސިންގެ އިސްތިޢުމާރުގެ ދަށުގައި އޮތް މިޞްރު ގައި ބްރިޓިޝް ހައިކޮމިޝަނަރ އެއްގެ ގޮތުގައި އިނގިރޭސިން ބަހައްޓާފައި ހުރީ ސިޔާސީ ގޮތުން ވަރަށް ތަޖްރިބާ ހުރި، އިނގިރޭސި ޑިޕްލޮމޭޓެއް ކަމުގައިވާ ސަރ ހެންރީ މެކްމަހަން (SIR HENRY MCMAHON, 28 NOV 1862 – 29 DEC 1949) އެވެ. އެވަޒީފާގައި ހުންނެވީ، 1915 އިން ފެށިގެން، 1917 އަށެވެ. ކުރިން މީނާ އަކީ އިންޑިޔާގެ ޢަސްކަރިއްޔާ ގައި އިނގިރޭސިންގެ ފަރާތުން ޚިދުމަތް ކުރެއްވި އިނގިރޭސިން ވަރަށް އިތުބާރު ކުރާ އަދި ބޮޑު ވަޒީރުގެ ވަރަށް އަރިސް ބޭފުޅެކެވެ.

ބްރިޓިޝް އިންޑިޔާގެ އެޑްމިނިސްޓޭޓަރ ކަމާއި ބްލޯޗިސްތާނު ގައި ޗީފްކޮމިޝަނަރ އެއްގެ މަޤާމް އަދާކުރައްވާ ފައިވާ ގަދަފަދަ ހަރުކަށި ޢަސްކަރީ ބޭފުޅެކެވެ. އަދި މީނާއަކީ، ޢުޘްމާނީ ޚިލާފަތުގެ ދަށުގައި ހުރި އިސްލާމުންގެ ބިންތަކަށް ގަދަވެގަނެ، ވެރިވުމަށާއި އެބިންތަކުގެ ސިޔާސީ ހައިސިއްޔަތު ތައް ކަނޑައެޅުމަށް އިނގިރޭސި ބާރުން ހަވާލު ކޮށްފައިވާ މޭސްތިރިޔާ އެވެ. އެހެން ވުމާއެކު މީނާގެ ޒިންމާ އިދާރީގޮތުންނާއި ސިޔާސީ ގޮތުން ވަރަށް ފުރިހަމައަށް އަދާ ކުރަމުން ގެންދިޔައެވެ. އިނގިރޭސި ބާރުން އަންގަމުން ދިޔަ ގޮތަށް މީނާގެ މަސައްކަތް ތޫނުފިލި ކަމާއެކު ބާރަށް ކުރިޔަށް ގެންދިޔައެވެ.

އިސްލާމުން ބައިބައިކޮށް ވެރިކަން ކުރުމަށް ސިއްރު ޕްލޭންތަކެއް ރާވައިދީ އަދި ސިއްރު ވަޢްދު ތަކެއް ވަމުން ގެންދިޔައެވެ. މުސްލިމުންގެ ތެރޭގައި ޤައުމިއްޔަތާއި ވަޠޮނިއްޔަތު ދިރުވުމުގެ ނަމުގައި އިނގިރޭސިންގެ މަދަދާއި އެހީގައި ހެދިފައި ހުރި ޖަމްޢިއްޔާތައް މެދުވެރިކޮށް ސިޔާސީ ގޮތުން ވަރަށް އިސް ރޯލެއް އަދާކުރެއްވި އެވެ. ޙުރުމަތް ވެގެންވާ ދެޙަރަމް ފުޅު ބެލެހެއްޓުމަށް ޒަމާންތަކެއް ވަންދެން ތިއްބެވި ޝަރީފުންނާއި އަމީރުންގެ ހިތްޕުޅުތަކަށް ޢަރަބި ޤައުމިއްޔަތާއި ވަޠޮނިއްޔަތުގެ ވިސްނުމާއި ފިކުރު ވެއްދުވިއެވެ. ޢަރަބިންނަށް މިލްކުވެގެންވާ ޢަރަބި ބޮޑު ދައުލަތެއްގެ ހުވަފެން ދެއްކިއެވެ. ޢުޘްމާނީ ޚިލާފަތުން ވަކިވެ، އަމިއްލަ ވަކިވެރިކަމެއް އުފެއްދުމުގެ ވާހަކަތައް ފާޅުކޮށާއި ސިއްރުން ދެކެވެން ފެށީއެވެ.

އަދި ދުރާލައި ރޭވުމަށް ފަހު، ސިޔާސީ ހަރުދަނާ ވިސްނުން ތަކަކާ އެކު، މައްކާގެ ޝަރީފް ނުވަތަ މައްކާގެ އަމީރު ކަމުގައި ހުންނެވި، ޙުސައިން ބިން ޢަލީ އަލްހާޝިމީ އާއެކު ރަސްމީކޮށް ލިޔެ ކިޔުމުންނާއި ނުރަސްމީކޮށް ވާހަކަތައް ދެކެވުނެވެ. އަދި މިޒިންމާތައް ތަންފީޒު ކުރުމުގެ ބުރަ މަސްއޫލިއްޔަތު ހިންގުމަށް މެކްމަހަން އޭނާގެ ވަރަށް ގާތް އަރިސް ރަހްމަތްތެރި އަކު ކަމުގައިވާ ލޯރަންސް އޭ ކިޔުނު އިނގިރޭސި އަކު މައްކާ އަށް، ޝާހީ ޢާއިލާ އައި ގުޅުން އުފެއްދުމަށް، މަސްއޫލިއްޔަތު ތަކެއް ހަވާލުކޮށްފައި ފޮނުވިއެވެ. މައްކާގައި ލޯރެންސްގެ މިސިއްރު މަސައްކަތް ފުރިހަމައަށް ކާމިޔާބު ކުރިއެވެ. ނަތީޖާ ހޯދިއެވެ. އަދި މައްކާގެ ޢަރަބިން އުޘްމާނީ ޚިލާފަތާ ދެކޮޅަށް ފާޅުގައި ނުކުމެ ހަނގުރާމަ ކުރީ، އިނގިރޭސިންގެ ނުލަފާ މިރޭވުންތަކުގެ ދަށުންނެވެ. އެމަޅީގައި މައްކާގެ އަރަބިން ރީތިކޮށް ޖެހިގެންނެވެ. މުސްތަޤިއްލު ޢަރަބި ދަޢްލަތެއްގެ ރަސްކަމުގެ ދަހިވެތި ކަމުގައެވެ.

މައްކާ ޝަރީފް:

މައްކާ ޝަރީފްގެ ނަންފުޅަކީ، ޙުސައިން ބިން ޢަލީ އަލްހާޝިމީ (HUSSEIN BIN ALI AL-HASHIMI, 1854 – 4 JUN 1931) އެވެ. މިބޭފުޅާ މައްކާ ޝަރީފް އެއްގެ ނުވަތަ އަމީރެއްގެ ގޮތުގައި ހުންނެވީ، 1908 އިން ފެށިގެން، 1924 އަށެވެ. އަދި، ބޮޑު ހަނގުރާމަ ތެރޭގައި، 10 ޖޫން 1916 އިން ފެށިގެން ޙިޖާޒުގެ ރަސްގެފާނުގެ ގޮތުގައި މުސްތަޤިއްލު ޢަރަބި ރަސްކަމެއް އިއުލާނު ކުރެއްވިއެވެ. ޙިޖާޒުގެ ރަސްކަމުގައި، 3 އޮކްޓޯބަރ 1924 އައި ހަމައަށް ހުންނެވިއެވެ. އެއަށް ފަހު، އެރަސްކަން ދަރިކަލުން، ޢަލީ ބިން ޙުސައިން އައި ޙަވާލް ކުރެއްވީއެވެ.

އަދި، 1916 އިން ފެށިގެން ޢުޘްމާނީ ޚިލާފަތާ ދެކޮޅަށް އިނގިރޭސިންގެ އެހީއާއި މަދަދާއެކު އުފެއްދިގެން ދިޔަ، ޢަރަބި ޤައުމިއްޔަތާއި ވަތޮނިއްޔަތު ފަތުރާއި ދިރުވުމުގެ އެކިއެކި މަސައްކަތުގައި އަވަދިނެތި އުޅުއްވިއެވެ. ޖަމާއަތްތަކާއި ޖަމްޢިއްޔާތަކާއި ޤަބީލާތައް ސިޔާސީ ގޮތުން ޢަމަލީ ކުއްލި ހަރަކާތަށް ގެނައެވެ. ދޮރުންދޮރަށް މި ހަރަކާތްތައް ހިނގުނެވެ. ނަތީޖާ އަކަށްވީ، އިސްލާމީ ޚިލާފަތާ ދެކޮޅަށް ޢަރަބި ވަންތަ ވަތޮނީ ހަނގުރާމައެއް، ލޯރެންސްގެ އެހީއާއި މަދަދުގައި ޢަމަލީގޮތުން ކުރިޔަށް ގެންދަން ފެށީއެވެ. އިސްލާމީ އުންމަތުގެ އެތެރޭގައި ދާޚިލީ ހަނގުރާމަތަކެއް ފެށީއެވެ. އެއީ، 1916 އިން ފެށިގެން، 1918 އަށެވެ. މިދުވަސް ވަރު ރަސްގެފާނު ހުންނެވީ، ސުލްޠޯން އޮފް އެރަބްސް ގެ ނަމުގައެވެ.

ޢަރަބިންގެ މާތްވެގެންވާ ރަސްގެފާނެއްގެ ގޮތުގައެވެ. އެއައްފަހު، އިސްލާމީ ޚިލާފަތު ތުރުކީ ޕާލަމެންޓުން، 3 މާރޗް 1924 ގައި ނިމުމަކަށް ގެނައުމުން ދޮށީ ދަރިކަލުން، ޢަލީ ބިން ޙުސައިން އަކީ، މުސްލިމުންގެ ޚަލީފާއެއް ކަމުގައި އަމިއްލަފުޅަށް ވިދާޅުވަމުން ގެންދެވީއެވެ. މައްކާ ޝަރީފް ކުޅުއްވި ދައްރަކީ މިއެވެ. އިނގިރޭސިންނާއި އިނގިރޭސި އެޖެންޓްގެ އަވާގައިޖެހި ގެނބިގެންގޮސް އިސްލާމީ އުންމަތުގެ އެއްބައި ވަންތަކަމަށް ވުރެ ބޮޑަށް އަމިއްލަ ރަސްކަމެއްގެ މާތްވެގެންވާ ރަސްކަލަކަށް ތަޛްތުގައި ވޮޑުވުމުގެ ޝަރަފް ލިބިގަތީއެވެ.

އާދެ! މައްކާގެ ޝަރީފް އަކީ، ރަސޫލާ ޞައްލަﷲ ޢަލައިހި ވަސައްލަމަގެ، 40 ވަނަ ދަރިކޮޅުން ވަޑައިގެން ހުންނެވި، ހާޝިމީ ވަންހައިގެ ބޭފުޅެކެވެ. ރަސޫލާ ޞައްލަﷲ ޢަލައިހި ވަސައްލަމަ އިން ފެށިގެން، 700 އަހަރު ވަންދެން މާތްވެގެންވާ މައްކާގެ ޙަރަމްފުޅު ބަލަހައްޓަވަމުން ގެންދަވާފައި ވަނީ، މިޢާއިލާ އިންނެވެ. އެހެންވެ މުޅި އިސްލާމީ ޚިލާފަތުގައި ވެސް، މިކަން ދެމިގެން ގޮސްފައި ވަނީ، ހަމަ މިގޮތަށެވެ. ރަސޫލާ ޞައްލަﷲ ޢަލައިހި ވަސައްލަމަގެ ޢާއިލާއަށް އިޙްތިރާމް ކުރެއްވުމުގެ ގޮތުން، އެއްވެސް ޚަލީފާއަކު މިކަމަށް ބަދަލެއް ނުގެންނަވައެވެ. މިމާތްކަން އެޢާއިލާއަށް ސިލްސިލާއެއްހެން ދެމިގެންދާ ގޮތަށް ބޭއްވެވީ އެވެ.

އާދެ! ޢުޘްމާނީ ޚިލާފަތުގެ ދުވަސްވަރު، 1916 ގައި ޚިލާފަތު ތެރޭގައި އުފެދުނު ތުރުކީގެ ޤައްމިއްޔަތާއި ވަތޮނިއްޔަތު ދިރުވުމުގެ ހަރަކާތްތަކާއި މައްކާގެ ޝަރީފް ޙުސައިންގެ ބޭފުޅުންނާއި އިނގިރޭސިންނާ ގުޅުން އުފެދި ބަދަހިވެ، ޙިޖާޒު ކަރާގައި ވެސް ޢަރަބިންގެ ޤައްމިއްޔަތާއި ވަތޮނިއްޔަތު ދިރުވާއި ކުރިއެރުވުމުގެ ގަދަ އޮއިވަރެއް، ލޯރެންސްގެ މަދަދާއި އެހީގައި ހިނގައި ގަތެވެ. މިހުރިހާ ކަމެއް ހިންގީ، އިނގިރޭސިން އަޑީގައި ތިބެގެންނެވެ. ވަރަށް ބުއްދި ވެރިކަމާއެކު އެމުޖްތަމަޢަކާ ގުޅޭގޮތުގެ މަތިން ރާވައިގެން ނެވެ.

ބޮޑު ހަނގުރާމައިގެ މާކުރިން ވެސް މައްކާ ޝަރީފް ޙުސައިން، ޢުޘްމާނީ ޚިލާފަތާ ވަކިވުމުގެ ޚިޔާލު، އިނގިރޭސިން ނަށް ހުށަހެޅުއްވި ކަމުގެ ހެކިތައް މިހާރު، އިނގިރޭސި ޢަރުޝީފުގައި ފެންނަން އެބަހުއްޓެވެ. އޭރު އެދުވަސް ވަރު، އިނގިރޭސިންގެ މާބޮޑު އެދުމެއް ނެތުމުން އެކަމާ އަޅާނުލައި މަޑުން ތިބެފައި، ބޮޑު ހަނގުރާމަ ފެށުމުން، ޚިލާފަތާ ދެކޮޅަށް ޢަރަބި ޝާހީ ޢާއިލާގެ ޒުވާނުން ސިޔާސީގޮތުން ހަރަކާތްތެރި ކުރުވައި، ޢަރަބި ހަނގުރާމައެއް، އިސްލާމީ ޚިލާފަތުގެ ތެރޭގައި ލޯރެންސް ލައްވާ އަމަލީގޮތުން ފެއްޓުވީއެވެ. ޢަރަބިންގެ ތެރޭގައި މަޝްހޫރު ވެގެންދިޔަ ދުނިޔެއަށް މަޝްހޫރު، ޓީ.އޯ ލޯރެންސްގެ ވާހަކަ ފަހުން ގެންނާނަމެވެ. إن شاء الله!

އާދެ! އެދުވަސްވަރު ނަޖްދުކަރާގައި ހަމަ އިނގިރޭސިންގެ ރުހުމާއި މަދަދާއެކު، ޢަބްދުލް ޢަޒީޒު އާލުސުޢޫދް ގެ ދަރިކޮޅާއި ޙިޖާޒުކަރައިގެ ރަސްގެފާނު ޙުސައިން ބިން ޢަލީ ގެ ދަރިކޮޅައި ދެމެދު، ސިޔާސީ ހަމަނުޖެހުން ތަކެއް މެދުވެރިވެ މައްސަލަތަކެއް ހިލިގެން ދިޔައެވެ. މިކަމުގެ އަޑީގައި ވެސް ފޮރުވިގެން ތިބީ، ފަރަންޖީ އިނގިރޭސިންނެވެ. އެއްފަހަރައި ޙިޖާޒު ކަރައިގެ ވެރިންނާއި ނަޖްދުކަރައިގެ ވެރިންނާ އެކު ޑަބްލް ޑީލްތައް ސިއްރުން ހަދަމުން ގެންދިޔައެވެ. އަދި މިދެފަރާތައި ދެމެދު ހަނގުރާމަ ކުރެވި، ޙިޖާޒުކަރައިގެ ޖިއްދާއާއި މައްކާ އާއި މަދީނާ، އާލުސުޢޫދުގެ ޢަސްކަރީ ލަޝްކަރުގެ ދަށަށް، 1932 ގައި ވެއްޓިގެން ދިޔައީ އެވެ.

އެތެރޭގެ ދާޚިލީ ހަނގުރާމަ ފެށި، ޙަމަލާތައް ގަދަވުމުން، 1924 ގައި ދަރިކަލުން، ޢަލި ބިން ޙުސައިން އައި، ޙިޖާޒުކަރައިގެ ރަސްކަން ހަވާލުކުރެއް ވުމަށް ފަހު، މައްކާ ޝަރީފް ޙުސައިން ފުރާ ވަޑައިގަތީ، ޤުބްރުޞް (CYPRUS) އަށެވެ. ދެން ފަހުން ވަޑައިގަތީ، އަނެއް ދަރިކަލުން، ޢަބްދުﷲ އެކެއް ބިން ޙުސައިން ރަސްކަމުގައި ހުންނެވި، ޓްރާންސް ޖޯރޑަންގެ ވެރިރަށް އައްމާން އަށެވެ.

ފަހެ، އަވަހާރަވީ ޖޯރޑަންގެ ވެރިރަށް އަންމާނުގައެވެ. އަދި ފަސްދާނު ލެވުނީ، 1931 ގައި ޤުދުސް ގައެވެ. ފަހެ، އިނގިރޭސިންގެ ނުލަފާ ރޭވުމުގެ ދަށުން އަބަދުވެސް ހަނގުރާމަ ކުރަން މިޖެހެނީ މުސްލިމުން ނާއި މުސްލިމުން ނެވެ. އެމީހުން ހަތިޔާރާއި ފައިސާ ދީފައި މަންޒަރުބަލަން ތިބެނީއެވެ. އިސްލާމީ ޚިލާފަތާއި މައްކާ ޝަރީފްއައި ހަނގުރާމަ ކުރުވާއި އާލު ސުޢޫދާއި މައްކާގެ ޝަރީފް ޢާއިލާއައި ދެމެދު ވެސް ހަނގުރާމަ ކުރުވައި އިސްލާމީ އުންމަތް ބައިބައި ކޮށްލީ މިބީދައިން އިނގިރޭސިން އަޑީގައި ތިބެގެންނެވެ.

މައްކާ ޝަރީފްގެ ތިން ބޭފުޅުން:

ޢަލީ ބިން ޙުސައިން:

މައްކާ ޝަރީފްގެ ދޮށީ ދަރިކަލުން ނަކީ، ޢަލީ ބިން ޙުސައިން (ALI BIN HUSSEIN, FEB 1882 – 20 JUL 1951) އެވެ. މިބޭފުޅާގެ ބައްޕާފުޅަށް ފަހު، މިބޭފުޅާ، 3 އޮކްޓޯބަރ 1924 އިން ފެށިގެން، 19 ޑިސެންބަރ 1925 އައި ހަމައަށް މައްކާ ޝަރީފް ކަމާއި ޙިޖާޒުކަރައިގެ ރަސްކަން ކުރެއްވިއެވެ. ޢަލީ ބިން ޙުސައިން އަކީ ބައްޕާފުޅަށް ފަހު، މުޅިޙިޖާޒުގެ ރަސްގެފާނެވެ. ބައްޕާފުޅުގެ ފަރާތްޕުޅުން އިސްލާމީ އުންމަތުގެ ރަސްގެފާނަށް ވާތީވެ، އިސްލާމީ ޚިލާފަތަށް ނިސްބަތްކޮށް އަމިއްލަފުޅަށް ޚަލީފާ ކަމުގެ ދަރަޖަ ދުވަސްކޮޅެއް ވަންދެން ލިބިގަނެގެން ގެންގުޅުއްވިއެވެ.

އެހެނަސް އެލަޤަބުވެގެން ދިޔައީ ހުސް ނަންފުޅަކަށެވެ. އެހެންކަމެއް ނެތެވެ. ބަލާގަތް ފަރާތެއް ނެތެވެ. އެކަމާއަޅާލި ފަރާތެއް ނުވިއެވެ. ފަހެ، މާގިނަ އަހަރުތަކެއްނުވެ ޙިޖާޒުކަރަ، އާލުސުޢޫދުގެ ދަށަށް ވެއްޓި، ސަޢޫދީ ޢަރަބިއްޔާ އުފެދުމުން، ޢަލީ ބިން ޙުސައިން އާއި ޢާއިލާ އެކުގައި ކޮއްކޯފުޅު ރަސްކަމުގައި ހުންނެވި ކަރަ ކަމުގައިވާ، ޢިރާޤަށް ވަޑައިގަތީއެވެ. ރަސްމީކޮށް އަލްމަމްލަކަތުލް ޢަރަބިއްޔަތުލް ސަޢޫދިޔާ އުފެދުނީ، 23 ސެޕްޓެންބަރ 1932 ގައި ޙިޖާޒުކަރައާއި ނަޖްދުކަރަ އިއްތިހާދުވެ ގުޅިގެންނެވެ. ފައުންޑަރަކީ، ޢަބްދުލް ޢަޒީޒު އާލްސުޢޫދް (15 JAN 1876 – 9 NOV 1953) އެވެ. އެބޭފުޅާ މަޝްހޫރު ވެފައި ވަނީ، އިބްނު ސަޢޫދުގެ ނަމުންނެވެ.

އާދެ! ޢަލީ ބިން ޙުސައިން  އަވަހާރަވީ، ޢިރާޤްގެ ބަޣްދާދު ގައެވެ. އޭރު ޢިރާޤްގެ ރަސްކަލަކީ، ޢަލީ ބިން ޙުސައިންގެ އެއްބަނޑު އެއްބަފާ ކޮއްކޯފުޅު، ފައިޞަލް ބިން ޙުސައިން އެވެ. ޢަލީ ބިން ޙުސައިން ދުނިޔެ ދޫކުރެއްވީ، އެއްދަރި ކަލަކާއި ހަތަރު ދަރިކަނބަލުން ދުނިޔެއަށް ދޫކުރައްވާ ފައެވެ.

ޢަބްދުﷲ ބިން ޙުސައިން:

މައްކާ ޝަރީފް ޙުސައިންގެ ދެވަނަ ދަރިކަލަކީ، ޢަބްދުﷲ އެކެއް ބިން ޙުސައިން (ABDULLAH 1 BIN HUSSEIN, FEB 1882 – 20 JUL 1951) އެވެ. ބޮޑު ހަނގުރާމަ އަށް ފަހު، ޢަބްދުﷲ އެކެއް އަށް އިނގިރޭސިން ދިނީ، ޓްރާންސް ޖޯރޑަން އެވެ. އެއީ ޢުރުދަން އެވެ. ޢަބްދުﷲ އެކެއް އަކީ، ފުރަތަމަ ކިންގް އޮފް ޖޯރޑަން އެވެ. ޢަބްދުﷲ އަކީ، އޭނާގެ ބައްޕާފުޅު މައްކާ ޝަރީފްއާއި މިޞްރުގައި ހުންނެވި އިނގިރޭސި ސަފީރު، ސަރ މެކްމަހަން އައި ރައްޓެހިކޮށް ރަހްމަތްތެރިކަމުގެ ގުޅުން ގުޅުވައިދިން މެދުވެރި އެއްގެބައި އެންމެ ބޮޑަށް ކުޅެދެއްވި ބޭފުޅާއެވެ.

އަދި އިނގިރޭސި ގޮރެއްލާ ހަނގުރާމަ ވެރިއެއް ކަމުގައިވާ، ޓީއީ ލޯރެންސްއާ އެކު، ޢުޘްމާނީ ޚިލާފަތާ ދެކޮޅަށް ކުރެވުނު ޢަރަބި ހަނގުރާމައިގާ އެންމެ އިސްކޮށް އަމަލީގޮތުން އުޅުއްވި ރަސްގެފާނެވެ. ފަހެ، މިޢަބްދުﷲ އަކީ، އިނގިރޭސިން ސޫރިޔާގެ ބިމުން، ބައެއްނަގާފައި ޓްރާންސް ޖޯރޑަން އުފެއްދުމަށް ފަހު، 1921 އިން ފެށިގެން، 1941 އަށް ރަސްކަމުގައި ވެޑުވި ރަސްކަލެވެ.

ޖޯރޑަން އިނގިރޭސިންގެ ގޮނޑިކޮއްކޮ އަކަށް ވެގެން ދިޔައީ މިހާ ހިސާބުންނެވެ. އެބިމަކީ މިދަރިކޮޅަށް އިނގިރޭސިން ނަގައިދީފައިވާ ބިންކޮޅެކެވެ. އާދެ! މުޅިން އާރަށެއް ޖޯރޑަންގެ ނަމުންނަން ކިޔާފައި އަބްދުﷲ އަށް އުފައްދައި ދިނީއެވެ. މިރަށަށް ފުރަތަމަ ކިޔުނު ނަމަކީ، ޓްރާންސް ޖޯޑަން (TRANCE JORDEN) އެވެ. ޓްރާންސް ޖޯރޑަންގެ ވާހަކަ ފަހުން ގެނެސްދޭ ނަމެވެ. إن شاءالله!

އަދި، ހާޝިމީ ކިންގްޑޮމް އޮފް ޖޯރޑަން (HASHEMITE KINGDOM OF JORDAN) އުފެދުމަށް ފަހު ވެސް، 1946 އިން ފެށިގެން، 1951 އަށް ރަސްކަން ކުރެއްވީ ވެސް، މިޢަބްދުﷲ އެކެއް އެވެ. ޢަބްދުﷲ އެކެއް އަވަހާރަވީ، 20 ޖުލައި 1951 ގައި، ޢުމުރު ފުޅުން، 69 އަހަރު ގައި ޤުދުސްގެ މަސްޖިދުލް އަޤްޞާއަށް އަށް ކުރެއްވި ޒިޔާރަތެއް ގައި ފަލަސްޠީނު މީހެއް ފޮނުވާލި ވަޒަނެއް އަރައި ގެންނެވެ. މިސްކިތަށް ހުކުރަށް ވަޑައިގެންނެވި މަގުމަތީގައެވެ. ޢަބްދުﷲ ގެ ކާފަ ދަރިކަލުން، ޒުވާން ޙުސައިން ބިން ޠޮލާލް އެދުވަހު އަރިހުގައި ހުންނެވިއެވެ. އެހެނަސް، 15 އަހަރުގެ ޙުސައިން ބިން ޠޮލާލް އަވަހާރަ ނުވެ ސަލާމަތްވީ، ކާފަ ހަދިޔާއަކަށް ދެއްވާފައިވާ ރަނުގެ މެޑަލްއެއް މޭމަތިގައި ޖަހާފައި އިންދައި އެމެޑަލްގައި ވަޒަނެއް ޖެހި، ހަށިގަނޑަށް ނޭރުމުންނެވެ.

ޢަބްދުﷲގެ ދަރިކަލުން، ޠޮލާލް އަށް ފަހު، ޖޯރޑަންގެ ވެރިކަން ކުރެއްވީ، މިދެންނެވި ޙުސައިން ރަސްގެފާނެވެ. މިއީ އިނގިރޭސިން ނާއި ވަރަށް ދޯޅު، އަދި އެހާމެ މަޝްހޫރު ރަސްކަލެކެވެ. ޢަބްދުﷲ އެކެއް އަވަހާރަކޮށް ލުމަށް، ފަލަސްޠީނު ޤާތިލް ކަލޭގެ ނިޔަތްގަތީ، ޢަބްދުﷲ އެކެއް ރަސްގެފާނު އިޒްރޭލާއެކު އެއްބަސްވުމެއް ހަދާފާނެ ކަމުގެ އަޑުތަކެއް ފެތުރިފައި އޮތުމުގެ ސަބަބުން އެކަން ވިޔަނުދިނުމުގެ ބޭނުމުގަ ކަމަށް ބުނެވެއެވެ.

ފައިޞަލް ބިން ޙުސައިން:

މައްކާ ޝަރީފް ޙުސައިންގެ ތިންވަނަ، އަދި އެންމެހަގު ދަރިކަލުން ނަކީ، ފައިޞަލް ބިން ޙުސައިން ބިން ޢަލީ އަލްހާޝިމީ (FAISAL BIN HUSSEIN BIN ALI AL-HASHIMI, 20 MAY 1885 – 8 SEP 1933) އެވެ. ބޮޑު ހަނގުރާމަ އަށް ފަހު އިނގިރޭސިން، ފައިޞަލް ބިން ޙުސައިން ފުރަތަމަ ބެހެއްޓީ، ޢަރަބި ކިންގްޑޮމް އޮފް ސޫރިޔާގެ ރަސްކަމުގައެވެ. މިއީ، 8 މާޗް 1920 އިން ފެށިގެން، 8 ޖުލައި 1920 އައި ހަމައަށެވެ. އެއީ އިނގިރޭސިން ގްރޭޓަރ ސޫރިޔާގެ ހުވަފެން ދެއްކި ދުވަސްވަރެވެ. އެހެނަސް ކުޑަ ދުވަސްކޮޅަކަށް ފަހު، މިކަން ބަދަލުވެގެން ގޮސް، ޢިރާޤްގެ ރަސްކަލަކަށް، 23 އޯގަސްޓް 1921 އިން ފެށިގެން، އިނގިރޭސިން ވެޑުވީއެވެ. މިގޮތުގެ މަޔިން، 8 ސެޕްޓެންބަރ 1933 އައި ހަމައަށް، ޢިރާޤްގެ ރަސްކަމުގައި ފައިޞަލް ހުންނެވިއެވެ.

އާދެ! މިއީ ބަނޫހާޝިމް ވަންހައަށް ނިސްބަތްވާ ބޭފުޅުންނެވެ. ބަނޫ ހާޝިމްގެ ދަރިފަސްކޮޅު ފެށިފައި ވަނީ، ރަސޫލާ ޞައްލަﷲ ޢަލައިހި ވަސައްލަމަގެ މުނިކާފާފުޅު، ހާޝިމް އައި ހަމައިންނެވެ. ފަހެ، ފައިޞަލް ބިން ޙުސައިން އުފަންވީ، މައްކާ ގައެވެ. ބޮޑުފުޅުވީ، ޤުސްޠުންޠޫނިޔާ (CONSTANTINPOLE) ގައެވެ. އެއީ މިހާރުގެ އިސްޠަންބޫލް އެވެ. ބައްޕާފުޅު (ޙުސައިން ބިން ޢަލީގެ) އަރިހުން، ލީޑަރޝިޕްގެ ހުނަރާއި ފަންނުތައް އުނގެނި ވަޑައިގަތެވެ. އަދި، 1913 ގައި ޖިއްދާސިޓީގެ ފަރާތުން، ޢުޘްމާނީ ޚިލާފަތުގެ ޕާލިމަންޓުގެ މެންބަރަކަށް ހޮވިވަދައި ގަތެވެ.

ފައިޞަލްއަކީ، މައްކާ ޝަރީފް ޙުސައިން ބިން ޢަލީގެ ދަރިކަލުންގެ ތެރެއިން، ޓިއީ ލޯރެންސް އައި އެންމެ ގާތްގުޅުމެއް ބޭއްވި ބޭފުޅާއެވެ. 1916 ގައި ޤުސްޠުންޠޫނިޔާގެ މިޝަނެއްގައި ދެފަހަރެއްގެ މަތިން، ދަމިސްޤް (DAMASCUS) އަށް ވަޑައިގެންނެވި އެވެ. އަދި ޓިއީ ލޯރެންސްގެ އެހީގައި ޢަރަބި ޤައްމިއްޔަތް އާއި ވަޠޮނިއްޔަތު ދިރުވުމުގެ ޖަމްޢިއްޔާ އެއް ކަމުގައިވާ ޖަމްޢިއްޔަތުލް ޢަރަބިއްޔަތުލް ފަތާތު (AL-FATAT, THE YOUNG ARAB SOCIETY) ގެ އިސްވެރިންނައި ބައްދަލު ކުރެއްވިއެވެ. އޭރު އަލްފަތާތުގެ ސެކްޓެރަރީ ޖެނެރަލް އަކީ، މުޙައްމަދު ޢިއްޒަތު ދަރޫޒާ (1888 – 1984) އެވެ. އަލްފަތާތު އަކީ، 1911 ގައި ފްރާންސް ގެ ޕެރިސްގައި ޢަރަބި ޒުވާނުންތަކެއް އިސްވެ ތިބެގެން، ޢުޘްމާނީ ޚިލާފަތުގެ ތެރޭގައި ޤައުމިއްޔަތް އާއި ވަޠޮނިއްޔަތު ދިރުވުމަށް، އުފެއްދި ސިއްރު ޖަމާޢަތެކެވެ.

ހަރަކާތްތެރި ވަމުން ދިޔައީ ސޫރިޔާގައެވެ. މަޤްޞަދަކީ، ޢުޘްމާނީ ޚިލާފަތު ބަލިކަށި ކުރުމެވެ. އަދި އެގޮތުން ކުރަންޖެހޭ ސިޔާސީ ކަންކަން ރާވައި ހުންގުމެވެ. ފައިޞަލް އައި ފުރަތަމަ، ޓީ.އީ ލޯރެންސް އައި ބައްދަލުވުން ހިނގީ ސޫރިޔާގެ އަލްޙަމްރާ (ALHAMRA) ގައެވެ. އޭރުވެސް ލޯރެންސް އަކީ، އިނގިރޭސި ޢަސްކަރިއްޔާގެ ޖާސޫސީ އޮފިސަރެކެވެ. ބޮޑު ހަނގުރާމަ އަށް ފަހު، މިނިވަން ޢަރަބި ސްޓޭޓެއް އުފެއްދުމުގެ އުންމީދުތަކާއި ވިޝަން އޮތް މީހެކެވެ. މިބައްދަލު ވުމަށް ފަހު މީނާއަކީ، ފައިޞަލްގެ ވަރަށްގާތް ރަހްމަތްތެރި އެކެވެ.

އަދި ފައިޞަލް ބައްޕަ ޙުސައިން ބިން ޢަލީގެ ވެސް މާއަރިސް މީހެކެވެ. ފައިޞަލް އަކީ، ބޮޑު ހަނގުރާމަ އަށް ފަހު، ބިންތައް ބަހާއި ވަޢުދުތަކާއި އެއްބަސްވުންތައް ތަންފީޒު ކުރުމަށް، 1919 ގައި ފެރިހުގައި ބޭއްވުނު ޕީސް ކޮންފަރެންސް އަށް ދިޔަ ޢަރަބި ވަފުދުގެ އިސް ވެރިޔާއެވެ. މިކޮންފަރެންސް އަށް، ފައިޞަލް އަރިހުގައި ޓީ.އީ ލޯރެންސް ވެސް ގެންދެވިއެވެ. ބިންތައް ބެހުމާއި ވަޢްދުތައް ފުއްދުމުގެ ހުރިހާކަމެއް ރާވައި ހިންގީ މިކޮންފަރެންސް ގައެވެ.

އާދެ! ޢިރާޤްގެ ރަސްކަމުގައި ހުންނަވާފައި، ފައިޞަލް ރަސްގެފާނު އަވަހާރަވީ، 8 ސެޕްޓެންބަރ 1933 ގައި ޢުމުރުފުޅުން، 48 އަހަރުގައި ސްވިޓްޒަލޭންޑްގެ ވެރިރަށް ބަރން (BERN) ގައެވެ. ބުނެވެނީ ހިތްފެއިލް ވެގެން ކަމަށެވެ. ވަޑައިގަތީ އާންމު މެޑިކަލް ޗެކެއް ހެއްދެވުމަށެވެ. އަވަހާރަވީ އިރު، ތިން އަންހެން ދަރިކަލުންނާއި ފިރިހެން ބޭފުޅަކު ދުނިޔޭގައި ތިއްބެވިއެވެ. ފިރިހެން ބޭފުޅާ އަކީ، ޣާޒީ ބިން ފައިޞަލް އެވެ. ފައިޞަލް އަށް ފަހު، ޢިރާޤްގެ ރަސްކަން ކުރެއްވީ ޣާޒީ އެވެ. މައްކާ ޝަރީފްގެ ތިން ދަރިކަލުންނަކީ ވެސް ރަސްކަން ކުރެއްވި ރަސްކަލުން ނެވެ.

އިނގިރޭސިން ނަށް މިޢާއިލާ ބަލެހެއްޓުން ވަނީ، ބަލަދު އަރާފައެވެ. އެހެންވެ މިބިންތަކުގެ ރަސްކަންތައް އެބޭފުޅުންނައި ހަވާލު ކުރަން ޖެހުނީއެވެ. ބޮޑު ހަނގުރާމަ އަށް ފަހު، ޢަލީ ބިން ޙުސައިން އަކީ، ޙިޖާޒުގެ ރަސްގެފާނެވެ. ޢަބްދުﷲ ބިން ޙުސައިން އަކީ، ޖޯރޑަންގެ ރަސްގެ ފާނެވެ. އަދި ޙުސައިން ބިން ޢަލީގެ ހަގުދަރިކަލުން، ފައިޞަލް ބިން ޙުސައިން އަކީ، ޢިރާޤްގެ ރަސްގެފާނެވެ.

އިނގިރޭސިން މިކަން މިގޮތަށް ކުރީ، ޤުދުސް ޒައޮނިސްޓު ޔަހޫދީންނަށް ހިބަކޮށް ދިނުމުގެ ބަދަލުގެ ގޮތުން، މައްކާ ޝަރީފް ޙުސައިން ބިން ޢަލީގެ ޢައިލާ ވަޢުދުތަކައި އެއްގޮތަށް ރުއްސާއި އުފާކުރުމަށެވެ. މިކަންކުރީ، މައްކާޝަރީފް ޙުސައިން ބިން ޢަލީ އާއެކު، އިނގިރޭސިން ވެފައިވާ ވަޢްދުތަކުން ބައެއް ނަމަވެސް ފުއްދައި ދިނުމުގެ މަތިވެރި ބޭނުމުގައެވެ. ދެން، އަޅުގަނޑު ޖެހިލާނީ އިނގިރޭސިންގެ ޖާސޫސް، ޓީއީ ލޯރެންސް އައި ދިމާއަށެވެ.

ޓީ.އީ ލޯރެންސް:

ޓީ.އީ ލޯރެންސް ދުނިޔެއަށް މަޝްހޫރު ވެފައިވަނީ، ” ލޯރެންސް އޮފް އެރޭބިޔާ ” ގެ ނަމުންނެވެ. ފުރިހަމަ ނަމަކީ، ތޯމަސް އެޑްވަރޑް ރޯލެންސް (THOMAS EDWARD LAWRENCE, 16 AUG 1888 – 19 MAY 1935) އެވެ. މީނާއަކީ، އިނގިރޭސި ޢަސްކަރީ އޮފިސަރެކެވެ. އިނގިރޭސިން ގާތުގައި މީނާގެ މަޤްބޫލުކަން އިތުރުވެފައި ވަނީ، ސީނާ އަދި ފަލަސްޠީން ކެންޕޭން ގައި ޢަރަބި ލަޝްކަރުތަކާ އެކުގައި ގުޅިގެން ކުރެވުނު ހަނގުރާމަ ތަކުގައެވެ.

ޢުޘްމާނީ ޚިލާފަތުގެ ދަށުގައި އިސްލާމުން ވެރިކަން ކުރަމުން ގެންދިޔަ ރައްތައް ހިފުމަށް ކުރެވުނު، މުޑުދާރު އަދި ވަޙުޝީ ހަނގުރާމައިގެ ތެރެއިންނެވެ. ޚާއްޞަކޮށް ޢުޘްނާމީ ޚިލާފަތް އައި ދެކޮޅަށް، އިނގިރޭސިން އަޑީގައި ތިބެގެން ޢަރަބި ލަޝްކަރުތައް ލައްވައި ހިންގުވި، ޢަރަބި ހަނގުރާމަ ތަކުގެ ތެރެއިންނެވެ. މިކަންތައްގަނޑު ހިނގައި ދިޔައީ، 1916 އިން ފެށިގެން، 1918 އައި ދެމެދުގައެވެ.

އާދެ! ޢުޘްނާމީ ޚިލާފަތް އައި ދެކޮޅަށް ޢަރަބިން ކުރި ހުރިހާ ހަނގުރާމަތައް ރާވާއިދީ ހިންގުމުގައި މައްކާ ޝަރީފް ޙުސައިންގެ ދެބޭންކަމުގައިވާ، ފައިޞަލް އާއި އަބްދުﷲ އަށް މަދަދާއި އެހީތެރިކަންދީ ޢަމަލީގޮތުން ޓީ.އީ ލޯރެންސް ހަނގުރާމަ ތަކުގައި ބައިވެރިވި އެވެ. އިނގިރޭސި ލަޝްކަރުގެ ފުރިހަމަ އެހީތެރިކަމާ އެކު، މިހަނގުރާމަތައް ކުރިޔަށް ގެންގޮސް ޚިލާފަތުގެ ދަށުގައިހުރި ހުރިހާ ބިންތަކެއް ހިފީއެވެ. އެބިންތަކަށް ވެރިވެގަތީއެވެ. 1917 ގައި ޢަޤަބާ ހިފުމުގައި ޢަރަބި ލަޝްކަރުގެ އިސް ގޮރިއްލާ ލީޑަރަކަށް ހުރީ ޚުދު ޓީ.އީ ލޯރެންސް އެވެ.

ޢަރަބި ލަޝްކަރުތަކަށް،ޖެނެރަލް އެލަންބީގެ ލަޝްކަރު ތަކުގެ އެހީ ބަރާބަރަށް ލިބެމުން ދިޔައެވެ. އަލްޢަޤަބާ އަކީ، ރެޑްސީގެ އައްސޭރީގައި އޮންނަ ރަށެކެވެ. އެއީ މިހާރު ޖޯރޑަންގެ އައްސޭރި ރަށެވެ. އަދި ވެސް އިތުރު ރައްތައް މިލަޝްކަރުން ހިފަމުން ގެންދިޔައެވެ. ޢަޤަބާ ހިފުމާއެކު، ކިންގުޑޮމް އޮފް ޙިޖާޒުގެ ބަޔަކަށް ހަދައި އެރަސްކަމުގެ ދަށަށް އެބައި ގެނައެވެ. އަދި ފަހުން ޓްރާންސް ޖޯރޑަން އުފެއްދީ އެބިމުގަ އެވެ.

އާދެ! ޓީ.އީ ލޯރެންސް އަކީ ޤާނޫނީ ކައިވެންޔަކުން ލިބުނު ދަރިއެއް ނޫނެވެ. ވިހެއީ އިނގިރޭސި ވިލާތުގެ ވޭލްސް (WALES) ގައެވެ. ލޯރެންސް ލިބުނު ދެމަފިރިން، އެމީހުންނަށް އެޑްރެސް ކުރުމުގައި ބޭނުންކުރަނީ، މިސްޓަރ އެންޑް މިސިޒް ލޯރެންސް އެވެ. މީނާގެ ބައްޕައާއި މަންމައަކީ ވެސް އެދެމީހުންގެ މައިން ހޯދާފައިވާ ނާޖާއިޒު ދެދަރިންނެވެ. މީނާގެ ބައްޕައަކީ ގޭގައި ގެންގުޅުނު އަންހެނަކައި ނާޖާއިޒު ގުޅުން ބާއްވި މީހެކެވެ.

އެކަން ފަޅާއަރައިގެން އޭނާގެ އޭރުގެ އަންހެނުން އެއަންހެންކުއްޖާ ގެއިން ނެރެލިއެވެ. ފެން މީނާ ހެދި ގޮތަކީ ގެދޫކޮށް ފިލައިގެންގޮސް އެއަންކުއްޖާއާއެކު އިގިރޭސިވިލާތުގެ އެހެންތާކު ދިރިއުޅެން ފެށީއެވެ. އެދިރިއުޅުމުގައި މިދެމީހުންނަށް ނާޒާއިޒު ފަސް ދަރިން ލިބުނެވެ. ލޯރަންސްއަކީ އެފަސްދަރިންގެ ތެރެއިން އެއްދަރިފުޅެވެ. ބައްޕައާއި ބައްޕަގެ ރަހުމަތްރެރި އަންހެނާގެ ދިރިއުޅުމުގެ ވާހަކަތަކުން  މިކުދިންނަކީ ނާޒާއިޒު ދަރިންކަން ވަނީ ލޯރަންސަށް އަޑުއިވި އަސަރުކޮށްފައެވެ.

މިކަމުން އުފެދުނު ނަފުސާނީއުދާސްތަގެ ސަބަބުން ޒުވާން ލޯރެންސް ގިނަވަގުތު ގެއިންބޭރުގައި ހޭދަކުރަން ޖެހުނެވެ. ނަތީޖާއަކަށްވީ އެއްޖިންސުން އެކުވެރިއެއް ހޯދާއި މަޖަލާއިއުފާ ލިބިގަންނަން ފެށުމެވެ. އާދެ،  1896 ގައި އޮކްސްފޯރޑް (OXFORD) އަށް، މިޢާއިލާގެ ދިރިއުޅުން ބަދަލު ކުރިއެވެ. އަދި، 1907 އިން ފެށިގެން، 1910 އަށް ޖީސަސް ކޮލެޖުން، ތާރީޚްގެ ޢިލްމު އުނގެނި ފަސްޓްކްލާސް ހޮނާސް އިން ލޯރަންސް ފާސްވިއެވެ.

މެދުއިރިމަތިން އެޅުނު މިއަލިފާންދަނޑިން މިހާރު މިގެންދަނީ މުޅިދުނިޔެ އަންދަމުންނެވެ. ފުރަތަމަ އަލިފާންކަނި އެޅުމަށް އިނގިރޭސިން ބޭނުންކުރި ފަރާތަކީ މިލޯރެންސެވެ. މީނާއަކީ މީނާގެ އިނގިލި ކުރީގައި އަރަބި ޒައީމުން ނައްޓުވާލި ކުޅަދާނަ ގާބިލުކަންހުރި މީހަކަށްވިއެވެ. ކިޔެވި ދުވަސް ވަރުގައި މީނާއަކީ ސިކުނޑިތޫނު ކުޅަދާނަ ކުއްޖެކެވެ. އެހިސާބުން ފެށިގެން މީނާ ވަނީ ސިއްރު އިދާރާތަކުގެ ސަމާލުކަމަށް ގެނެވިފައެވެ. އެހިސާބުން މީނާލައްވާ އިދާރީ އެކި މަސައްކަތްތައް ކުރުވަމުން ގެންދިޔައެވެ.

އަރަބީންގެ މެދުގައި ހުރި އަޚުލާގީ ރަނގަޅު ކަންކަމާއި އެމީހުން ފަސޭހައިން ހައްދާ ލެވޭނެ ކަންކަން ދިރާސާކުރުމުގެ މައްޗަށް އެކި ކަރުދާސްތައް ލިޔުވާ ހެއްދިއެވެ. އެކަމުގެ ތެރޭގައި މީނާއަކީ ތާރީޚަށް ލޯބިކިރާ މީހަކަށްވިއެވެ. އަދި ސަގާފަތްތައް ހިތުންރުހިގެން މިތާލައާކޮށް ދިރާސާކުރާ މީހަކަށްވެގެން ދިޔައެވެ.

އެއަށް ފަހު، މިޑްލްއީސްޓްގެ އާކިއޮލޮޖިސްޓް އެއްގެ ގޮތުގައި މަޝްހޫރުކަން ހޯދާއި އިނގިރޭސި ވިލާތުގެ ބައެއް މަޝްހޫރު ތާރީޚީ ޢިލްމުވެރިންނާ އެކު، މެދުއިރުމަތީ ގައި އެކިއެކިއާސާރީ ކޮނުން ތަކުގައި ޢަމަލީގޮތުން ބައިވެރިވިއެވެ. 1908 ގައި އޮކްސްފޯރޑް ޔުނިވަރސިޓީން އޮފިސަރ ޓްރޭނިންގް ކޮޕްސް، މިކޯސް ދެއަހަރު ވަންދެން ހެދިއެވެ. މިއީ މިލިޓްރީ ތެރެއަށް ވެއްދުމުގެ ބޭނުމުގައި މީނާލައްވާ ކުރުވި ކަމެކެވެ. އަދި މިއީ މެދުއިރުމައްޗަށް އިނގިރޭސިންގެ ޖާސޫސެއްގެ ގޮތުގައި ފޮނުވުމަށް ތައްޔާރު ކުރުމަށް ރާވައިގެން ހިންގުނު އަސާސީ ކަންތަކެވެ.

އެއަށް ފަހު، 1914 ގައި ބޮޑު ހަނގުރާމަ ފެށުމުން އިނގިރޭސި ޢަސްކަރީ އޮފިސަރެއްގެ ގޮތުގައި މެދުއިރުމަތީ ގައި ވަރަށް ޝައުޤުވެރިކަމާ އެކު މީނާ އަމަލީގޮތުން ހަރަކާތްތެރި ވިއެވެ. ފަލަސްޠީނުގެ އަލްނަޤަބް (NEGEV) ސަޙަރާގައި ކުރެވުނު ސާވޭތަކާއި ސިއްރު ރިސާޗްތަކެއް ހެދުމުގައި ޢަމަލީގޮތުން ބައިވެރިވެ އުޅުނެވެ. މިމަސައްކަތުގައި އުޅުމުގެ ތެރޭގައި ޢަރަބިންނައި ވަރަށް ގާތްގުޅުމެއް ލޯރެންސް އުފައްދާއި މައްކަ ޝަރީފް ޢާއިލާގެ ވަރަށްގާތް ރަޙްމަތްތެރި އަކަށް ވިއެވެ. އަދި އެޢާއިލާގެ ރަހްމަތްތެރި ކަމުގެ ބަދަހި ގުޅުމުން ޢަރަބިންގެ ލޯތްބާއި ކުލުނުހޯދީ އެވެ.

އާދެ! ލޯރެންސް އާއި މައްކާ ޝަރީފް ޙުސައިން އާއި ޙުސައިންގެ ތިންބެއިންނާއި ޢަރަބި ދުނިޔެއައި ގުޅުވައިގެން ލޯރެންސް މުޅި ދުނިޔެއަށް، މަޝްހޫރުކޮށް ނެރެދިނީ، އެމެރިކާގެ ފަތުރުވެރިއެއް ކަމުގައިވާ، ލޯވެލް ތޯމަސް (LOWELL THOMAS, 1892 – 1981) އެވެ. މި ފަތުރުވެރިޔާ ޙިޖާޒްކަރައަށް ކުރި ދަތުރެއްގައި ޢަރަބި ރަސްރަސްކަލުން ނާއި އަމީރުންނާއެކު ގަނޑުވަރު ތެރޭގައި ދޮން އިނގިރޭސިއަކު، ބޮޑު ޢަރަބި ހެދުމެއް އަޅައިގެން ސިޔާސީ ކަންކަމުގައި ނަގާކިޔަން އުޅެމުންދާ ތަން ފެނުމުން، މީނާގެ ހިތަށް ކުރި އަސަރުތަކާއި އިޙްސާސް ތަކާ ހެދި، ލޯރެންސް އަށް “ލޯރެންސް އޮފް އެރޭބިއާ” ގެ ނަމުން ނަންދިނީ އެވެ.

އަދި ލޯރެންސް އާ ބެހޭގޮތުން ލިޔުންތައް ދުނިޔެއަށް އާންމުކުރީއެވެ. އަދި ފަހުން ލޯރެންސް އޮފް އެރޭބިއާގެ ނަމުގައި ސޭމް ކިޔާ މީހަކު ފިލްމެއް އުފައްދައި މަޝްހޫރުކަން ހޯދިއެވެ. މިދެންނެވި ސޭމް (SAM SPIEGEL, 1985 – 1901) އަކީ، އޮސްޓްރޭލިއާ އަށް އުފަން އެމެރިކާގެ ރައްޔިތެކެވެ. ވަރަށް މަޝްހޫރު ފިލްމުތައް އުފަންކުރި ފިލްމު ޕްރޮޑިއުސަރ އެކެވެ. “LAWERENCE OF ARABIA” މިފިލްމު އުފައްދައި މަޝްހޫރުކަން އިތުރަށް ހޯދިއެވެ. މިފިލްމު ބަލާލުމުން އިތުރަށް މައްކާގެ އަމީރުންގެ މައްޗަށް ލޯރެންސްގެ ހުރި ގަދަކަމާއި ޢަރަބި ހަނގުރާމަ ތަކުގައި އެންމެ އިސްރޯލެއް ކުޅެދީ، ޙަމަލާތައް ދޭންވީ ތަންތަން ބުނެދީ، މުޅި ހަނގުރާމަ ލީޑްކޮށްދިނީ ލޯރެންސް ކަން ވަރަށް ސާފުކޮށް އޮޅުންފިލާއި ފެނިގެން ދާނެއެވެ.

ލޯރެންސް ޢަރަބި ބަސް ކިޔަވާއި ދަސްކުރީ، 1910 ގައި ކަނޑުމަގުން ބައިރޫތަށް ގޮސް ބައިރޫތްގެ އައްސޭރި ރަށެއް ކަމުގައިވާ ޖުބައިލް (BYBLOS) އިންނެވެ. މީނާ އަރަބިބަސް ކިޔެވުމުގެ ތެރޭގައި އެސަރަހައްދުގެ އެކިގަބީލާތަކުން ވާހަކަދައްކާ ރާގާއި ގޮތްދަސްކުރިއެވެ. އެއަވަށެއްގައި އެއަވަށެއްގެ ރާގަށް ފަސޭހައިން ވާހަކަ ދެއްކުމުގެ ހުނަރު މީނާ ހޯދިއެވެ.

އަދި އެދުވަސްވަރު އިރުމަތީ ސޫރިޔާގައި ބައެއް އާސާރީ ކޮނުންތައް ކޮނުމުގައި އުޅުނު އިނގިރޭސި ޓީމްތަކާއެކު، ބްރިޓިޝް މިއުޒިއަމް އަށް އަގުހުރި މަސައްކަތް ތަކެއް ކޮށްދިނެވެ. މީގެ ތެރޭގައި ގިނައީ ޖާސޫސީކަންތަކެވެ. ބޮޑު ހަނގުރާމަ ޢަމަލީ ގޮތުން ފެށެންދެން، މިކަހަލަ ތާރީޚީ މަސައްކަތްތަކުގައި ޝާމިލްވެގެން ޢަރަބިން ތެރޭގައި ގަދަޔަށް އުފަލާއެކު ދިރިއުޅުމުން ގެންދިޔައެވެ. ބައިރޫތުގައި ހުރި ދުވަސް ވަރު ޢަރަބި ބަސް ފެންފަދައިން ހުރިހާބަހުރުވައާ އެކު ދަސްކުރިއެވެ.

އަދި، 1914 ޖެނުއަރީގައި ބްރިޓިޝް ޢަސްކަރިއްޔާ އައި ރަސްމީކޮށް ގުޅިގެން، ނަޤަބް ސަޙަރާގައި އިތުރު މަސައްކަތް ތަކެއް ކުރިއެވެ. އެއަށް ފަހު މާލަސްތަކެއް ނުވެ، 1914 އޮކްޓޯބަރ އައި ހަމައިން ޢަސްކަރިއްޔާ ރޭންކުތެރެއިން ޖެނެރަލުންގެ ލިސްޓަށް އެރިއެވެ. ފަހެ، އެހިސާބުން ޙަޤީޤީ މަސައްކަތް ކަމުގައިވާ ޢަރަބި ހަނގުރާމަތައް މައްކާ ޝަރީފްގެ ޢާއިލާއައި ގުޅިގެން، އެރަސްގެފާނުގެ ލަޝްކަރުތައް ލީޑްކޮށް ދޭން ޢަމަލީ ގޮތުން ފެށީއެވެ. މިއީ އިނގިރޭސި ބާރުން، ލޯރެންސް އައި ހަވާލް ކޮށް ފައިވާ މުހިންމު، އަދި ޖާސޫސީ މަސައްކަތެކެވެ.

ޢަރަބި ހަނގުރާމަ ތަކުގައި ޢަމަލީ ގޮތުން، އިސްލާމީ ޚިލާފަތްގެ ލަޝްކަރުތަކައި ދެކޮޅަށް ފައިޞަލް ބިން ޙުސައިން އަރިހުގައި، ޢަރަބި ލަޝްކަރުތަކުގެ ލީޑަރަކަށް ހުރެގެން ކާމިޔާބު ހަނގުރާމަތަކެއް ކުރަމުން ގެންދިޔައެވެ. މައްކާ ޝަރީފް ޙުސައިންގެ ޢާއިލާއައި މިހާގާތް ގުޅުމެއް ގައިމްކުރީ، އެޢާއިލާގެ އަމީރުންނަށް، ބޮޑު ޢަރަބި ދައުލަތެއްގެ ރަސްކަމާއި ބާރުތަކުގެ ދަޅަތައް ދައްކާއި ހުވަފެންތަކެއް ދައްކައި ގެންނެވެ. ވެރިކަމުގެ ހުވަފެނާއި ދަޅަތަކަކީ، ނަގުދު ފައިސާއާއި އެހެންހުރިހާ އެއްޗަކަށް ވުރެވެސް މާބާރުގަދަ ރިޝްވަތެކެވެ.

ޖާހާއި ބާރުގެ މިރިޝްވަތުގެ މަޅީގައި ޢަރަބިން ޖެހި، ވެރިކަމުގެ ދަހިވެތިކަމުގައި ލޯރެންސް އާއި އިނގިރޭސިންނާ ގުޅިގެން އިސްލާމީ އުންމަތުގެ ދަށުގައި ހުރި އެތައް ޢަރަބި ބިންތަކެއް ކާމިޔާބު ކަމާއެކު ހިފީއެވެ. ފަހެ، ޢުޘްމާނީ ޚިލާފަތްގެ ދަށުން ޢަރަބި ބިންތައް ވެއްޓި، އިނގިރޭސިންގެ ބާރުގެ ދަށަށް ދިޔައީ އެވެ. މިހަނގުރާމަތައް ރާވާއި ޙަމަލާތައް އަމާޒު ކުރަންވީ ތަންތަން ނިންމާއި ބުނެދީ ކާމިޔާބު ހޯދުމުގެ މޭސްތިރިއަކީ، ލޯރެންސް އެވެ. ލޯރެންސް އަށް ލާފާ އަންނަނީ، ފީލްޑްމާޝަލް އެލަންބީގެ ފަރާތުންނެވެ. އެލަންބީގެ އެހީތެރިކަމާ އެކު، ލޯރަންސްގެ މަސައްކަތް ބާރަށް ކުރިޔަށް ގެންދިޔައެވެ. ކާމިޔާބު ހޯދަމުން ދިޔައެވެ.

އާދެ! މިޢަރަބި ހަނގުރާމަތައް، 1916 އިން ފެށިގެން، 1918 އަށް، ބޮޑު ހަނގުރާމަ ނިމެންދެން ވަރުގަދަކޮށް ކުރިޔަށް ގެންދިޔައެވެ. މިހަނގުރާމަ ތަކުގެ އިސް ވެރިންނަށް ތިއްބެވީ، މައްކާ ޝަރީފް ޙުސައިން ބިން ޢަލީ އައި އޭނާގެ ދަރިކަލުން ފައިޞަލް ބިން ޙުސއިން ބިން ޢަލީ އާއި ޖެނެރަލް އެލަންބީ އާއި ޖެނެރަލް ލޯރެންސް އާއި ޢަބްދުލް ޢަޒީޒް އާލް ސުޢޫދް އެވެ.

ޢަބްދުލް ޢަޒީޒް އާލްސުޢޫދް އާއެކު އިނގިރޭސިން ކުޅެމުން ގެންދިޔައީ މައްކާ ޝަރީފް އަށް އެނގުމެއް ނެތި، މުޅިން އެހެން ސިޔާސީ ކުޅިގަނޑެކެވެ. ބޮޑު ޖާސޫސްކަލޭގެ ލޯރެންސް އަށް، އިނގިރޭސިން ކުޅެމުން ގެންދާ ޑަބަލް އެޖެންޓް ކުޅިގަނޑު ރަނގަޅަށް އެނގޭނެއެވެ. މެދުވެރިވާ މޭސްތިރިއަކީ އޭނާއެވެ. އެހެނަސް މައްކާ ޝަރީފްގެ ޢާއިލާއަށް މިއިން އެއްވެސް މަޢުލޫމާތެއް ނުދީ، ކެތްތެރި ކަމާއެކު ސިއްރުކޮށްގެން ހުރި ހުރުމަކީ، ލޯރެންސްގެ ޖާސޫސީ މަސައްކަތުގެ ހުނަރުވެރިކަމާއި މޮޅުކަމެވެ. އަދި އެއީ، އޭނާގެ ވެރިން ކަމުގައިވާ އިނގިރޭސި ބާރަށް އޭނާ ކިޔަމަން ވެގެން ހުރި މިންވަރާއި އޭނާއަށް އިނގިރޭސިން ކުރަމުން ދިޔަ އިތުބާރުގެ ބޮޑުކަން ހާމަކޮށްދީ، އަންގައިދިން އެންމެބޮޑު ކަންތަކެވެ.

އާދެ! ޢަރަބި ހަނގުރާމަވެރި ލަޝްކަރުން ހިފަމުން ދިޔަ، އިސްލާމީ ޚިލާފަތްގެ ރައްތަކުގެ ތަފްސީލް ފަހުން، ގެނެސްދޭނަމެވެ. ރަތްކަނޑުގެ އައްސޭރިފަށުގެ ރަށެއްކަމުގައިވާ، ޔަންބޫޢަ ރޮޔަލްނޭވީންގެ އެހީއާއެކު އަރާއި ހިފިއެވެ. އަދި ޢުޘްމާނީ ޚިލާފަތްގެ ބާރު މިރައްތަކުން މުޅިން ނައްތާލިއެވެ. 1917 ގައި ޢަޤަބާ ހިފީއެވެ. ސޫރިޔާ އަދި ދަމިޝްޤް ހިފީއެވެ. ޢިރާޤް އާއި ބަޣްދާދް ވެސް ހިފީއެވެ. މާތްވެގެންވާ ޤުދުސް، އިސްލާމީ އުންމަތުން ބީވެގެން، އިނގިރޭސިންގެ ބާރަގެ ދަށަށް ވެއްޓުނެވެ. އަދި އިސްލާމީ ޚިލާފަތުގެ ދީވާން ކަމުގައިވާ އިސްޠަންބޫލް އަށް ފަރަންޖީ ކާފަރުން ވަދެ ހިފީއެވެ.

އިނގިރޭސިން ނާއި ފަރަންސޭސިން ޢަމަލީ ގޮތުން ވަދެގަނެ ގެންނެވެ. ފަހެ، ލޯރެންސް މަރުވީ މިހުރިހާ ކަމަކަށް ފަހު، ޢުޘްމާނީ ޚިލާފަތްގެ ބިންތައް އިސްތިޢުމާރު ކޮށް، ސިޔާސީ ގޮތުން ވެވުނު ވަޢްދުތަކާ އެއްގޮތަށް ބަހާކުދިކުދި ކޮއްލުމަށް ފްރާންސްގެ ޕެރިސްގައި ބޭއްވި، ޕީސް ކޮންފަރެންސް ގައި، ފައިޞަލް ބިން ޙުސައިން އަރިހުގައި ބައިވެރި ވުމަށް ފަހު، އިނގިރޭސި ވިލާތަށް އެނބުރި ގޮސް އިނގިރޭސި ވިލާތުގައި ދިރިއުޅެމުން ގެންދަނިކޮށެވެ. މަރުގެ ހާދިސާ ހިނގާދިޔައީ، އިނގިރޭސި ވިލާތުގެ ދެކުނު ރަށެއް ކަމުގައިވާ ޑޯރސެޓް (DORSET) ގައި ބްރޯފް ސްޕީރިއާ އެސްއެސް، 100 ގެ ވަރުގަދަ، ބިޔަ މޮޓޯސައިކަލެއް ދުއްވަނިކޮށް އެކްސިޑެންޓެއް ވެގެންނެވެ.

ލޯރެންސް ދުއްވި މޮޓޯސައިކަލް އިންޕީރިއަލް މިއުޒިއަމް، ލަންޑަންގައި އިނގިރޭސިންގެ ޝަރަފްއެއްގެ ގޮތުގައި މިހާރުވެސް ބެހެއްޓިފައި އެބަހުއްޓެވެ. ލޯރެންސް އަމިއްލަފުޅަށް ބައެއް ލިޔުންތައް ލިޔުއްވިއެވެ. އޭނާގެ އެންމެ މަޝްހޫރު ފޮތަކީ، “ސެވަން ޕިލާސް އޮފް ވިސްޑޮމް” އެވެ. މިފޮތުގައި ލޯރެންސް ލިޔެފައިވަނީ، އޭނާގެ އަމިއްލަ ހަޔާތާއި އެނާ ބައިވެރިވި ހަނގުރާމަ ތަކުންލިބުނު ތަޖްތިބާ ތަކުގެ ވާހަކައެވެ.

ހަގީގަތަކީ އުސްމާނީޚިލާފަތު ރޫޅާލާއި ފ

އިސްރާއީލީ ދައުލަތް ގައިމު ކުރުމަސް މެދުއިރުމައްޗަށް ޒިންމާތަކެއްދިފާއި ފިނުވި ޖާސޫސަކީ މީނާއެވެ. މީނާގެ މަސައްކަތް މީނާ ކާމިޔާބު ކުރިއެވެ. ލޯރެންސު ފުނުވުނު ޝާމްކަރައަށް އޭގެ ސަތޭކަވަރަކަށް އަހަރު ފަހުން މިއަދު އެމަސައްކަތް ހާވާލުކޮށްފައި އެވަނީ “ދާޢިޝް” އާ އެވެ.  މިމީހުން “އިސްލާމީދައުލަތު” ގެ ބޭނުމާއި މަގުސަދަކީ އިސްލާމީ ޘާމުކަރައިގައި އުފެދިފައިހުރި އިސްލާމީ ދައުލަތްތައް ފުނޑުފުނޑުކޮށް ބޮޑު އިސްރާއީލު ގައިމުކުރުމަށް މަގުކޮށުމެވެ. ފަލަސްތީނުގެ މަސްޖިދު އަގުސާ މުގުރާލާއި އެމީހުންގެ ތިންވަނަޓެންޕަލް ބިނާކުރުމެވެ.

ޖެނެރަލް އެލަންބީ:

ފީލްޑަމަރޝަލް އެޑްމަންޑް ހެންރީ ހައިންމަން އަލެންބީ (EDMUND HENRY HYNMAN ALLENBY, 23 APR 1861 – 14 MAY 1936) އަކީ، އިނގިރޭސި ސޯލްޖަރ އެކެވެ. އަދި ބްރިޓިޝް އިމްޕީރިއަލް ގަވަރނަރ އެކެވެ. ބޮޑު ހަނގުރާމައިގާ ބްރިޓިޝް އެންޕަޔަރގެ އެކްސްޕެޑިޝަނަރީ ލަޝްކަރު، އީ.އީ.އެފް (EGYPTIAN EXPEDITIONARY FORCE, EEF) ގެ ޢަސްކަރީ އެންމެމަތީ ވެރިޔާއެވެ. ފީލްޑްމަރޝަލް އެވެ.

އަދި ސީނާ އާއި ފަލަސްޠީން ހިފުމުގެ ކެންޕޭން (SINAI PALESTINE CAMPAIGN) 1915 އިން ފެށިގެން، 1918 އަށް އިސްލާމީ ޚިލާފަތާ ދެކޮޅަށް، އިސްލާމުންގެ ވެރިރައްތައް ހިފުމަށް ކުރެވުނު ހަނގުރާމައިގެ އެންމެމަތީ މޭސްތިރިޔާ އެވެ. ޢަރަބި ލަޝްކަރާއެކު ހުންނެވި، ލޯރެންސްގެ ވެސް ވެރިޔާއެވެ. އެލަންބީ އަށް އޯޑަރތައް އަންނަމުން ދިޔައީ އޭރު މިޞްރުގައި، އިނގިރޭސި ހައިކޮމިޝަނަރ އަކަށް ހުންނެވި، މެކްމަހަންގެ އަމުރުވެރި ކަމުގައެވެ. އިނގިރޭސި އެންޕަޔަރ އިން އަމުރުތައް ސީދާކޮށް އަންނަނީ މެކްމަހަން އަށެވެ.

ޖެނެރަލް އެލަންބީ ވަނީ، އޭނާގެ މަތިވެރި ވެގެންވާ، މާތް އިނގިރޭސި ދަރުބާރަށް ވެފައިވާ ވަޢުދުއައި އެއްގޮތަށް، 1917 ވަނަ އަހަރުގެ ކްރިޝްމަސް އައުމުގެ ކުރިން، ޤުދުސް ހިފުމަށް ފަހު، މަތިވެރި ވެގެންވާ، މާތް އިގިރޭސި ދިދަ ޤުދުސްގައި، ކްރިޝްމަސް ހަދިޔާއެއްގެ ގޮތުގައި ނަގައިދޭނެ ކަމަށް ނިޔަތްގަނެ ޢަޒުމް ކަނޑައަޅާ ފައެވެ. އެލަންބީގެ އީއީއެފް ލަޝްކަރާއި ލޯރެންސްގެ ޢަރަބި ލަޝްކަރުގެ މިޞްރާބުވަނީ، އެދިމާއަށް އަމާޒު ކަށަވަރުކޮށް ފައެވެ. ލޯރަންސް އަށް، ހަނގުރާމައިގެ އޯޑަރުތައްދީ ހަނގުރާމަމަތީ އުކުޅުތައް ބުނެދެމުން ގެންދިޔައީ ޖެނެރަލް އެލަންބީއެވެ. ދެ ޖެނެރަލުންގެ އަމާޒު ފަތްގަނޑަކީ ވެސް އެކެއްޗެކެވެ.

މިހަނގުރާމަ ތައް، 3 އަހަރާއި، 9 މަހާއި، 2 ދުވަހަށް ދެމިގެން ދިޔައެވެ. ނަތީޖާއަކީ ދެ ޖެނެރަލުންގެ އަމާޒު ފަތްގަނޑަށް ވާސިލްވުމެވެ. ފުރިހަމަ ކާމިޔާބު ހޯދުމެވެ. ޢިރާޤް އާއި ބަޣްދާދް އާއި ސޫރިޔާ އާއި ދަމިޝްޤް އާއި ޙުރުމަތް ވެގެންވާ ޤުދުސް ހިފީއެވެ. އަދި ބިއުރުއްސަބަޢު (BEERSHEBA) 31 އޮކްޓޯބަރ 1917 ގައި ހިފީއެވެ. އަދި ޖާފާ (JAFFA) ހިފީއެވެ. އަދި ޙަލަބް (ALEPPO) ވެސް ހިފީއެވެ. ދެންވެސް ހުރިހުރިހާ ބިންތައް، އެލަންބީ އާއި ލޯރެންސްގެ ލަޝްކަރު ތަކުން ހިފައި ފަތަޙަހޯގައި ހަނގުރާމަ ނިންމާލީ، މަތިވެރި ވެގެންވާ ކާމިޔާބު ތަކެއް އިނގިރޭސި އެންޕަޔަރ އަށް ހޯދައި ދީފައެވެ.

އާދެ! ބޮޑު ހަނގުރާމަ ނިމިގެން، އެލަންބީ އައްޔަން ކުރެވުނީ، ޢަރަބި މިޞްރުގެ ހައިކޮމިޝަނަރގެ މަޤާމް އަށެވެ. މިމަޤާމްގައި، 1919 އިން ފެށިގެން، 1925 އަށް ދެމި ހުންނެވިއެވެ. ސޫދާން އަށް ވެސް ކަނޑައަޅުއް ވާފައި ހުންނެވީ، އެލަންބީ އެވެ. މެކްމަހަން ހުންނެވި އިރުހެން، މުޅި މެދު އިރުމަތި ބަލަހައްޓަމުން ގެންދެވީ، އެލަންބީއެވެ. އެލަންބީގެ ގަދަފަދަ ކަމުން ހަނގުރާމައިގެ މައިދާނުގައި ވަނަމަކަށް ދެވިފައިވާ ނަމަކީ، ބްލަޑީބުލް (BLOODY BULL) އެވެ. އަދި ހަނގުރާމައިގާ މުސްލިމުން އަތުންހިފި ބިންތައް އިދާރީ ގޮތުން، އިނގިރޭސި އެންޕަޔަރގެ ދަށުން ބަލަހައްޓަމުން ގެންދެވީ އެލަންބީއެވެ.

އޮކިއުޕައިޑް އެނިމީ ޓެރިޓޮރީ އެޑްމިނިސްޓްރޭޝަން (OCCUPIED ENEMY TERRITORY ADMINISTRATION) އޯ.އީ.ޓީ.އޭ އިދާރީގޮތުން ބަލަހައްޓަމުން ގެންދިޔައީ، އެލަންބީގެ ކޮމާންޑްގެ ދަށުންނެވެ. ދުޝްމަނުން ނޭ މިކިޔަނީ ލޮބުވެތި އިސްލާމުން ނަށެވެ. އެނިމީ ޓެރިޓޮރީތައް، ފްރާންސްގައިއޮތް ޕެރިސް ޕީސް ކޮންފަރެންސް އިން ރަސްމީކޮށް ޓްރީޓީތައް ހަދާއި އެއްބަސް ވެވެންދެން ބެލެހެއްޓީ އެލަންބީގެ ލަޝްކަރު ތަކުންނެވެ.

ޖެނެރަލް އެލަންބީ ކައިވެނި ކުރެއްވީ، 1897 ގައެވެ. 1925 ގައި ރިޓަޔަރ ކުރެއްވުމަށް ފަހު، އިނގިރޭސި ވިލާތުގައި ސީނާ އާއި ފަލަސްޠީން ހަނގުރާމައިގެ ހުނަރުތަކާ ގުޅޭގޮތުން ބައެއް ލެކްޗަރތައް ދެއްވައި ހެއްދެވިއެވެ. އަދި ޢުމުރުން، 74 އަހަރުގައި މުޅި ޙަޔާތުގައި އެންމެފަހުން ކުރެއްވި މަސްދަތުރު ކުރެއްވިއެވެ. ފަހެ މަރުވީ، ކުއްލިއަކަށް ސިކުނޑީގެ ނާރެއްގައި ބޮތްކެއްޖަހައި ފަޅައިގެން ގޮސް، 14 މެއި 1936 ގައެވެ. އޭރު ޢުމުރަކީ، 75 އަހަރެވެ. ހަށިގަނޑު އަންދައި އަޅިއަށް ހަދާލުމަށް ފަހު، އަޅިކޮޅު ވަޅުލާފައި ވަނީ، ވެސްޓްމިނިސްޓަރ އައްބީ (WESTMINSTER ABBEY) ގައެވެ.

އިނގިރޭސިންގެ ވަޢުދު ތައް:

ބޮޑު ހަނގުރާމައިގައި ކާމިޔާބު ހޯދުމަށާއި އިސްލާމުންގެ ވެރިރައްތައް ހިފުމަށް އިނގިރޭސިންވީ ވަޢްދުތަކުގެ ތެރެއިން މަޝްހޫރުކޮށް ގުނާލެވޭ ގޮތަށް ހިންގާފައި ވަނީ، ބޮޑު ތިން ވަޢުދުއެވެ. މިރޭވުންތައް ރާވާއި އިންތިޒާމް ކުރަމުން ގެންދިޔައީ އިނގިރޭސި ބާރުންނެވެ. މިޞުރުގައި ހައިކޮމިޝަނަރ އަކަށް ހުންނެވި، މެކްމަހަން ލައްވައެވެ. އޭނާގެ ދަށުން އެލަންބީއާއި ލޯރެންސް މެދުވެރި ކޮށެވެ. ލޯރެންސް އަކީ، އެއްވަނަ ދަރަޖައިގެ ފައްކާ ޖާސޫސެކެވެ.

މިމަސައްކަތް މައްކާ ޝަރީފް ޢާއިލާ ބޭފުޅުންގެ ބޮލަށް އެރިގެން ހިންގުމަށް، އިނގިރޭސި ސަރުކާރުން ލޯރެންސް އަށް ކޮންމެމަހަކު، ދުއިސައްތަ ހާސް ޕައުންޑް ދެމުން ގެންދިޔައެވެ. ޢަރަބިންގެ ތެރޭގައި ޝާނާއި ޝައުކަތް ދައްކައިގެން އުޅުމަކީ، ވަރަށް ފައިސާ ބޭނުންވާނެ ކަމެކެވެ. އެޒަމާނުގައި ދުއިސައްތަ ހާސް ޕައުންޑަކީ، ވަރަށް ގިނަފައިސާއެވެ. މިހާބޮޑު އަގެއްދީފައި ލޯރެންސް ޢަރަބިކަރައިގެ  މައްކާގައި ބެހެއްޓީ، ޢުޘްމާނީ ޚިލާފަތާ ދެކޮޅަށް ޢަރަބިން ނެރެ ހަނގުރާމަ ކުރުވާށެވެ. މިކަން ހާސިލްކުރުމަށް މައްކާ ޝަރީފްއައި ގާތްގުޅުން ތަކެއް ބާއްވަމުން ގެންދިޔައިރު، އޭނާގެ މަތިވެރި މާތް އިނގިރޭސި ސަރުކާރުން، އަޑިއަޑިން ކުޅެމުން ގެންދިޔަ ދެފުއްދެގޮތް، މޭޒުދަށުގެ ސިޔާސީ ކުޅިވަރާއި ޑަބަލްއެޖެންޓް ކަމަކީ، ސިދާކޮށް ލޯރެންސް ދެނެހުންނާނެ ކަންތަކެވެ.

އެހެނަސް އެކަންކަން ސިއްރުކޮށް ގެން މައްކާޝަރީފް ޙުސައިން އާއި އޭނާގެ، ތިންބެއިން ރުއްސައިގެން އަމިއްލަ ފައިދާއާއި މޮޅު ލިބިގަނެގެން، މަޑުންހުރީ އިނގިރޭސި ހިޔަޅު ބުއްދީގައެވެ. ޢަރަބިންނަށް ލޯރެންސްގެ ހިޔަޅު ބުއްދީގެ ސިޔާސީ ކުޅިގަނޑު ރެއަކާލީ، ހަނގުރާމަ ނިމިގެން، 1919 ގައި ޕެރިހުގައި އޮތް ޕީސް ކޮންފަރެންސް ގައި ހުރިހާ ފަރާތްތަކުން އެއްހާޒިރުގައި ތިބެގެން، އެބަޔަކަށް އިނގިރޭސިން ވެފައިވާ ވަޢްދު އައި ގުޅިގެން އެބަޔަކަށް ލިބެންވާ ބިންތައް ބެހުމުގެ ބަހުސް ފަށާއި ހޫނުވެގެން ދިޔަހިސާބުން ނެވެ. އެއްބަޔަކު އަނެއްބަޔަކަށް، އެބައެއްގެ ހިއްސާ ހޯދުމަށް އަވަސްވެގަނެ އަރާރުން ފެށުމުންނެވެ.

ތިމަންނާގެ ސުވާބޮޑު ކުރަން ފެށުމުންނެވެ. އެ ބައްދަލުވުމުގައި ލޯރެންސާއެކު، ހަގުދަރިކަލުން ފައިޞަލް އިންނެވިއެވެ. އޭގެ ކުރިން، މައްކާޝަރީފް އަށާއި އޭނާގެ ތިން ދަރިކަލުންނަށް ލޯރެންސް ވަރުގެ އިޚްލާޞް ތެރިއެއް ނެތެވެ. މިތަނުގައި އަޅުގަނޑުގެ ހަނދާނަށް އަންނަނީ، ރަސޫލާ ޞައްލަﷲ ޢަލއިހި ވަސައްލަމަގެ ފަރާތް ފުޅުން، މުސްނަދު އަހްމަދު ގައި އެކަލޭގެ ފާނަށް ރުއްސުން ލެއްވި ޘައުބާންގެ އަރިހުން ރިވާވެގެންވާ ޙަދީޘްފުޅެކެވެ.

عَن ثَوبَانَ رضى الله عنه، قَالَ: قَالَ رَسُولُ اللَّهِ صلى الله عليه وسلم، {يوشِكُ الأُممُ أن تَداعَى عليكم كما تَداعَى الأَكَلَةُ إلَى قَصْعَتِها} فَقَالَ قاَئِلٌ: وَمِن قِلَّةٍ نَحْنُ يَومَئِذٍ؟ قَالَ: {بَل أَنتُم يَومَئِذٍ كَثِيْرٌ، وَلَكِنَّكُم غُثاءٌ كَغُثَاءِ السَّيلِ، ولَينْزِعَنَّ اللَّهُ مِن صُدُورِ عَدُوِّكُم الْمَهَابَةَ مِنْكُم، وَلَيَقْذِفَنَّ اللَّهُ فِي قُلُوبِكُمُ الوَهْنَ.} فَقَالَ قَائِلٌ: يَا رَسُولَ اللَّهِ، وَمَا الوَهْنُ؟ قَالَ: {حُبُّ الدُّنيَا وَكَرَاهِيَةُ الْمَوتِ.} رواه أحمد.

މާނައީ: އެކަލޭގެފާނަށް ރުއްސުންލެއްވި ޘައުބާންގެ އަރިހުން ރިވާވެގެން ވެއެވެ. ރަސޫލުﷲ ޞައްލަﷲ ޢަލައިހި ވަސައްލަމަ ޙަދީޘް ކުރެއްވިއެވެ. {ހުރިހާ ފަރާތްތަކުން އުންމަތްތައް ތިޔަބައި މީހުންގެ މައްޗަށް އަރައިގަތުން ގާތްވެގެން ވެއެވެ. އެއީ ކާތަކެތީގެ ދޮނލަގެއްގެ ވަށައިގެން ތިބެ ކަމުންގެންދާ ބަޔަކު އެއްބަޔަކަށް ވުރެ ގިނައިން އަނެއްބަޔަކު ކެއުމުގައި އަވަދިނެތިވާ ފަދައިންނެވެ.} އަޞްޙާބުންކުރެ ބޭކަލަކު ދެންނެވިއެވެ. “އެގޮތަށް ދިމާވުންވަނީ އެދުވަހުން އަޅުގަނޑު މެން (މުސްލިމުން) ގެ ޢަދަދު މަދުވުމުން ތޯއެވެ؟” ޙަދީޘް ކުރެއްވި އެވެ. {ނޫނެކެވެ! އެދުވަހުން ތިޔަބައި މީހުންނީ ޢަދަދުގެ ގޮތުން ގިނަބަޔަކު ކަމުގައި ވާހުއްޓެވެ.

އެހެނެއް ކަމަކު (އެ ދުވަހުން) ތިޔަބައި މީހުންގެ މިސާލަކީ، އޮހިގެންދާ ބޮޑު ފެން ގަނޑެއްގެ މަތީގައި ހުންނަ ފޮނުގަނޑުގެ މިސާލެވެ. ތިޔަބައި މީހުންނާ މެދު ތިޔަބައި މީހުންގެ ޢަދާވާތް ތެރިންގެ ހިތްތަކުގައިވާ، ޖެހިލުން ވުން، ﷲތަޢާލާ ފިއްލަވައިފާ ހުއްޓެވެ. އަދި ތިޔަބައި މީހުންގެ ހިތްތަކުގައި، ﷲތަޢާލާ އަލްވަހުނު ލައްވަވައިފާ ހުއްޓެވެ.} އަޞްޙާބުން ކުރެ ބޭކަލަކު ދެންނެވިއެވެ. އޭ! ﷲގެ ރަސޫލާއެވެ! އަލްވަހުނަކީ، ކޮބައި ތޯއެވެ؟ ޙަދީޘް ކުރެއްވިއެވެ. {އެއީ ދުނިޔެއަށް ލޯބިޖެހި، ދުނިޔެއަށް އެދުންވެރި ވުމާއި، މަރުވުމަށް ނުރުހުންތެރި ވުމެވެ.} ރަވާހު އަޙްމަދު.

ފުރަތަމަ ވަޢްދު:

މިއީ މައްކާޝަރީފް އާއި މެކްމަހަން އާ ދެމެދު ބަދަލުކުރެވުނު ލިޔުންތައް (HUSSEIN – MCMAHON CRRESPONDENCE) ނަމުގައި މަޝްހޫރު ވެފައިވާ ވަޢްދު އެވެ. މިލިޔުންތައް އިނގިރޭސި ވިލާތާއި މައްކާޝަރީފް އާ ދެމެދު ބަދަލުކުރެވުނީ، 14 ޖުލައި 1915 އިން ފެށިގެން، 30 ޖެނުއަރީ 1916 އަށެވެ. މިއީ ބޮޑު ހަނގުރާމަ ހިނގި ދުވަސްވަރެވެ. ޙުސައިން ބިން ޢަލީ އާއި އިނގިރޭސި ހައިކޮމިޝަނަރ މެކްމަހަން އާ ދެމެދު، ހިނގި ލިޔުންތަކުގައި ވަރަށް ތަފްޞީލް ކޮށް، މައްކާޝަރީފް ޙުސައިންގެ ރަސްކަމުގެ ދަށުގައި ޢަރަބި ބޮޑު ދައުލަތެއް، ޢަރަބި ހުރިހާ ޤައުމުތަކެއް ހިމެނޭގޮތަށް ހަދައިދޭނެ ކަމަށް ބުނެފައި ވެއެވެ. މީގެ ނަތީޖާއެއްގެ ގޮތުން، ޢުޘްމާނީ ޚިލާފަތްއައި ދެކޮޅަށް، ނުކުމެދިނުމަށް ވަރަށް ފާޅުގައި އެދިފައި ވެއެވެ.

މިގޮތުގެ މަތިން، އަމިއްލަފުލަށް ޙިޖާޒުގެ ރަސްގެފާނު ކަމާއި ހުރިހާ ޢަރަބިންގެ އަމީރުކަމާއި ޚަލީފާކަމުގައި ދެކެވަޑައި ގަންނަވަން ފެއްޓެވިއެވެ. އިނގިރޭސިން، މީހުންނަށް އޮޅުވާލާއި ވާވައްދާލަން މޮޅީއެވެ. މައްކާޝަރީފް ޙުސައިން ރަސްގެފާނާއި މެކްމަހަން އައި ދެމެދު އެންމެރަސްމީ ސިފައެއްގައި މިކަންތައް ނިންމާއި ވަޢްދުވެ ޢަހަދު ކަށަވަރު ކުރުމަށް ފޮނުވި، ލިޔުމުގައި ތާރީޚް ޖަހާފައި ވަނީ، 24 އޮކްޓޯބަރ 1915 އެވެ. މިހާރު ވެސް މިލިޔުން ހެއްކެއްގެ ގޮތުގައި ފެންނަން އެބަހުއްޓެވެ. އިނގިރޭސި ޢަރްޝީފްގައި މިފަދަ ހުރިހާ ލިޔުންތަކެއް ފޮރުވާފައި އެބަހުއްޓެވެ.

ގޫގުލް ކޮއްލެއްވުމުން ފެންނާނެއެވެ. މިވަޢްދު ސިޓީގައި، ސޮއި ކުރައްވާފައި އޮތީ، އޭ ހެންރީ މެކްމަހަން ޖައްސަވާ ފައެވެ. މައްކާޝަރީފް އެދިވަޑައި ގެން ހުށަހެޅުއްވި އިމުގެތެރޭގައި ޢަރަބިންނަށް، އަމިއްލަ މިނިވަން ބިމެއް ދިނުމަށް ގްރޭޓްބްރިޓްން ތައްޔާރަށް އޮތްކަމަށް ވަޢްދު ވެފައިވެއެވެ. މިއީ މައްކާޝަރީފް ޙުސައިން އާއި އިނގިރޭސިންނައި ދެމެދު ވެވުނު ވަޢްދު އެވެ.

ދެވަނަ ވަޢްދު:

މިވަޢްދު އަށް ދެވިފައިވާ ނަމަކީ، ސައިކްސް ޕިކޮޓް އެގްރީމަންޓް (SYKES – PICOT AGREEMENT) އެވެ. އެއްބަސް ވުމުގެ މިވަޢްދު އަކީ، ރަޝިޔާގެ ރުހުމާއެކު އިނގިރޭސި ދައުލަތް އާއި ފްރާންސްއާ ދެމެދު ބޮޑު ހަނގުރާމައިގެ ދުވަސްވަރު، ޢުޘްމާނީ ޚިލާފަތް އިން ކޮންޓްރޯލް ކުރަމުން ގެންދިޔަ އިސްލާމީ އުންމަތުގެ ބިންތައް ހަނގުރާމަ އަށް ފަހު، ބަހާނެގޮތްތަކާ މެދު ވަރަށް ސިއްރުން ވެވުނު އެއްބަސްވު މެކެވެ. މިއީ އިނގިރޭސިން ނާއި ފްރާންސް އާއި ރަޝިޔާއައި ތިންބައި މީހުންގެ މެދުގައި މަޝްވާރާކޮށް ރުޙުމާއެކު އެއްބަސްވި ވަރުގަދަ އެއްބަސް ވުމެކެވެ.

ހަނގުރާމަ ނިމިގެން އަރާރުންވާން ނުހަދާއި ނަތީޖާލިބުމުން ކަންކުރާނެ ގޮތް ކުރިން ނިންމީއެވެ. ފަހުން އަރާރުމަށް ދާންނުޖެހޭ ގޮތަށް އެހެންމީހުންނަށް އޮޅުވާލައިގެން ކަންކުރުމަކީ މިއެވެ. ދިވެހިން ބުނެއުޅޭ، ޔަހޫދީ ވިސްނުމަކީ މިއީއެވެ. ހިޔަޅު ވިސްނުމަކީ ވެސް މިއެވެ. އެއް ބިމެއްގެ ހުވަފެން، ތިންހަތަރު ފަރާތަށް ދައްކައިގެން ދުރާލައި ރާވާލީއެވެ. ސިއްރު މިވާހަކަތަކުގެ މަޝްވާރާ ގައި އިނގިރޭސިންގެ ފަރާތުން އިސްކޮށް ބައިވެރިވީ، މަރކްސައިކްސް އެވެ. އަދި ފްރާންސްގެ ފަރާތުން، އިނގިރޭސިންނާ އެކު ސިއްރު ވާހަކަ ތަކުގައި ބައިވެރިވީ، ފްރާންސްގެ ރައްޔިތެއް ކަމުގައިވާ، ޖޯރޖަސް ޕިކޮޓް އެވެ. މިދެ ފަރާތާގުޅޭ ވާހަކަކޮޅެއް ގެނެސްދޭ ނަމެވެ.

މަރކް ސައިކްސް:

މަރކް ސައިކްސް (SIR MARK SYKES, 16 MAR 1879 – 16 FEB 1919) އަކީ، އިނގިރޭސި ރައްޔިތެކެވެ. މީނާއަކީ ޢަސްކަރީ ރޭންކްގެ ގޮތުން ކަރނަލް އެކެވެ. މެދުއިރުމައްޗަށް ދަތުރުކުރި ފަތުރު ވެރިއެކެވެ. އިނގިރޭސި ކޮންޒަވޭޓިވް ޕާޓީގެ ޑިޕްލޮމެޓިކް އެޑްވައިޒަރ އެވެ. އަދި ވަރަށް ފުންނާބު އުސް ސިޔާސީ މުޙައްނިޤް އެކެވެ. 1912 ގައި ކޮންޒަވޭޓިވް ޕާޓީގެ، އެމްޕީ އެއްގެ މަޤާމްވެސް ފުރުއްވިއެވެ.

އިނގިރޭސި ޚާރިޖީ ދާއިރާގައި ވަރަށް އިތުބާރުހިފޭ ބޭފުޅެކެވެ. މެދުއިރުމަތީގެ ކަންތައްތަކާއި ބޮޑު ހަނގުރާމައިގެ ދުވަސްވަރު ވަރަށް އިސްކޮށް ޝާމިލްވެ ހަރަކާތްތެރިވި ބޭފުޅެކެވެ. ބޮޑު ހަނގުރާމަ ހިނގަމުން ދިޔަ ދުވަސްވަރު، ހަނގުރާމަ ނިމިގެން ބޮޑު އަރާރުމަކަށް ނުގޮސް ކުރިޔާލައި އިސްލާމުންގެ ބިންތައް ބޮޑެތި ބާރުތަކުގެ މެދުގައި ބެހުމުގައި ފަރަންސޭސިންނާ އެކު މަޝްވަރާ ކުރުމުގައި އެންމެ އިސްކޮށް އުޅުއްވީ ސީދާ މީނާއެވެ.

އަދި މިއެއްބަސްވުން ޑްރާފްޓްކޮށް ފައިނަލައިޒް ކުރުމުގައި އިސްދައުރެއް ކުޅުއްވި އެވެ. މަރކް ސައިކްސް އާއި ޓީ.އީ. ލޮރެންސް އާ ދެމެދު އާދަޔާޚިލާފު ގުޅުމެއް އޮވެއެވެ. ލޯރެންސްގެ ލީޑަރޝިޕްގެ ދަށުން މައްކާޝަރީފް ޙުސައިންގެ ފަރާތުން ކުރެވުނު، ޢަރަބި ހަނގުރާމައިގެ ދިދަ ފަރުމާކޮށް ދެއްވީ، ސައިކްސް އެވެ. ޢުޘްމާނީ ޚިލާފަތާ ދެކޮޅަށް ޢަރަބިން ކުރި ހަނގުރާމައިގާ ބޭނުންކުރީ، މިދިދަ އެވެ.

އާދެ! ސައިކްސް މަރުވީ، ޕެރިސް ޕީސް ކޮންފަރެންސް އަށް ވަޑައިގެން ޕެރިހުގައި އުޅުއްވަނި ކޮށެވެ. މަރުވީ، ޕެރިހުގައި ހުންނެވި ހޮޓަލުގެ ކޮޓަރީގައި، 16 ފެބްރުއަރީ 1919 ވަނަ ދުވަހުއެވެ. އޭރު ޢުމުރަކީ، 39 އަހަރެވެ. އާލަސްކަން ފުލަކަށްވީ ސްޕްނިޝްފުލޫ އެވެ. މިބަލީގެ ވައިރަސް ހޯދާއި ދެނެގަތުމުގެ ބޭނުމުގައި ފަހުގެ ދުވަސް ވަރެއްގައި މީނާގެ ގަބުރުކޮނެ ޑީއެންއޭ ޓެސްތުތައް ހަދާފައިވެއެވެ.

ފަހެ، ސައިކްސް ޕިކޮޓް އެއްބަސްވުމުގެ ޑްރާފްޓްގެ ތެރޭގައި މައްކާޝަރީފް އާއެކު، އެއްބަސްވި ވަޢްދުގައި ހުރި ބިންތައް ވެސް ހިމެނިގެން ވެއެވެ. މިއިން އިނގިގެން ދަނީ އިނގިރޭސިންގެ ދެފުއްދެގޮތް ސިޔާސަތަކީ މާސިންގާ އޮޅުވާލުމެއް ކަމުގައެވެ. މިކަމުގައި ވެސް ލޯރެންސްގެ އަތެއްވާ އިރު މައްކާޝަރީފް ޢާއިލާއަށް އެއްގޮތަކަށް ވެސް އެނގުމެއް ސިހުމެއް ވެފައެއް ނެތެވެ. ރެއަކައިލާފައެއް ނެތެވެ. ލޯރެންސްވަނީ މިއެއްބަސް ވުމުގެ ވާހަކަތައް ޢަރަބިންނަށް ސިއްރުކޮށް ފައެވެ. ފަހެ، މިއީ ވަރަށް ސިއްރުކުރި އެއްބަސްވު މެކެވެ.

ޖޯރޖަސް ޕިކޮޓް:

ސައިކްސް ޕިކޮޓް އެއްބަސް ވުމުގައި ފްރާންސްގެ ފަޅިން މަސައްކަތް ކުރެއްވީ، ޖޯރޖަސް ޕިކޮޓް (FRANCOIS MARIE DENIS GEORGES PICOT, 21 OCT 1870 – 20 JUN 1951) އެވެ. މީނާއަކީ، ފްރާންސްގެ ފުންނާބުއުސް ޑިޕްލޮމޭޓެކެވެ. މިއެއްބަސް ވުމުގައި ފްރާންސްގެ ފަރާތުން ހުރިހާ މަސައްކަތެއްކޮށް ސޮއި ކުރެއްވީ ޖޯރޖަސް ޕިކޮޓް އެވެ. އިސްލާމީ އުންމަތުގެ ބިންތައް ޔޫރަޕްގެ ޤައްމުތަކުގެ މެދުގައި ބަހާލުމަށް ސައިކްސް އާއެކު، ޕިކޮޓް ޢަމަލީގޮތުން ބައިވެރިވެ ގިނަގުނަ މަސައްކަތްތަކެއް ކޮށް، ހުރިހާ މަޝްވަރާ ތަކުގައި ބައިވެރިވެ ބޮޑު ހިއްސާއެއް އަދާކުރިއެވެ.

ރަޝިޔާގެ މަންދޫބާއެކު ތިންމީހުންވެގެން ޢުޘްމާނީ ޚިލާފަތްގެ ދަށުގައިހުރި ޢަރަބި ބިންތަކުގެ ޗާޓް މިބޭފުޅުންގެ ކުރިމަތީގައި ބާއްވައިގެން މިވެރިންގެ މަޝްވަރާ އާއި ރުހުމާއެކު، މުސްލިމުންގެ ބިންތައް ބަހާލައި ނިންމިއިރު މިމީހުންނަކީ، އެބިންތަކަށް ޢަމަލީގޮތުން ޒިޔާރަތްކޮށް އެބިމުގެ އަހްލުވެރިންގެ ޝުޢޫރުތައް އަޑުއަހާއި ހަމަލޮލުން ދެކިފައިވާ ބައެއްނޫނެވެ. އަދި އެބިންތަކުގެ އަހްލުވެރިންގެ އިޙްސާސްތައް އެއްގޮތަކަށް ވެސް ދަންނަބައެއް ނޫނެވެ. ޒަމާނުއްސުރެ އެބިންތަކުގައި ވަޒަންވެރި ވެގެން ދިރިއުޅެމުން ދިޔަ ޢަރަބި ރައްޔިތުންގެ ވިސްނުމާއި ފިކްރުއާއި އެދުންތައް އެއްގޮތަކަށް ވެސް ނުދަނެ ނޭނގިތިބި ބައެކެވެ. އެބިންތަކުގައި ދިރިއުޅެމުން ގެންދާ ޙަޤީޤީ ރައްޔިތުންގެ ވިންދާއި ޙާލަތު ދެކިފައިވާ ބައެއްނޫނެވެ.

މާދުރު ހިސާބެއްގައި ހުރި މޭޒެއްގެ ދަށުގައި ތިއްބަވައިގެން، އިސްލާމީ ޚިލާފަތްގެ ދަށުގައި ޒަމާނުއްސުރެ ހުރި ބިންތައް، އެއްބަޔަކު އަނެއްބަޔަކަށް ޗާޓެއްގައި ރޮނގުއަޅާއި ކުލަޖައްސައިގެން ބަހާ ނިންމާލީ އިންތިހާ އަށް އަނިޔާވެރި ކޮށެވެ. ރަޙުމްކުޑަ ގޮތަކަށެވެ. އިސްލާމުންނަށް އަނިޔާވެރި ވަމުންނެވެ. ޢަރަބި އިސްލާމުންނަށް އެއްވެސް އިންސާފެއް ކުލުނެއް ނެތިއެވެ. މައިދާނުގައި ވަޙުޝީ ހަނގުރާމައެއް ކުރެވެމުން ދިޔައިރު، ދުރުތަނެއްގައި ހުރި މޭޒެއްގެ ކައިރީގައި ތިބެގެން މިނިންމާލީ މާބޮޑު ކަމެކެވެ. ފަހުންކަން ކުރާނެ ގޮތާމެދު އެއްބަސްވެ ސޮއިކޮށް އަތާތަތްޖޯޑުކުރީ އެވެ. މިކަން މިމީހުން ބެއްވީ، ވަރަށް ސިއްރިއްޔާތު ގައެވެ.

އާދެ! މިމަޝްވަރާތައް، 1915 ނޮވެންބަރ އިން ފެށިގެން، 1916 މާޗް އައި ހަމައަށް ދެމިގެން ދިޔައެވެ. އެއްބަސް ވެވުނުޗާޓުގައި މިޖަމާޢަތުން ސޮއިކުރީ، އޭ އާއި ބީޖަހައި ފާހަގަކޮށް ކުލަޖައްސައި ސަރަޙައްދު ތައް ބައިކޮށް، އެސަރަޙައްދުތައް ރޮނގުއަލާއި ކަނޑައެޅުމަށް ފަހު، 8 މެއި 1916 ވަނަ ދުވަހުއެވެ. މިޗާޓްގެ އަޞްލުވެސް ސޮއިތަކާ އެކު ފެންނާން އެބަ ހުއްޓެވެ. ގޫގުލްކޮއްލުމުން ފެންނާނެއެވެ.

ޑްރާފްޓް ފައިނަލްކޮށް ނިންމާލެވުނީ، 16 މެއި 1916 ގައެވެ. ލަންޑަނުގައި ފްރާންސުން ހުންނެވި ސަފީރު، ޕޯލް ކަމްބޮމް އާއި އިނގިރޭސި ފޮރިންގ ސެކްރެޓަރީ އަކަށް އޭރު ހުންނެވި، އެޑްވަރޑް ގްރޭ އާދެމެދު ލިޔުމުން މިއެއްބަސް ވުން ކުރިޔަށް ގެންދިއުމަށް ފެހި ސިގްނަލް ދެއްވީ، 9 މެއި 1916 ގައެވެ. 8 ވަނަ ދުވަހު ބިންތައް ފައިނަލްކޮށް ހަމަޖައްސައި، ސޮއިކުރެވުނު ޗާޓަށް، 9 ވަނަ ދުވަހު އޯކޭލިބި ތައްގަނޑު ޖެހި، 16 ވަނަ ދުވަހު މިއެއްބަސް ވުން ވުޖޫދަށް ގެނެވުނީއެވެ. އިސްލާމީ، ޢަރަބި އެތައްބައެއްގެ އަމިއްލަ މިލްކު ބިންތައް ބަހާލުމަށް ވަޢްދުވެ ސޮއިކޮށް، މޭޒެއްގެ ދޮށުގައި ތިބެގެން ނިންމާލީ އެވެ.

އާދެ! މިއީ ބޮޑު ހަނގުރާމާގައި އިއްތިޙާދީންގެ ގޮތުގައި ތިބި، އެކިބައި ވެރިންގެ މެދުގައި ވަރަށް ސިއްރުން އެއްބަޔަކު އަނެއްބަޔަކަށް ނާންގައި އިނގިރޭސިން ޑަބަލްހޭންޑް ކޮށް، ބަންދު ކޮޓަރިއެއްގެ މޭޒުދަށުގައި ތިބެގެން ސިއްރުގޮތެއްގައި ހިންގި ވަޢްދެކެވެ. މައްކާޝަރީފް ޙުސައިން އަށް، އެނގުމެއް ނެތި ސިއްރުން ކުރި ކަމެކެވެ. މައްކާޝަރީފް ޙުސައިން އަށް ދިނުމަށް ވަޢްދުވި ބިންތަކުން ބައެއްބިންތައް، ހަމަ އެއްދުވަސް ވަރެއްގައި ފްރާންސް އަށާއި ރަޝިޔާއަށް ދިނުމަށް ވަޢްދުވެ ބައިއަޅައި ދިނީއެވެ.

ހަމަގައިމު ވެސް މިދެވަޢްދުގެ ހުރިހާކަމެއް ވެސް، ލޯރެންސް އަށް ވަރަށް ސާފުކޮށް އޮޅުމެއްނެތި، އެނގޭނެއެވެ. ނޭނގި ނުހުންނާނެ ކަން ކަށަވަރެވެ. އެހެނަސް މައްކާޝަރީފް ޙުސައިން އާއި އޭނާގެ، 3 ދަރިކަލުން، ޢަލީ ބިން ޙުސައިން އާއި ޢަބްދުﷲ ބިން ޙުސައިން އާއި ފައިޞަލް ބިން ޙުސައިން އަށް މިއެގްރީމަންޓްގެ ޚަބަރެއް ސިހުމެއް ވިޔަދީފައެއް ނެތެވެ.

ފަހެ، މިއެއްބަސްވުން ދުނިޔެއަށް ފަޅާއަރުވާލީ، ރަޝިޔަން އެންޕަޔަރގެ އެތެރޭގައި، 1917 ވަނަ އަހަރު ހިނގި އިންގިލާބަށް ފަހު، ބޮލްޝެވިކުން ވެރިކަމަށް އައިސް، އެއްބަޔަކު އަނެއްބަޔަކު ބަދުނާމު ކުރުމުގެ ބޭނުމުގައި ކުރި ކަންތަކުގެ ތެރޭގައެވެ. ރަޝިޔާގައި ބޮލްޝެވިކުންނަށް ބާރުލިބުނީ، 1917 އިން ފެށިގެންނެވެ. އޭގެ ކުރިން، ރަޝިޔާގައި ވެރިކަން ކުރީ ޒާރުންނެވެ. ބޮލްޝެވިކުން، ވެރިކަމާ ޙަވާލުވެ ކުރީގެ ދުވަސް ވަރުގައި ސިއްރުން އިނގިރޭސިންނާ އެކު ހަދާފައި ހުރި ޑަބަލްހޭންޑް އެއްބަސް ވުންތައް ފަޅާއަރުވާލައި ބޭޒާރުކޮށްލީ އޭރު ވެރިކަމުގައި ތިބި، ޒާރުން ބަދުނާމު ކުރުމުގެ ބޭނުމުގައެވެ.

އިނގިރޭސި ވިލާތުގެ ދުވަހު ނޫސް ދަގާޑިއަން ގައި، 26 ނޮވެންބަރ 1917 ވީ ހޯމަދުވަހު، މިއެގްރީމަންޓާ ބެހޭ ޚަބަރު “ރަޝިޔާ އެންޑް ސީކްރެޓް ޓްރީޓީސް” މިސުރުޚީގެ ދަށުގައި ވަރަށް ތަފްޞީލް ކޮށް އާންމުކޮއްފައި ވެއެވެ. މިމަޝްވަރާ ތަކުގައި ރަޝިޔާއިން އެދުނީ، އެމީހުންގެ ބާރުގެ ދަށުގައި ތުރުކީގެ ކަނޑުއޮޅިތަކާއި އަރްމީނިޔާ ބާއްވައި ދިނުމަށެވެ. ތުރުކީ އަކީ، ރަޝިޔާއަށް ބޭނުންތެރި ބިމަކަށް ވަނީ، ބްލެކްސީން މައިކަނޑަށް ނުކުމެވެން އޮތް ދެކަނޑުއޮޅި އޮތީ، ތުރުކީ ތެރޭގައި ކަމަށް ވާތީއެވެ. އެއީ ޑަރޑަނަލްސް ކަނޑުއޮޅި އާއި ބޮސްފަރެސް ކަނޑުއޮޅި އެވެ.

ތިން ވަނަ ވަޢްދު:

މިވަޢްދު އަށް ދެވިފައިވާ ނަމަކީ، “ބަލްފޯރ ޑެކްލަރޭޝަން” (BALFOUR DECLARATION) އެވެ. މިވަޢްދު ވެފައިވަނީ، 2 ނޮވެންބަރ 1917 ގައި އޭރުގެ އިނގިރޭސި ޚާރިޖީ ވަޒީރު ޖޭމްސް ބަލްފޯރ އާއި އިނގިރޭސި ވިލާތުގައި ދިރިއުޅޭ ޔަހޫދީ މުޖްތަމަޢުގެ ލީޑަރ ވޯލްޓަރ ރޮތްޗައިލްޑް އާދެމެދު ގައެވެ. މިއީ އިސްލާމުންގެ އެއްޙަރަމްފުޅު ކަމުގައިވާ ޤުދުސް ޔަހޫދީ ޒައިނިސްޓުން ދިރިއުޅުމަށް ދިނުމަށް ނިންމި، ވަޢްދު އެވެ.

އެއްދުވަސް ވަރެއްގައި، 3 ވައްދުވެ މިނިންމާލީ، އެއްބިންތަކެއް އެކިފަރާތް ތަކަށް ދައްކައި ގެންނެވެ. މިވައްދު އަކީ، ދުރާލައި ރާވައިގެން، ފަލަސްޠީން ގައި ޔަހޫދީ ޒައޮނިސްޓް ދައުލަތެއް ގައިމުކޮށް ދިނުމަށް އިނގިރޭސިން ހިންގި އެންމެ ބޮޑު ޖަރީމާއެވެ. ޖޭމްސް ބަލްފޯރ އާއި ވޯލްޓަރ ރޮތްޗައިލްޑް، މިދެބޭފުޅުން ނާއި ޔަހޫދި ޒައިއޮނިޒަމް އާބެހޭ ކުރު، މަޢްލޫމާތުކޮޅެއް މިތާނގައި ގެނެސް ދޭނަމެވެ.

ވޯލްޓަރ ރޮތްޗައިލްޑް:

ވޯލްޓަރ ރޮތްޗައިލްޑް (LIONEL WALTER ROTHSCHILD, 8 FEB 1868 – 27 AUG 1937) އުފަންވީ، ލަންޑަން ގައެވެ. ކިޔެވީ، އިނގިރޭސި ވިލާތުގައެވެ. ޒުވާން ދުވަސްވަރު، ޔޫރަޕްއަށް ދަތުރުކޮށް ހެދިއެވެ. އިނގިރޭސި ވިލާތުގެ ކެމްބްރިޖް ޔުނިވަރސިޓީ އަށް ވަނުމުގެ ކުރިން، ޖަރުމަންގެ ބޮން ޔުނިވަރސިޓީ އަށް ދިޔައެވެ. ކެމްބްރިޖް ނިންމުމަށް ފަހު، ބައްޕަގެ ޢާއިލީ ވިޔަފާރީގެ ތެރެއަށް، ބޭންކިން ވިޔަފާރީގެ ތެރެއަށް ވަދެ ޢާއިލާގެ އަމިއްލަ ބޭންކުގައި މަސައްކަތް ފެށީއެވެ. އެވިޔަފާރީގައި މަޝްހޫރުކަން ހޯދިއެވެ.

ވޯލްޓަރ ރޮތްޗައިލްޑްގެ ޅައުމުރަށް ބަލައިލާ އިރު، ޢުމުރުން އެންމެ، 7 އަހަރުގައި ދޫނިސޫފާ ސޫފި އާއި ޖަނަވާރުގެ އެކިބާވަތް ތަކަށް އިންތިހާއަށް ލޯބިކޮށް ހެދިއެވެ. އަދި އަމިއްލައަށް ޒޫލޮޖިކަލް މިއުޒިއަމް އެއް ހަދައި އެމަސައްކަތު ގައި ޝާމިލްވެގެން އުޅުނެވެ. އަދި ޢުމުރުން، 21 އަހަރުގައި ޢާއިލީ ވިޔަފާރި ކަމުގައިވާ ބޭންކިންގް ވިޔަފާރިއަށް ވަނެވެ. 1889 އިން ފެށިގެން، 1908 އަށް އެމަސައްކަތު ގައި ކާމިޔާބު ތަކެއް ހޯދިއެވެ.

ވޯލްޓަރ ރޮތްޗައިލްޑްގެ އިސްކޮޅުގައި، 6 ފޫޓް، 3 އިންޗި ހުރެއެވެ. ވާހަކަދެއްކުމު ގައި ކުޑަކޮށް އާގަތުމެއް ހުރެއެވެ. ގެންގުޅުއްވާ ޖަނަވާރު ތަކާއެކު ގިނަ ވަގުތު ހޭދަކުރާކަމަށް ވެއެވެ. ވަލުޙިމާރުގެ، 6 ޙިމާރު ބޭނުންކޮށް ގެން ދުއްވާ ގާޑިޔަލެއް އަމިއްލައަށް ފަރުމާކޮށް ބޭނުންކޮށް ހެދިއެވެ. ވޯލްޓަރ ރޮތްޗައިލްޑް ރަސްމީކޮށް ޤާނޫނީ ކައިވެންޏެއް ނުކުރެއެވެ. އެހެނަސް ދެލޯބި ވެރިން، މިސްޓްރެސް އިންގެ ގޮތުގައި ގެންގުޅުނެވެ. އެއިން އެކަކަށް، އަންހެން ދަރިއަކު ލިބުނެވެ.

ވޯލްޓަރ ރޮތްޗައިލްޑް ސިޔާސީ މައިދާނުގައި ޔަހޫދީ ޒައޮނިސްޓުން ކުރިއެރުވުމަށް އިސްދައުރެއް އަދާކިރި އެވެ. އިނގިރޭސި ކޮންޒަވޭޓިވް ޕާޓީގެ ފަރާތުން އިނގިރޭސި ރައްޔިތުންގެ މަޖިލީހުގައި ވަރަށް ހަރަކާޔްތެރި ކޮށް ސިޔާސީ ކަންކަމުގައި އުޅުނެވެ. އަދި، 1903 އިން ފެށިގެން، 1909 އަށް އިނގިރޭސި އަރމީ ތެރޭގައި ޚިދުމަތް ކުރިއެވެ. އަދި ހައިމް ވައިޒްމަން އާގުޅި ވަރުގަދަ ގާތްކަމެއް އުފެދުނެވެ.

އަދި ޔަހޫދީ ޒައޮނިޒަމް ހަރަކާތުގައި މަސައްކަތްކޮށް، ފަލަސްޠީން ބިމުން އަމިއްލަ މިނިވަން ވަޒަނެއް ހޯދުމުގެ ހަރަކާތުގެ އެންމެމަތީ ފަޑިއަށް ވާޞިލްވިއެވެ. އެންމެ އިސްފަންތީގެ ލޯރޑް އަކަށް ވިއެވެ. އެގޮތުން އިނގިރޭސި ޚާރިޖީ ވަޒީރު ޖޭމްސް ބަލްފޯރ، ވޯލްޓަރ ރޮތްޗައިލްޑް އަށް، ބަލްފޯރ ވަޢްދުގެ މެސެޖްސިޓީ ފޮނުއްވީ، 2 ނޮވެންބަރ 1917 ގައެވެ. ވޯލްޓަރ ރޮތްޗައިލްޑް އަށް އިނގިރޭސި ޝާހީ ދަރުބާރުގެ މަތީ ލަޤަބެއްގެ ގޮތުގައި “ބަރޮން ރޮތްޗައިލްޑް” ގެނަން އެރުވުނެވެ. މިއީ ދެވަނަ ބަރޮން ރޮތްޗައިލްޑްއެވެ.

އާދެ! ވޯލްޓަރ ރޮތްޗައިލްޑްގެ ބައްޕައަކީ، ވަރަށް ފައިސާވެރި އެކެވެ. އަދި އިންޓަރނޭޝަނަލް ރޮތްޗައިލްޑް ފައިނޭންސިއަލް ދަރިކޮޅު މީހުންގެ ތެރެއިން އިނގިރޭސި ޝާހީޢާއިލާގެ ފަރާތުން ޔަހޫދީންނަށް އަރުވާ، އެންމެމަތީ ދަރަޖަ ލިބިގެން އިނގިރޭސި ވިލާތުގައި ދިރިއުޅެންފެށި، ފުރަތަމަ ޔަހޫދީ ފަރާތެވެ. އެއީ ފުރަތަމަ ބަރޮން ރޮތްޗައިލްޑް ލަޤަބް އެރުވުނު ބޭފުޅާއެވެ. ނަމަކީ، ލޯރޑް ނަތަން މޭޔަރ ރޮތްޗައިލްޑް (8 NOV 1840 – 31 MAR 1915) އެވެ. ވޯލްޓަރ ރޮތްޗައިލްޑް އަކީ، މީނާގެ ތިން ދަރީންގެ ތެރެއިން އެންމެ ދޮށީ ދަރިފުޅެވެ.

ފަހެ، މިއީ ޔަހޫދީ ދަރިފަސްކޮޅުގެ ވަރަށް ވަރުގަދަ ޢާއިލާ އެކެވެ. 1577 އިން ފެށިގެން، މަޝްހޫރުކަން މަތީގައި ދެމިގެން އަންނަ މުޅި ދުނިޔެއަށް މަޝްހޫރު ރޮތްޗައިލްޑް ދަރިކޮޅެވެ. ރޮތްޗައިލްޑް ޢާއިލާ އެވެ. މިޢާއިލާ އިން، 1777 ގައި އިނގިރޭސި ވިލާތުގައި ބޭންކް ވިޔަފާރި ފެށުމުން މަޝްހޫރު ވެގެން ގޮސްފައި ވަނީ، މުދަލާއި ފައިސާވެރި ބޭންކް ތަކުގެ އަހްލުވެރި ބައެއްގެ ގޮތުގައެވެ. ނުފޫޒާއި ބާރުވެރި ކަމުގެ ގަދަފަދަ ޔަހޫދީ ދަރިކޮޅެއްގެ ގޮތުގައެވެ. މިފެމެލީއަކީ، މުޅި ދުނިޔެއަށް ވެސް މަޝްހޫރު ބޭންކިންގ ފެމެލީއެއްގެ ލަޤަބް ލިބިފައިވާ ބައެކެވެ.

ހަރުކަށި ޔަހޫދީންގެ މިޢާއިލާގެ ގިނަމީހުންނަކީ، ޒައޮނިޒަމް އަށް ތާއީދުކޮށް، ޒައޮނިސްޓް ޖުއިޝް ދައުލަތެއް ފަލަސްޠީން ގައި ވުޖޫދަށް ގެންނަން ބޭނުންވާ ބޮޑެތި ޒައޮނިސްޓުން ނެވެ. ޔަހޫދީ ޘަޤާފަތުގައި ޒައޮނިސްޓުން ނަކީ، ފަލަސްޠީން ބިމުން ޔަހޫދީންނަށް ދާއިމީ، މިނިވަން ވަޠޮނީ ބިމެއް ލިބިގަތުމަށް ހިންގުނު ޤައުމީ ހަރަކާތުގައި އުޅޭ ހަރުކަށި ޔަހޫދީންނެވެ.

އާދެ! މިޢާއިލާއިން ވަޑައިގެން ހުންނެވި، ވޯލްޓަރ ރޮތްޗައިލްޑް އަކީ، އިނގިރޭސި ޒައޮނިސްޓުންގެ ފެޑަރޭޝަންގެ ޒަޢީމެވެ. އިސްވެރިޔާއެވެ. އިނގިރޭސި ސަރުކާރާ އެކު، ބަލްފޯރ ވަޢްދު ކަށަވަރުކޮށް ހަދާއި ސޮއި ކުރުމުގެ ބޭނުމަކީ، ފަލަސްޠީނު ބިމުން، ޔަހޫދީންނަށް ހޯމްލޭންޑެއް ހޯދުމެވެ. ބަލްފޯރ އެއްބަސް ވުމަކީ، ފަލަސްޠީން ގައި ޔަހޫދި ދައްލަތެއްގެ ބިންގާ އެޅުމެވެ. ޒައޮނިސްޓް ފެޑަރޭޝަން އިނގިރޭސި ވިލާތުގައި ވުޖޫދަށް ގެނެވުނީ، 1899 ގައެވެ.

ދެން މިހަރަކާތް ގަދަވަމުން އައިސް ބޮޑު ހަނގުރާމައިގެ ދުވަސްވަރު، މިފެޑަރޭޝަންގެ ދަށުގައި ޔަހޫދީ އެކިއެކި ތަފާތު، 120 ޖަމްޢިއްޔާ ވަނީ ބައިވެރި ވެފައެވެ. ފަންސާސް ހާސް މެމްބަރުން ނަށް ވުރެ ގިނަމެމްބަރުން އޭރު ރަޖިސްޓްރީގައި ތިއްބެވެ. ވޯލްޓަރ އަކީ، ކުރިން ދެންނެވުނު ހެން، ކޮންޒަވޭޓިވް ޕާޓީން، 1899 އިން ފެށިގެން، 1910 އަށް، އިނގިރޭސި ޕާލަމެންޓްގައި އިންނެވި ލޯރޑް އެކެވެ. ވޯލްޓަރ ރޮތްޗައިލްޑް އަށް ފަހު، ޒައޮނިސްޓް ފެޑަރޭޝަންގެ އިސް ވެރިއަކަށްވީ، ރަޝިޔާއިން އިނގިރޭސި ވިލާތަށް ހިޖުރަކޮށް އައިސް ހުރި، އިނގިރޭސި މުހާޖިރެއް ކަމުގައިވާ، ހައިމް ވައިޒްމަން އެވެ.

ވޯލްޓަރ ރޮތްޗައިލްޑް އާއިލާއައި ވަރަށް ގާތްމީހެކެވެ. އަދި ހަމަ އެހެންމެ، 1903 ގައި އެންމެ ގަދަޔަށް ވާހަކަ ދެކެވެމުން ދިޔަ، އީސްޓް އެފްރިކާގެ ޔޫގެންޑާއިން ޔަހޫދީން ވަޒަންވެރި ވުމަށް ބިމެއް ހޯދުމުގެ ވިސްނުން މުޅިން ދޫކޮއްލައި، ފަލްސްޠީން އިން ޔަހޫދީ ޒައޮނިސްޓުން ނަށް ޤައްމީވަންތަ އަމިއްލަ ވަޠޮނީ ބިމެއް ހޯދުމަށް އެންމެ ގަދަޔަށް ބާރުއަޅާއި މަސައްކަތްކުރި މީހަކީ، ވައިޒްމަން އެވެ. ފަހުން ވައިޒްމަން އާ ބެހޭ ވާހަކަ ގެނެސްދޭ ނަމެވެ. إن شاء الله!  ދެން ފަހެ! ގެނެސް ދޭނީ، ޒައޮނިޒަމް އާބެހޭ ވާހަކަ ކޮޅެކެވެ.

ޒައޮނިޒަމް:

ޒައޮނިޒަމް އަކީ، އިސްތިޢުމާރީ ޚުރާފީ ފިކްރެކެވެ. ޒައޮނިޒަމްގެ ފިކުރާއި ވިސްނުން ދުނިޔެއަށް އެންމެ ފުރަތަމަ އުފަންކުރީ، ޑޮކްޓަރ ނަތަން ބަރނަރ (16 MAY 1864 – 2 APR 1937) އެވެ. އަސްލުނަމަކީ، ނަތަން ބަރންބިޔަމް (NATHAN BIRNBAUM) އެވެ. މީނާ އުފަންވީ، އިރުމަތީ ޔޫރަޕްގެ ޔަހޫދީ ޢާއިލާ އަކުން، ވިއެއްނާ ގައެވެ. ވިއެއްނާ އަކީ، އޮސްޓްރިއާގެ ވެރިރަށެވެ. ބޮޑުވެގެން އައީ އެޒަމާނުގައި އެސަރަޙައްދު ގައި އަށަގެންފައިވާ ޠަބީޢީފިކްރު ތަކުގެ މައްޗަށެވެ. ރޫޙާނީ އެއްވެސް ކަންފުޅެއް ނެތް، މާއްދިއްޔަތުގެ މަތީގައެވެ. ޑޮކްޓަރ ނަތަން އަކީ، އޮސްޓްރިއާގެ ނޫސް ވެރިއެކެވެ.

ޤައުމިއްޔަތާއި ވަޠަނިއްޔަތުގެ ވިސްނުމުގެ ބޭފުޅެކެވެ. ވިއެއްނާ ޔުނިވަރސިޓީން، 1882 އިން ފެށިގެން، 1886 އަށް، ލޯކިޔެވުމުގެ ތެރޭގައި، 1883 ވަނަ އަހަރުގައި ޢުމުރުން އެންމެ، 19 އަހަރުގައި ޔަހޫދީ ޒައޮނިސްޓް ފިކްރުގެ ކިޔަވާ ކުދިންގެ ޖަމްޢިއްޔާ، ކަޑިމާ (STUDENT ASSOCIATION – KADIMAH) އުފެއްދި އެވެ. މިއީ ދުނިޔޭގައި އުފެދުނު ފުރަތަމަ ޔަހޫދީ ޒައޮނިސްޓް ޚިޔާލުގެ ކިޔަވާ ކުދިންގެ ޖަމްޢިއްޔާ އެވެ. ފަހެ، ކަޑިމާ އަކީ، ޒައޮނިސްޓް ފިކްރުގެ ފެށުމެވެ. އަދި ދުނިޔޭގައި ޒައޮނިޒަމްގެ ފެށުމެވެ.

އާދެ! ޒައޮނިޒަމް މިނަން އުފެދިފައި ވަނީ، ހީބްރޫބަހެއް ކަމުގައިވާ. ޒިއޮން (ZION) ޞަހްޔޫން މިބަހަށް ނިސްބަތް ކޮށެވެ. ޒިއޮންއޭ ބުނެވިއްޖެ ނަމަ، އެބަސް އެ ނިސްބަތްވަނީ، އަދި ރަމްޒުކޮށް ދެނީ، ޖެރޫސަލަމް އަށެވެ. ފަހެ، ޒިއޮން މިބަހުގެ އަޞްލަކީ، ހީބްރޫބަހުން،TSION, TZION, SION  މިބަސް ތަކަށެވެ. މިއީ ޖެރޫސަލަމް އަށް، ނިސްބަތް ކުރާ ޙަޤީޤީ ތަނެވެ. ޒަމާންވީ ޤަދީމީ ފަރުބަދަ އެކެވެ. ހީބްރޫ ބަހަކީ، އަޞްލު ޔަހޫދީންގެ ބަސް ކަމުގައިވާ ޢަބްރާނީ ބަހެވެ. ޒިއޮން މިބަސް އެންމެފުރަތަމަ ބޭނުންކުރެވި ފައިވަނީ، މޫސާ ޢަލައިހިއްސަލާމް ގެ މައްޗަށް ބާއްވާލެއްވި، ތައުރާތް ގައެވެ.

ތައުރާތުގެ ސެމްޔޫލް ފޮތުގެ ފަސްވަނަ ސޫރަތުގެ ހަތްވަނަ އާޔަތުގަ އެވެ. އަޞްލު ޔަހޫދީންގެ އޯލްޑް ޓެސްޓްމަންޓް ގައި، މިހާރުވެސް މިފޮތް އޮވެއެވެ. ޔަހޫދީންގެ އޯލްޑް ޓެސްޓްމަންޓް އެކުލެވިގެން ވަނީ، ސެމްޔޫލް ފޮތާއެކު، 4 ފޮތުގެ މައްޗަށެވެ. އާންމުކޮށް މިބަސް، ނިތްބަތް ކުރެވެނީ ފަލަސްޠީނުގައި ހުންނަ ޤަދީމީ ފަރުބަދަ އަކަށެވެ. ޖަބަލުއްޞަހްޔޫން އަށެވެ. ޞަހްޔޫން ފަރުބަދަ އަށެވެ. މައުންޓް ޒިއޮން އަށެވެ. މިއީ އޭރު އޯލްޑްސިޓީގެ ބޮޑު ފާރުންބޭރުގައި ހުންނަ ފަރުބަދަ އެކެވެ.

ޔަހޫދީ ތާރީޚް ބުނާގޮތުން މައުންޓް ޒިއޮންއަކީ، ޓެންޕަލް މައުންޓް އެވެ. އެއީ މިހާރު ޙަރަމްޝަރީފް ކަމުގައިވާ، ޤުދުސް އައި ގުޅުފައިވާ ހިސާބެވެ. މިހާރުގެ ޤުދުސް ސިޓީއެވެ. ފަލަސްޠީނުގެ އެންމެމާތް ބިމެވެ. މަސްޖިދުލް އަޤްޞާ ހުންނަ ބިމެވެ. މުސްލިމުންގެ މާތް ވެގެންވާ ޙަރަމް ފުޅެކެވެ. ޔަހޫދީން ދެކޭ ގޮތުގައި މާތް ވެގެންވާ ޤުދުސް ބިމަކީ، ދާއޫދުގެ ފާނުގެ ބިމެކެވެ. ޤުދުސް އަކީ ދާއޫދުގެ ފާނުގެ ރަށެވެ. މުސްލިމުންގެ ޢަޤީދާއަކީ ވެސް ފަލަސްޠީން އަކީ، މުސްލިމުންގެ ބިމެކެވެ. ޔަހޫދީންނާއި ކްރިސްޓިއަނުން ނާއި ރޯމަނުން ނާއި އަދި މުސްލިމުންގެ ވެސް ބިމެވެ. ޒައޮނިސްޓުން ނޭ މިކިޔާ ޚުރާފީންގެ ބިމެއް ނޫނެވެ.

އިސްތިޢުމާރީންގެ ބިމެއް ވެސް ނޫނެވެ. އެހެނަސް ޒައޮނިޒަމްގެ ވިސްނުމުގައި މިބިމަކީ، އެމީހުންގެ އަމިއްލަ، މިނިވަން ވަޒަނެއް އުފެއްދުމަށް، ކަނޑައެޅިފައި އޮތް މާތްވެގެންވާ ބިމެވެ. ޑޮކްޓަރ ނަތަންގެ ދުވަސްވަރުން ފެށިގެން މިފިކްރު ދިރި ދެމި، އުތުރި އަރާއި ކިޔަވާ ކުދިންގެ ޖަމްޢިއްޔާ ކަޑިމާ އެއް އުފެދި، އިރުމަތީ ޔޫރަޕްގައި ކިޔަވަމުން ގެންދިޔަ ޒުވާނުން އެދުވަސް ވަރުން ފެށިގެން މިފިކްރު ދެމިގެން އައިސްފައި ވެއެވެ. މީގެތެރެއިން ގްރާސްރޫޓް ގްރޫޕް ތަކެއް އުފެދި، ޒައޮނިސްޓުން ނަށް އަމިއްލަ ވަޒަނެއް ފަލަސްޠީނު ގައި ބިނާ ކުރުމުގެ ރޫޙްއެއް އުފެދި، އެފިކްރާއި ވިސްނުން ޕްރޮމޯޓް ކުރަންފެށު ނެވެ. މިގްރޫޕް ތަކަށް ދެވިފައިވާ ނަމަކީ، “ލަވަރސް އޮފް ޒިއޮން” އެވެ. މިޓަރމް ފުރަތަމަ ފަހަރަށް ބޭނުންކުރީ، ކަޑިމާ އަށް ނިސްބަތްކޮށެވެ.

އެދުވަސް ވަރަކީ ރޭސިޒަމް އާއި އިންސާނީ ތަފާތުކުރުން އުތުރި އަރައިގެން އައި ދުވަސް ވަރެވެ. އެބަޔަކު ނިސްބަތްވާ، ވަޒަނަށް ނުސީދާކޮށް އަމާޒުކޮށެވެ. ނަސްލީ ތަފާތުތައް ކުރުމުގެ ފިކްރު އިރުމަތީ ޔޫރަޕްގައި ގަދައަށް ފެތުރެމުން އައި ދުވަސްވަރެވެ. އާރިއަނުން އެމީހުންގެ އިމިއްލަ ފިކްރެއް އުފެއްދި އެވެ. ޢަމޫރީން އެމީހުންގެ ފިކްރެއް އުފެއްދި އެވެ. އަދި ނާޒީން ވެސް މިޢަޤީދާއަށް ތަބާވެ ނާޒީންގެ ފިކްރު ވުޖޫދަށް ގެނެސް ޚުރާފީ މަޖްހަބެއް އުފެއްދީ އެވެ.

އާދެ! ޒަމާނީ ޒައޮނިޒަމްގެ ސްޕޯކް ޕާސަން އަކީ، އަދި ފައުންޑަރަކީ، ތިއޮޑޯރ ހާޒަލް (THEODOR HERZL, 2 MAY 1860 – 3 JUL 1904) އެވެ. ތިއޮޑޯރ ހާޒަލްގެ ފިކްރު އަކީ ވެސް، ޑޮކްޓަރ ނަތަންގެ ފިކްރުއެވެ. ތިއޮޑޯރ ހާޒްލް އަކީ، ޒައޮނިޒަމްގެ ފިކްރު އާންމުކޮށް ލިޔުންތަކަށް ގެނެސްދިން ބާނީއެވެ.  ތިއޮޑޯރ ހާޒަލްގެ ފިކްރުއަކީ، ވެސް ޒައޮނިސްޓް ޔަހޫދީންނަށް އަމިއްލަ މިނިވަން ބިމެއް ފަލަސްޠީނުން އުފެއްދުމެވެ. އަދި އެބިމުގައި އިސްރާއީލީ ދައުލަތެއް ވުޖޫދަށް ގެނައުމެވެ. ޒައޮނިޒަމް އުފެދި ވަރުގަދަ ވެގެން އައި އިރު، ފަލަސްޠީން އޮތީ، ޢުޘްމާނީ ޚިލާފަތްގެ ދަށުގައެވެ.

މުސްލިމުން ޒަމާނުއްސުރެ، ވެރިކަން ކުރަމުން ދިޔަ ތަނެއްގެ ގޮތުގައެވެ. ހާޒަލް އަކީ ވެސް ނަތަން ފަދައިން، އޮސްޓްރޯ ހަންގޭރިއަން ނޫސް ވެރިއެކެވެ. އިސްރާއިލީ ދައުލަތުގެ ފިކްރު ލިޔުމަށް ގެނެސް ދިނީ މީނާއެވެ. “ދަ ޖުއިޝް ސްޓޭޓް” މިނަމުގައި ފޮތެއް ލިޔުނެވެ. މިފޮތް ލިޔުނީ، 1890 ގެ އަހަރު ތަކުގައެވެ. ޕަބްލިޝް ކުރީ، 14 ފެބްރުއަރީ 1896 ގައެވެ. ހާޒަލް އަކީ، ސިޔާސީ ހަރަކާތް ތެރިއެކެވެ. ލިޔުންތެރި އެކެވެ. އެކަޑަމިކް މީހެކެވެ. ޒަމާނީ ޒައޮނިޒަމްގެ ބައްޕައެއް ކަމުގައި އަމިއްލައަށާއި އެހެންމީހުން ޤަބޫލްކުރާ މީހާއެވެ. އަދި ހާޒަލް އަކީ، ފައުންޑަރ އޮފް ދަ އިސްރާއީލީ ސްޓޭޓް އެވެ. ފަހެ، އިސްރާއީލީ ދައުލަތުގެ ބާނީއާއި ބައްޕައެވެ.

އާދެ! ތިއޮޑޯރ ހާޒަލްގެ ފިކްރު ބޮޑު ހަރަކާތަކަށްވެ، 1897 ގައި، ސްވިޓްޒަލޭންޑް ބާޒުލް ގައި ފުރަތަމަ ޒައޮނިސްޓް ކޮންގްރެސް އެއް ބޭއްވުނެވެ. މިކޮންފަރެންސްގެ “އޮޑެއްސާ” ކޮމެޓީގައި، 4000 ޒައޮނިސްޓުން ގުނާލެވުނެވެ. މިކޮންގްރެސް އިން ދުނިޔޭގެ ޒައޮނިސްޓް ޖަމްޢިއްޔާ (WORLD ZIONIST ORGANIZATION) ޑަބްލިއޫ. ޒެޑް. އޯ އުފައްދައި މުޅި ދުނިޔޭގައި މިހަރަކާތް ޢަމަލީ ގޮތުންފެށީއެވެ. އެންމެ ވަރުގަދަކޮށް މިހަރަކާތް އޮތީ، އިނގިރޭސި ވިލާތުގައެވެ. ފަލަސްޠީނުގައި ޒައޮނިސްޓުން ނަށް އަމިއްލަ މިނިވަން ވަޒަނެއްގެ ގޮތުގައި ބިމެއް މިލްކުކުރުމުގެ މަސައްކަތް ވަރަށް ރޭވިގެން، އިނގިރޭސި ވިލާތުގައި ހިނގައި ގަތެވެ.

އިނގިރޭސި ވިލާތުގައި ވެސް، ޔަހޫދި ޒައޮނިސްޓް ޖަމްޢިއްޔާއެއް ވުޖޫދަށް ގެނެވުނެވެ. އަދި މިޖަމްޢިއްޔާގެ ވެރިއަކަށް، ވޯލްޓަރ ރޮތްޗައިލްޑް އިސްކުރެ ވުނެވެ. އަދި ބަލްފޯރ އެގްރީމަންޓް ވަޢްދު އިނގިރޭސި ޚާރިޖިއްޔާއިން، މިޖަމްޢިއްޔާގެ ވެރިޔާ، ރޮތްޗައިލްޑް އާއެކު ހެދީއެވެ. ފަހެ، އެހިސާބުން ތިއޮޑޯރ ހާޒަލްގެ މަސައްކަތް ޙަޤީޤަތަކަށް ވެގެން ދިޔައީއެވެ. ޒައޮނިސްޓް ހަރަކާތަށް ފުރަތަމަ ފަހަރަށް ދިދައެއް ފަރުމާކޮށް ދިނީ، ތިއޮޑޯރ ހާޒަލް އެވެ. އެއީ ދާއޫދު ގެފާނުގެ ކާލިގަނޑު ކަމުގައި ބުނެވޭ، 6 ކަންލީތަރީގެ، 6 ކަނަށް ވާގޮތަށް، 6 ނުކުތާ ޖެހި، ހުދު ފޮތިގަނޑެ ކެވެ.

ޒައޮނިޒަމްގެ ވައްތަރުތައް މިއަދާ ހަމައަށް، 5 ބަޔަކަށް ބެހިފައި ވެއެވެ. އެއީ ޖެނެރަލް ޒައޮނިޒަމް (GENERAL ZIONISM) އާއި ރެލިޖަސް ޒައޮނިޒަމް (RELIGIOUS ZIONISM) އާއި ލޭބަރ ޒައޮނިޒަމް (LABOR ZIONISM) އާއި ރެވިސަނިސްޓް ޒައޮނިޒަމް (REVISIONIST ZIONISM) އާއި ގްރީން ޒައޮނިޒަމް (GREEN ZIONISM) ފަދަ އެއްފިކުރެއްގެ އެކިބާވަތުގެ ޖަމާޢަތްތަކެވެ.  ޒައޮނިޒަމްގެ ގޮފިތަކެވެ. މިހުރިހާ ޒައޮނިސްޓުން ޤަބޫލްކުރާ ގޮތުގައި ލޭންޑް އޮފް އިސްރާއީލް އަކީ، ލޭންޑް އޮފް ކަންޢާން (LAND OF CANAAN) އެވެ. އަދި ކަންޢާން އަކީ އެމީހުންގެ ހައްޤު އިސްރާއީލީ ބިމެވެ.

އެހެނަސް ކަންޢާނީންނަކީ، ފަލަސްޠީނުގެ އަޞްލު އަހުލްވެރިން ކަމުގައިވާ، މުސްލިމުން ނެވެ. ކަންޢާން ބިމަކީ، އެމުސްލިމުންގެ މިލްކުބިމެވެ. މުޅިއެބިމަކީ، ފަލަސްޠީން އެވެ. ފަލަސްޠީން އަކީ، މުސްލިމުންގެ ހައްޤު ބިމެކެވެ. ޒައޮނިސްޓް ޔަހޫދީންނަކީ، ގަދަކަމުން ފަލަސްޠީންގެ ބިމަށް އަރައިތިބި ބައެކެވެ. ފަހެ، އެއީ މުސްލިމުންގެ އަތުން ގަދަކަމުން ފޭރިގެންފައި ވާބިމެކެވެ.

އާދެ! ޒައޮނިޒަމް އަކީ، ޢަރަބި ބަހުން، ޞަހްޔޫނިއްޔަތް އެވެ. (الصهيونية) އެވެ. ފަހެ، ޒައޮނިޒަމް އަކީ، ދީނީ، ޚުރާފީ މަޛްހަބް ތަކުގެ ތެރެއިން، އިންސާނިއްޔަތް އަށް އެންމެ ނުރައްކާތެރި އިސްތިޢުމާރީ މަޛްހަބް އެވެ. މަޤްޞަދަކީ، މުޅި ދުނިޔެއަށް ވެރިވެ ދުނިޔޭގެ އެންމެމަތީ ބާރަށް ވުމެވެ. ބޮޑު އިސްރާއީލެއް އުފެއްދުމެވެ. ޙަޤީޤަތުގައި ދުނިޔޭގައި ހިނގަމުންދާ ބޮޑު ހަނގުރާމަ އަކީ، ޒައޮނިސްޓުންނާއި މުސްލިމުންނާ ދެމެދު ހިނގަމުން މިދާ ދުވަސްވީ، ޤަދީމީ ހަނގުރާމަ އެވެ. މިއީ ޤިޔާމަތާ ހަމައަށް ދެމިގެންދާނެ ހަނގުރާމަ އެކެވެ. ޒައޮނިސްޓް އަދި ޞަހްޔޫނީ ސިއްރު ޖަމާޢަތްތައް ދުނިޔޭގެ އެތަން މިތާގައި ހަރަކާތްތެރި ވަމުން ދެއެވެ.

މާސޫނީ ޖަމާޢަތްތަކާއި ބަހާއީ ޖަމާޢަތްތަކާއި ޤާދިޔާނީ ޖަމާޢަތްތަކާއި ރޯޓަރީ ކްލަބް ތަކާއި އެކިނަންނަމުގެ ނާދީތަކަކީ، މިހާރު މިހަރަކާތުގެ ގޮފިތަކެވެ. ދިވެހި ރާއްޖޭގައި ވެސް އެކިނަންނަމުގައި މީގެ ޖަމާޢަތްތައް މިހާރުވަނީ އުފެދި ހަރަކާތްތެރި ވާން ފަށާފައެވެ. އަދި ސީދާ ރޯޓަރީ ކްލަބްގެ ނަމުގައި ވެސް، މިނިސްޓްރީ އޮފް ހޯމް އެފެއާޒް ގައި ރަޖިސްޓްރީ ކުރެވިގެން ހިންގަމުން އެބަދެއެވެ. މިވާހަކަތައް މިހާ ތަފްޞީލްކޮށް މިގެނެސް ދެނީ، ދިވެހި ސައްތައިން ސައްތަ އިސްލާމީ ކިޔަވާ ކުދިންގެ ސަމާލުކަމަށް ގެނެސް ދިނުމަށެވެ.

ޖޭމްސް ބަލްފޯރު:

ބޮޑު ހަނގުރާމައިގެ ދުވަސްވަރު، އިނގިރޭސި ވިލާތުގައި ފޮރިން ސެކްރެޓަރީ އަކަށް ހުންނެވީ، ޖޭމްސް ބަލްފޯރ (ARTHUR JAMES BALFOUR, 25 JUK 1848 – 19 MAR 1930) އެވެ. ޖޭމްސް ބަލްފޯރ އަކީ، އިނގިރޭސި ކޮންޒަވޭޓިވް ޕާޓީއަށް ނިސްބަތްވާ ވަރުގަދަ ސިޔާސީ ލީޑަރެކެވެ. 1902 އިން ފެށިގެން، 1905 އަށް، އިނގިރޭސި ވިލާތުގެ ޕްރައި މިނިސްޓަރ ކަން ކުރެއްވި ހަރުދަނާ، ސިޔާސީ މާހިރެކެވެ.

އާދެ! ބަލްފޯރ ވަޢްދުއަކީ، ވޯލްޓަރ ރޮތްޗައިލްޑް އާއި ހައިމް ވައިޒްމަން ގެ ނުފޫޒާއި ބާރާއެކު، ޖޭމް ބަލްފޯރ އިނގިރޭސި ޔަހޫދީ ޒައޮނިސްޓް ސޮސައިޓީ އަށް، ޒައޮނިސްޓުން ފަލަސްޠީން ގައި ރައްވެހިވާނެ ބިމެއް ހޯދައިދިނުމުގެ ގޮތުން، އެވަގުތު ޒައޮނިސްޓް ސޮސައިޓީގެ އިސް ވެރިޔާއަށް ހުންނެވި، ވޯލްޓަރ ރޮތްޗައިލްޑް އަށް ރަސްމީކޮށް ފޮނުވި، އެއްބަސްވުމުގެ ސިޓީއެވެ.

ފަހެ، މިސިޓީގައި ވަރަށް ސާފުކޮށް، ފަލަސްޠީން ބިމުން ޔަހޫދީ ޒައޮނިސްޓުން ނަށް ޤައުމީވަންތަ ގެވެހިކަމުގެ އަމިއްލަ މިނިވަން ބިމެއް އުފައްދައި ދޭނެ ކަމުގެ މޭންޑޭޓް ކަށަވަރު ކޮށް ދީފައި ވެއެވެ. މިސިޓީ ވެގެން ދިޔައީ، ފަލަސްޠީން ގައި ޔަހޫދީ ޒައޮނިސްޓުން ނަށް ވަޒަންވެރި ވުމަށް، ފަލަސްޠީންގެ ބިމުން މުހިންމު ބައެއް މިލްކުކޮށް ދިނުމުގެ އެގްރީމަންޓް އަށެވެ.

ބަލްފޯރ ޑެކްލަރޭޝަންގެ ނަމުން މިވަޢްދު މަޝްހޫރު ވެގެން ދިޔައީ، އެއްބަސްވެވުނު ސިޓީގައި އިނގިރޭސި އެންޕަޔަރގެ ފަރާތުން، ސޮއިކުރެއްވި ފޮރިން ސެކްރެޓަރީ އަކީ، އަރްތޫރ ޖޭމްސް ބަލްފޯރ އަށް ވާތީ، އެބޭފުޅާގެ ފަހުނަމަށް ނިސްބަތް ކޮށެވެ. ވަރަށް ސާފު ބަހުން މިއެއްބަސް ވުމުގައި ފަލަސްޠީނުގެ ނަންގަނެ އެބިމުގައި ޔަހޫދީންނަށް ޤައުމީ ވަޒަނެއް ބިނާކޮށް ދޭނެ ކަމަށް ވަޢްދުވެފައި ވެއެވެ. ބަލްފޯރ އެގްރީމަންޓް ގައި ސޮއި ކޮށްފައި ވަނީ، 2 ނޮވެންބަރ 1917 ގައެވެ. ރަސްމީކޮށް، އިނގިރޭސި ފޮރިން އޮފީހުގެ ނަމުގައެވެ.

އެޑްރެސް ކޮށްފައި ވަނީ، ޑިއަރ ލޯރޑް ރޮތްޗައިލްޑް އަށެވެ. މީގެ ހަފްތާއެއް ފަހުން، މިއެއްބަސް ވުމުގެ މަތަން، އަކުރުން އަކުރަށް، ނައްޞުއޮތް ގޮތަށް އިނގިރޭސި މީޑިއާއަށް ގަސްތުގައި އާންމުކޮއްލި އެވެ. އެއްގޮތަކަށް ވެސް ސިއްރު ކުރާކަށް ބޭނުމެއް ނުވިއެވެ. އިނގިރޭސި ވިލާތުގެ ޤައްމީ ދުވަހު ނޫހެއް ކަމުގައިވާ، ދަޓްއިމްސް ނޫހުގެ، 9 ނޮވެންބަރ 1917 ވަނަ ދުވަހުގެ ޢަދަދުގައި “ޕަލަސްޓައިން ފޯރ ދަޖޫސް” މިސުރުޚީގެ ދަށުން، މިވަޢްދުގެ ވާހަކަތައް ގެނެސްދިނެވެ، އަދި ރަސްމީ ސިފައެއްގައި އާންމުކޮށް އިޢްލާން ކުރެވުނެވެ.

ފަހެ، މިކަން އިނގިރޭސިން މިކުރީ، ދެވަނަ ވައްދުއާ ވަރަށް ތަފާތުކޮށެވެ. އިނގިރޭސިން ފަރަންސޭސިން ނާއި ރަޝިޔަނުންނާއެކު ވީ ވަޢްދު ކަމުގައިވާ، ސައިކްސް ޕިކޮޓް އެއްބަސްވުން ގެންގުޅުނީ، ބޮޑު ސިއްރެއްގެ ގޮތުގައި ވަރަށް ސިއްރު ކޮށެވެ. ރަޝިޔާގެ އެތެރޭގައި ހިނގި އިންގިލާބަކަށް ފަހު، ރަޝިޔާއިން ފަޅާ އަރުވާލަންދެން، އެވަޢްދުއޮތީ ބޮޑު ސިއްރެއްގެ ގޮތުގައެވެ.

އާދެ! ބަލްފޯރ ވަޢްދު ވެގެންދިޔައީ މުޅި ދުނިޔެއަށް ފާޅުގައި އިނގިރޭސިން، ޔަހޫދީ ޒައޮނިސްޓުން ނަށް ޤައްމީ ވަޠޮނެއް، އިސްލާމީ އުންމަތުގެ ފަލަސްޠީން ބިމުން، ހިބަކޮށް ދިނުމަށް ހިންގިވަރަށް އަނިޔާވެރި، ނޭއްގާނި މާސިންގާ އޮޅުވާ ލުމަކަށެވެ. ފާހަގަ ކުރެވުނީ، އިސްލާމީ އުންމަތާމެދު ހިންގި ބިޔަ ޖަރީމާއެއްގެ ގޮތުގައެވެ. އަދި ޢުޘްމާނީ ޚިލާފަތަށާއި މައްކާޝަރީފް ޙުސައިން ބިން ޢަލީ އަށާއި ހުރިހާ ޢަރަބިންނަށް، އިނގިރޭސިން ޖަހާލި ބޮޑު ގޮމަކަށެވެ. ރާވައިގެން ޤަޞްދުގައި އޮޅުވާލި މަކަރުވެރި ރޭވުމަކަށެވެ. އަދި އަދާ ހަމައަށް ވެސް، މުސްލިމުން ގެންދަނީ އެކަމާ އިންތިހާއަށް ހިތާމަ ކުރަމުންނެވެ.

ފަހެ، އިއްތިޙާދީންނަށް މިޚަބަރު ލިބުމާއެކު، ޖަރުމަނު ގައި ވެސް ޔަހޫދީންގެ ރޫޙް އާލާވެ، ޔަހޫދީ ސޮސައިޓީއެއް ޖަރުމަނުގައި އުފެއްދިއެވެ. އަދި ތުރުކީގައި ހުންނެވި، ގްރޭންޑް ވަޒީރު ޠޮލްޢަތް ޕާޝާ، ވަގުތުން ސްޓޭޓްމަންޓެއް މިކަން ހާމަކޮށް، ނެރުނެވެ. ފަލަސްޠީން ބިމުގައި ޔަހޫދީންގެ ހުރިހާ ޙައްޤުތަކަކާއި ހުރިހާ އެދުންތަކެއް ހިތްހަމަ ޖެހުމާއެކު ފުއްދުމަށް ޓަކައި އިންސާފުވެރި ނަޒަރަކުން ބެލުމަށް، އެބަޔާނުގައި ގޮވާލެއްވި އެވެ. މިޕާޝާއަކީ، އިނގިރޭސިން ތުރުކީގައި އުފެއްދި ޔަންގް ޓަރކްސްގެ ލީޑަރއެވެ. ފަހެ، މިހާހިސާބުން މިވަޢްދު ދުނިޔޭގެ ހުރިހާ ތަންކޮޅެއް ގައި ތިބި، ޒައޮނިޒަމް ފިކްރުގެ ޔަހޫދީންގެ މުޤައްދަސް ޢަޒުމް އަކަށްވެ، ގަދައަށް ވައިގައި ހިފީއެވެ. ދެން ބަލާލާނީ، އިސްރާއީލްގެ ބާނީ، ހައިމްވައިޒްމަން އަށެވެ.

ހައިމް ވައިޒްމަން:

ހައިން ވައިޒްމަން (CHAIM AZRIEL WEIZMANN, 27 NOV 1874 – 9 NOV 1952) އަކީ، ރަޝިޔަން އެންޕަޔަރ ދަށުގައި ޕޯލެންޑް އޮތް ދުވަސްވަރު، އެރަށަށް އުފަންވި މީހެކެވެ. ބައްޕައަކީ، ލަކުޑި ވިޔަފާރި ވެރިއެކެވެ. ލިބުނު، 15 ދަރިންގެ ތެރެއިން ވައިޒްމަން އަކީ، 3 ވަނަ ދަރިފުޅެވެ. ޢުމުރުން، 11 އަހަރުގައި ހައިސްކޫލަ އަށް ވެއްދިއެވެ. ހައިސްކޫލްގެ ކުރިން ކިޔަވައިދިނީ، ރަށްވެހި އެލަމަންޓްރީ ސްކޫލެއް ގައި ޖުޑޭޒިއަމް އާއި ޢިބްރާނީ (ألعبرانية) ހީބްރޫ ބަހާއި އަމިއްލަ ޘަޤާފަތާއި ވައްޓަފާޅިއެވެ. 1892 ގައި ކެމިސްޓްރީ ކުޔެވުމަށް ޖަރުމަން ވިލާތުގެ ޑަރމްސްޓަރޑް ޕޮލިޓެކްނިކް އިންސްޓިޓިއުޓް އަށް ފޮނުވިއެވެ.

އަދި، 1894 ގައި ބާލިން އަށް ބަދަލުވެ، ޓެކްނިކަލް ޔުނިވަރސިޓީ އޮފް ބާލިންއަށް ދިޔައެވެ. ފަހުން، 1897 ގައި ސްވިޓްޒަލޭންޑަށް ބަދަލުވެ، ޔުނިވަރސިޓީން ޕޯސްޓް ގްރެޖުއޭޓް ވިއެވެ. އަދި، 1899 ގައި، އޯގަނިކް ކެމިސްޓްރީން ޕީއެޗްޑީ ޙާޞިލް ކުރިއެވެ. އެއަށް ފަހު، ޖެނީވާ ޔުނިވަރސިޓީ ގައި އެސިސްޓަންޓް ލެކްޗަރަރ އަކަށް ޢައްޔަން ކުރެވުނެވެ. ދެން، 1910 ގައި، ވައިޒްމަން އިނގިރޭސި ރައްޔިތަކަށްވެ، 1948 ގައި އިސްރާއީލީ ދައުލަތް އުފެދެންދެން، އިނގިރޭސި ރައްޔިތެއްގެ ޝަރަފްގައި ދެމި ހުންނެވިއެވެ.

އާދެ! 1901 ވަނަ އަހަރުން ފެށިގެން ބާއްވަން ފެއްޓި، ޒައޮނިސްޓުންގެ ހުރިހާ ކޮންފަރެންސް ތަކަށާއި، ހުރިހާ އެއްވުން ތަކެއްގައި ވަރަށް އިސްރޯލެއް ވައިޒްމަން އަދާކުރެއްވި އެވެ. ދަތުރުފަތުރުގެ ސަބަބާހުރެ ހާޒިރު ނުވެވުނީ، 1897 ގައި ސްވިޓްޒަލޭންޑް ގައި ބޭއްވުނު، ޒައޮނިސްޓުންގެ އެންމެފުރަތަމަ ކޮންފަރެންސް އަށެވެ. ފަހެ، ވައިޒްމަން އަކީ، އޯގަނިކް ކެމިސްޓްރީއަށް ވަރަށް ޝައުޤުވެރިކަން ހުންނަ، އެމައިދާނުގައި އަވަދިނެތި ހީވާގިކަމާއި މުރާލިކަމާ އެކު މަސައްކަތް ކުރައްވާ، އެހާމެ ޢިލްމީ، ހުނަރުވެރި ބޭފުޅެކެވެ. އާދަޔާޚިލާފަށް މޮޅު ކެމިސްޓް އެކެވެ.

އެކިއެކި ކެމިކަލްސް އަމިއްލަ އަށް އުފައްދާއި ވިއްކުމުގެ ކުޅަދާނަ މާހިރެކެވެ. ދުނިޔޭގެ، 5 ވަނަ ޒައޮނިސްޓް ކޮންގްރެސް އަށް އަމިއްލަ ދާއިރާއާ ގުޅޭގޮތުން މުހިންމު ޕޭޕަރެއް ހުށަހެޅުއްވި އެވެ. ވަރަށް ޚާއްޞަ ގޮތެއްގައި ސައިންސް އާއި އެންޖިނިއަރިންގެ ފީލްޑްގައި ޔަހޫދި ޒައޮނިސްޓުން ކުރިޔަށް ގެންދިއުމުގެ ބޭނުންތެރި ކަމުގެ މައްޗަށް ބިނާކޮށެވެ. މިކަރުދާހުގެ ނަތީޖާއެއްގެ ގޮތުން، 1912 ގައި ޓެކްނަން އިސްރާއީލް އިންސްޓިޓިއުޓް އޮފް ޓެކްނޮލެޖީ ޙައިފާގައި ވުޖޫދަށް ގެނެވުނެވެ. 1904 ގައި ވައިޒްމަން އަކީ، ޔުނިވަރސިޓީ އޮފް މަންޗެސްޓަރގެ ކެމިސްޓްރީ ލެކްޗަރަރ އެކެވެ. އިސާހިތަކު މާގިނަ ދުވަހެއްނުވެ، ވައިޒްމަން އިނގިރޭސި ޒައޮނިސްޓުންގެ އެންމެމަތީ ފަޑީގެ އިސްބޭފުޅަކަށް ވެއްޖެއެވެ.

ރޮތްޗައިލްޑް ޢާއިލާގެ ރުހުމާއި ލޯބި، އެންމެމަތީ ދަރަޖައަށް ވައިޒްމަން އަށް ލިބިގެން ދިޔައެވެ. ގުޅުން ބަދަހިވެ އެންމެގާތް މީހުންނަށް ވެއްޖެއެވެ. ހަމަ އެދުވަސްވަރު، ޖޭމްސް ބަލްފޯރ މަންޗެސްޓަރ ޑިސްޓްރިކްޓުން ކޮންޒަވޭޓިވް ޕާޓީ، ތަމްސީލްކުރާ އެމްޕީއަކަށް ވުމަށް ކެންޕޭންއަށް ނުކުމެވަޑައި ގަތެވެ. އަދި މިކެންޕޭން ތެރޭގައި ޖޭމްސް ބަލްފޯރ އައި ވައިޒްމަން، ބައްދަލުވެ، ވަރަށްގާތް ގުޅުމެއް އުފެދުނެވެ.

އަދި އެލެކްޓޯރަލް ކެންޕޭނުގައި އެކުގައި ގުޅިގެން މަސައްކަތް ކުރުމުގެ ފުރުސަތު ލިބުމުން، ވަރަށް ގާތްގުޅުމެއް މިދެބޭފުޅުންގެ މެދުގައި އުފެދުނެވެ. ނަތީޖާ އަކަށްވީ، ޖޭމްސް ބަލްފޯރ ވެސް ފަލަސްޠީނުގައި ޔަހޫދި ޒައޮނިސްޓުން ނަށް ޤައްމީވަޠޮނެއް ބިނާކޮށް ދިނުމަށް ރުހި ތާއީދުކޮށް ދިނީއެވެ. އަދި ވަރަށް އެކުގައި، އެއްރޫޙް އެއްގައި، އެމަސައްކަތަށް ވާގިވެރިވެ މަދަދުދޭން ފެށީއެވެ. ވައިޒްމަން އާއި ރޮތްޗައިލްޑް އަކީ، ވަރަށް ބޮޑެތި މުއްސަނދި ސައުދާގަރުން ނެވެ. ހެސްކިޔާފަ ފައިސާ ހުރި ފަރާތްތަކެވެ. އިނގިރޭސި މުޖްތަމަޢުގެ ވަރަށް ބާރުގަދަ ފަތާރްތަކެވެ. ޒައޮނިޒަމްގެ ޙަރަކާތްތައް މުޅި ދުނިޔެއަށް ފަތުރާއި އަމިއްލަ ވަޒަނެއް ފަލަސްޠީން ގައި ބިނާކުރުމަށް ހިންގާ ހަރަކާތްތަކުގެ އެންމެއިސް ވެރިން ކަމުގައި ވެގެން ހިގައްޖެއެވެ.

އާދެ! ވައިޒްމަން ފުރަތަމަ ފަހަރަށް ފަލަސްޠީނު ބިމަށް ޒިޔާރަތްކުރީ، 1907 ގައެވެ. އެދަތުރުގައި ފަލަސްޠީން ގައި ހުންނަވައިގެން ޕަލަސްޓައިން ލޭންޑް ޑިވެލޮޕްމަންޓް ކޮމްޕަނީއެއް އުފެއްދިއެވެ. މަޤްޞަދް އަކީ، ޒައޮނިސްޓުން އެބިމުގައި ގެވެހިވުމަށް ދެކެމުންދިޔަ ހުވަފެންތަކަށް ޢަމަލީ ސިފައެއް ގެނެސް ދިނުމަށް މަގުކޮށުމެވެ. ވައިޒްމަން އަކީ، ކެމިކަލް އެނޖިނޭރަކަށް ވާތީ އާއި ސިޔާސީގޮތުން އަރާހުންނެވި، އެހާމެ އިޖްތިމާޢީ ޝަޚްޞިއްޔަކަށް ވާތީ، އިނގިރޭސި ސަރުކާރުން ވެސް، ވައިޒްމަން ރުއްސަން އިންތިހާއަށް ބޭނުންވެއެވެ.

ވައިޒްމަން އަކީ، ބްރިޓިޝް އެޑްމިރަލްޓީސް ލެބޯޓްރީސް ތަކުގެ ހެޑްއެވެ. އިނގިރޭސި ނޭވީންގެ ހަނގުރާމަ މަތީ، މަނަވަރު ތަކުގައި ބޭނުން ކުރެވެމުންދާ ވަޒަންތަކާއި ހަނގުރާމަމަތީ ޖެޓްތަކުގައި ބޭނުންކުރާ ބޮންތަކާއި އެހެނިހެން ހަތިޔާރުތަކުގައި ކެމިކަލްސް ބޭނުން ހިފުމުގަޔާއި މިރޮގުން ހަތިޔާރުތައް އިތުރަށް ތަރައްޤީކޮށް، ޔޫރޭނިއަމް ފައްކާކޮށް ބޭނުން ހިފުމަށް ބޭނުންވާ ކެމިކަލްތައް އުފެއްދުމަށް، ވައިޒްމަންގެ އެހީތެރިކަން އިންތިހާއަށް، އިނގިރޭސި ސަރުކާރަށް ބޭނުންހިފަން މަޖްބޫރެވެ. އެހެންވެ ކޮންމެ އަގެއްދީފައި ވެސް، ވައިޒްމަން ލައްވާ މިކަންކުރުވުމަށް އެނާ ރުއްސަން ޖެހެއެވެ.

ފަހެ، ކެމިކަލް ހަތިޔާރުތަކުގެ އަގަށްވާ ފައިސާ ސަރުކާރުން ވައިޒްމަންގެ ކުންފުންޏަށް ދޭންޖެހޭތީވެ، ފައިސާގެ ބަދަލުގައި ވައިޒްމަން ބޭނުންވީ، ބަލްފޯރ ވަޢްދު ފުއްދާށެވެ. އަދި ފަލަސްޠީން ގައި ޒައޮނިސްޓުން ވީހާ އަވަހަށް ރައްވެހިކޮށް ދިނުމަށެވެ. ސަރުކާރުގައި އޭނާއެދުނީ، ފައިސާގެ ބަދަލުގައި އޭނާއަށް މިކަން ވީހާ އަވަހަށް ކޮއްދިނުމަށެވެ. ފައިސާއެއް ބޭނުމެއް ނުވިއެވެ. ބޭނުންވީ ޒައޮނިސްޓުން ވަޒަންވެރިވާނެ އަމިއްލަ ބިމެކެވެ.

އާދެ! ވައިޒްމަންގެ ވަރުގަދަ ސިޔާސަތުގެ ދަށުން، ހާޒަލް މެން ދުވަސް ވަރު، އިނގިރޭސިން ގެންގުޅުނު، އެފްރިކާގެ ޔޫގެންޑާގައި ޔަހޫދީ ވަޒަނެއް ޤައިމުކޮށް ދިނުމުގެ ވިސްނުން ވަނީ، އެކުގައި ހެން ބަދަލުކޮށް ލާފައެވެ. ވައިޒްމަން އާއި ވޯލްޓަރ ރޮތްޗައިލްޑް މެންގެ އާފިކުރުގައި ޔަހޫދީ ޒައޮނިސްޓް ދައުލަތެއް ވުޖޫދަށް ގެނެވެން ޖެހޭނީ، މުސްލިމުންގެ ފަލަސްޠީން ގައެވެ. އަލަށް ގެނެވުނު މިފިކުރުގެ ކުރިން، 1900 ގެ އަހަރު ތަކުގައި ތިއޮޑޯރ ހާޒަލް މެންގެ ފިކްރާއި ވިސްނުންތަކައި ގުޅިގެން އިނގިރޭސިންގެ ވިސްނުން އެދުވަސްވަރު ގެންގުޅެފައި ވަނީ، އީސްޓް އެފްރިކާގެ ޔޫގެންޑާއިން ބިމެއް ކަނޑައި ދިނުމަށެވެ.

ކުރީގެ މުސްކުޅި ފިކުރާއި އާފިކުރެއް އުޅޭތީ، އެންމެ ފަހުން، 1903 ގައި ހާޒަލް ގްރޫޕުން، މިހަރަކާތުގައި އިސްކޮށް އުޅުނު މީހުން ބޭނުންވީ، ސްވިޓްޒަލޭންޑް ބާޒުލްގައި، 1903 ގައި އޮތް ޒައޮނިސްޓުންގެ، 6 ވަނަ ކޮންގްރެސް އަށް މިކަންތައް އެޖެންޑާކޮށް، ބަހުސްކުރާ ށެވެ. އެންމެންގެ ތާއީދާއެކު ގޮތެއް ނިންމާށެވެ. ކޮންގްރެސްގެ މިބައްދަލުވުން ވެގެންދިޔައީ ހޫނުގަދަކޮށް މިބަހުސް ހިނގި ޖަލްސާއަކަށެވެ. ބަހުސް ހޫނުވީ، ޢުޘްމާނީ ޚިލާފަތުގެ ދަށުގައި އޮތް ފަލަސްޠީނު ބިމުގައި ޒައޮނިސްޓުން ނަށް ހޯމްލޭންޑެއް ބިނާ ކުރުމުގެ މައްޗަށެވެ.

އަދި ޔޫގެންޑާ ޤަބޫލްކޮށް ފިނަމަ، ފަލަސްޠީން މުޅި ޢުމުރަށް ނުލިބި ހިނގައިދާނެ ކަމުގެ ބިރުއޮތް ކަމުގެ މައްޗަށެވެ. އަދި މާތް ވެގެންވާ، ޤުދުސް އަބަދަށް ގެއްލިގެން ހިނގައިދާނެ ކަމުގެ ބިރުގެ މައްޗަށެވެ. އަދި އީސްޓް އެފްރިކާ އާއި ހީބްރޫ މުޖްތަމަޢުއާ އެއްވެސް ކަހަލަ ގުޅުމެއް ނެތްކަމުގެ މައްޗަށެވެ. ދެފިކުރުގެ މީހުންގެ ދެމެދުގައި ވަރަށް ހޫނުކޮށް ބަހުސް ހިނގިއެވެ. ރަޝިޔާ ވަފުދު ހޫނުބޮޑު ވެގެން، ޖަލްސާ މެދުކަނޑާ ލާފައި ބޭރަށް ނުކުންނަ ހިސާބަށް މި ބަހުސް ކުރިއަށް ދިޔައެވެ. އެހިސާބުން ދެން ތިބި މީހުންގެ މެދުގައި ވޯޓެއް ނަގައިގެން ނިންމުނީ، އިންވެސްޓިގޭޓަރ ކޮމިޝަނެއް ވީހާ އަވަހަށް އެސަރަޙައްދަށް ފޮނުވައިގެން ރިޕޯޓެއް އެކުލަވާ ލުމަށެވެ.

މިކޮމިޝަނުން، އެފްރިކާއަށް ގޮސް ބަލާފައި، ތަޙްޤީޤެއް ހެދުމަށް ފަހު، ގެނައި ރިޕޯޓްގެ ނަތީޖާއަކަށް ދެއްކީ، އެބިމުގައި ވަޙުޝީ ސިންގާތަކުންނާއި އެހެނިހެން ބައިވަރު މަޚްލޫޤާތް ތަކުން ފުރިގެންވާ ނުރައްކާތެރި ބިމެއް ކަމަށެވެ. އެއްގޮތަކަށް ވެސް ޒައޮނިސްޓުން ވަޒަން ވެރިވާން އެކަށީގެންވާ ބިމެއް ނޫންކަމަށެވެ.

ދެން މިމައްސަލަ ހުށަހެޅުނީ، 1905 ވަނަ އަހަރުގައި އޮތް، ޒައޮނިސްޓުންގެ ކޮންގްރެސް އަށެވެ. މިޖަލްސާއިން ފާސްކޮށް ނިންމީ އިނގިރޭސިންގެ ޔޫގެންޑާ މަޝްރޫޢު އަނބުރާރައްދު ކޮށް، ޢުޘްމާނީ ޚިލާފަތުގެ ދަށުގައި އޮތް ފަލަސްޠީން ބިމުންގައި ޔަހޫދީ ޒައޮނިސްޓުން ނަށް އަމިއްލަ މިނިވަން މުސްތަޤިއްލު ޤައުމީ ބިމެއް ކޮންމެހެން ވެސް ގައިމުކުރަން ޖެހޭކަމަށެވެ. މިނިންމުމަށް ފަހު، ޒައޮނިޒަމް ޖަމާޢަތްތަކުން ފަލަސްތީނު ބިމުގައި ހޯމްލޭންޑެއް ގައިމުކުރުމުގެ މަސައްކަތް އާރޫޙެއްގައި ފަށައިގަތީއެވެ. އެންމެ ގަދަޔަށް މިމަސައްކަތް ޢަމަލީގޮތުން ކުރެވުނީ، އިނގިރޭސިވިލާތު ގައެވެ.

އިސްކޮށް ތިބީ، ރޮތްޗައިލްޑް ޢާއިލާ އާއި ވައިޒްމަން އާއި ޖޭމްސް ބަލްފޯރ އެވެ. މިއެންމެން ވެގެން، މިމަސައްކަތް ކުރިޔަށް ގެންދިޔައީ އިންތިހާއަށް ޖޯޝާއި ފޯރީގައެވެ. ވައިޒްމަން ފެށުނީއްސުރެ ވެސް ގަދައަޅާ ބޭނުންވީ، ޒައޮނިސްޓް ދައުލަތެއް ސީދާ ފަލަސްޠީންގެ މުސްލިމުނެގެ ބިމުގައި ވުޖޫދަށް ގެންނާށެވެ. އެހެންވުމުން، ޖޭމްސް ބަލްފޯރ އަށް މަޖްބޫރުވީ، ވައިޒްމަން އާއެކު މިމަސައްކަތް ކުރިޔަށް ގެންގޮސް ޒައޮނިސްޓް ޔަހޫދީންނަށް މުސްލިމް ފަލަސްޠީން ބިމުން، އަމިއްލަ މިނިވަން ޤައުމީ ވަޒަނެއް ހޯދައި ދިނުމުގެ މަޤްޞަދުގައި، ބަލްފޯރ ވައްދު، ވައިޒްމަން އާއެކު ވާށެވެ. ވަޢްދު ކުރިޔަށް ގެންދާށެވެ.

ޙަޤީޤަތުގައި އިސްލާމުންނާއި އަސްލު ޔަހޫދީންނާ ދެމެދު މާގިނަ މައްސަލަ ތަކެއް އެއް އިރެއްގައި ވެސް ނޯވެއެވެ. މިދެބައި މީހުން އެންމެ ޤަދީމީ ޒްމާނުއްސުރެ ދިރިއުޅެމުން ގެންދިޔައީ އެކުގައެވެ. އެއްބިމެއްގައި އެއް މުޖްތަމަޢެއް ގައެވެ. އަބަދުވެސް ދިރިއުޅެމުން ގެންދިޔައީ އިޚްވާނުންގެ ގޮތުގައެވެ. އެއްބައެއްގެ ގޮތުގައެވެ. އެކިނަބީންގެ ދުވަސްވަރުން ފެށިގެންނެވެ. ރަސޫލާ ޞައްލަﷲ ޢަލައިހި ވަސައްލަމަގެ ދުވަސްވަރުން ފެށިގެން ވެސް އިސްލާމުންނާއި ޔަހޫދީންނާ، އަދި މަސީޙީން ވެސް ދިރިއުޅެމުން ގެންދިޔައީ އެއް މުޖްތަމަޢެއްގެ ތެރޭގައެވެ.

އަހްލުބައިތުން، ފޮތްތަކުގެ އަހްލުވެރިންގެ ގޮތުގައެވެ. ސަރަޙައްދީ ޙުދޫގެ މައްސަލަ ތަކެއް ނުޖެއެވެ. ބިމުގެ މައްސަލަތަކެއް ނުޖެހެއެވެ. އަދި ކްރިސްޓިއަނުން ޔަހޫދީންނާ އެކު، އަރާރުންވެ، އެ އަރާރުންގަނޑު ޙައްދުން ނެއްޓިގެން ދާދަނޑިވަޅު ތަކުގައި ޔަހޫދީންނަށް ޙިމާޔަތްދީ އެހީތެރިވަނީ މުސްލިމުންނެވެ. އަދި ޔަހޫދީން ވެސް ވާގިއާއި މަދަދަށް އެދެނީ މުސްލިމުންގެ ގާތުންނެވެ. އެހެން ވުމާއެކު، އަސްލު ޔަހޫދީންނަށް މުސްލިމުންނާ އެކު މުސްލިމުންގެ މުޖްތަމަޢު ތަކުގައި ދިރިއުޅުމަކީ، އޭރު އެއްވެސް މައްސަލައެއް ނޫނެވެ.

އިސްލާމީ ދައުލަތް ތަކުގައި މަސީޙީންނާއި ޔަހޫދީން ދިރިއުޅެމުން ގެންދިޔައީ އިންސާނީ ވަންތަ ކަމާއި އުޚުއްވަތްތެރި ކަމާއެކު ގައެވެ. މިދެދީނުގެ އަސްލު މީހުންނަށް، ބައެއް ޢަރަބި ދައުލަތް ތަކުގެ ރައްޔިތުންގެ މަޖިލީހުގައި ގޮނޑިތައް ވެސް ބެހެއްޓުނެވެ. އެފަދައިން މިޞްރު ޕާލަމަންޓްގައި ބެހެއްޓުނު ގޮނޑިތައް ހުސްކޮށް ހުންނަން ޖެހުނީ، އަލަށް އުފެދުނު ޒައޮނިޒަމް މަޒްހަބުގެ ޔަހޫދީންނާ ހެދިއެވެ.

ފަހެ، ރަސޫލާ ޞައްލަﷲ ޢަލައިހި ވަސައްލަމަގެ ކުރިޔަށް ބެއްޔަސް އެއާދަތައް ފެނެއެވެ. ގޯސްވެގެން މިއުޅޭ ސަބަބަކީ، ޔޫރަޕުން މީގެތެރެއަށް ވަދެ، ޔަހޫދީ ޒައޮނިސްޓުންގެ ނަމުގައި ދުނިޔޭގެ އެތަންމިތަނުން، އަމިއްލައަކަށް އުފެދިގެން ނުކުތް ބަޔަކު، ޔަހޫދީންގެ ނަސްލު ބޭނުން ހިފާއި، އަމިއްލައަށް އަހްލުކިތާބީން ނަށް ވެގަނެގެން ހަރުކަށި ޔަހޫދީންގެ ގޮތުގައި ޒައޮނިޒަމް ވުޖޫދަށް ގެނެސް، އެދަރިކޮޅު ވަރުގަދަ ކުރަންއުޅޭން ފެށުމުންނެވެ. އަހުލުވެރިބަޔަކު ޒަމާނުއްސުރެ ދިރިއުޅެމުން ދިޔަ ބިމަކުން ގަދަކަމުން ނެރެލާއި އެބިމަށް ގަދަފަދަ ކަމާއެކު އަރައިގަނެ ފޭރިގަނެގެން އުޅޭތީއެވެ. ޒައޮނިސްޓް ޔަހޫދީންނަކީ، ޔޫރަޕްގެ އެތަންމިތަނުން ނުކުމެގެން އައިސް ޔަހޫދީ ޒައޮނިސްޓުން ނަށް ވެގަނެ ފަލަސްޠީންގެ ބިމަށް ބާރާއެކު ގަދަކަމުން އެރިބައެކެވެ.

ފަލަސްޠީންގެ އަހުލުވެރިން ނަކީ، ކަންޢާނީ ދަރިކޮޅުގެ މުސްލިމުން ނެވެ. ޢަރަބިންނެވެ. ފަހެ، އިސްލާމުންނަށް ޒައޮނިޒަމް ޤަބޫލްކުރަން ދަތިވަނީ، އަދި ޤަބޫލް ނުކުރަނީ، އިސްތިޢުމާރީ ލާދީނީ ޚުރާފި މަޛްހަބް އަކަށް ވާތީއެވެ. އިންސާނީ ތަފާތު ކުރުމަކުން އުފެދިގެން އައި ޖަމާޢަތަކަށް ވާތީއެވެ. އަސްލެއް ނެތް ބަޔަކަށް ވާތީއެވެ. ނަސްލީތަފާތު ކުރުމާއި ރޭސިޒަމް (RACISM) ކުރިއަރުވާތީ އެވެ. އިރާން އާއި އިސްލާމީ ދައުލަތް ތަކުންނާއި ޢަރަބި ދައުލަތް ތަކުގެ ރައްޔިތުން ނަގަމުން ގެންދާ މައްސަލަ އަކީ މިއެވެ.

އާދެ! ރޭވި އިންތިޒާމް ކުރެވިގެން ޒައޮނިޒަމް އަމަލީގޮތުން ކުރިއަރުވަން ފެށީ، 1897 ގައި ބާއްވަން ފެށި، އެމީހުންގެ ފުރަތަމަ ކޮންގްރެސް އިން ފެށިގެން، ބޮޑު ހަނގުރާމައައި ހަމައަށެވެ. ޒައޮނިސްޓް ދައްލަތެއް ރަސްމީކޮށް އުފެދުމުން، މިހަރަކާތް ތައް ދުނިޔޭގައި ފަތުރަމުން ކުރިޔަށް ގެންދިޔައީ އެދައްލަތުން ނެވެ. ޒައޮނިޒަމްގެ ބާވަތްތަކާއި ގޮފިތައް ދުނިޔޭގެ އެތަން މިތަނަށް މިހާރު ފެތުރިފައި ވެއެވެ. އޭގެ ތެރެއިން އެންމެ އާންމު ބަޔަކީ، ޖެނެރަލް ޒައޮނިސްޓުން ނެވެ. އާންމު ޒައޮނިސްޓުންގެ ގޮތުގައި ފާހަގަ ކުރެވިގެން ދިޔައީ، ޔޫރަޕްގެ މިޑްލްކްލާސް މީހުންގެ ތެރެއިން އެތަން މިތަނުން އަމިއްލައަކަށް އުފެދި، ބިންހޯދުމުގެ ބޭނުމުގައި ޔަހޫދީ އަކަށް ވެގެނެގެން ނުކުތް، ޒައޮނިސްޓުން ނެވެ.

ދުނިޔޭގެ ތަންކޮޅު ތަކުގައި ލީޑަރުންގެ ގޮތުގައި ތިއްބެވީ، އެފަންތީގެ ބޭފުޅުންނެވެ. އެއްގޮތަކަށް ވެސް އަޞްލު ޔަހޫދީން ނެއް ނޫނެވެ. މިމީހުންގެ ތެރެއިން ފާހަގަކޮށް ލެވޭ އެންމެ ވަރުގަދަ ލީޑަރެއް ކަމުގައިވާ ހައިމް ވައިޒްމަން އަކީ ވެސް، ރަޝިޔަން ދަރިކޮޅަކުން ވަޑައިގެން ހުންނެވި، ޒައޮނިސްޓެކެވެ. ފޮތުގެ އަހްލު ވެރިންގެ ތެރެއިންވާ ޔަހޫދީއެއް ނޫނެވެ. ގިނަ ޒައޮނިސްޓުން ނަކީ، ސާފު އަޞްލު ޔަހޫދީންނެއް ނޫނެވެ. އަމިއްލައަށް ހެދިގެން އުޅޭ، ޔަހޫދީން ނެވެ. މުސްލިމުންގެ ފަލަސްޠީނަށް ވެރިވެގެން މިއުޅެނީ، މުޅިން ވެސް ހެދިގެން އުޅޭ ޚުރާފީ ޔަހޫދީން ނެވެ. ފަހެ ޒައޮނިޒަމް އަކީ، އިސްތިޢްމާރީ، އަދި ޚުރާފީ މަޛްހަބް އެކެވެ. ބަޔަކު އަމިއްލައަށް އުފެއްދި ފިކްރު އެކެވެ. މަޒްހަބެކެވެ. ނާސިޒަމް (NAZISM) އަކީ ވެސް މިކަހަލަ ޚުރާފީ ފިކުރުއެކެވެ.

ޢަލަވީންނަކީ ވެސް، ސުންނީންނާ ދެކޮޅަށް ސޫރިޔާގައި ފަރަންސޭސީންގެ އެހީގައި ގަދަފަދަ ވެގެން އުޅޭ، ޚުރާފި އަދި އިސްތިޢްމާރީ މަޛްހަބް އެއްގެ ބައެކެވެ. މިވައްތަރުގެ ހުރިހާ ނަސްލީ ތަފާތުކުރުމެއް ވުޖޫދަށް ގެނައީ، ރަސޫލާ ޞައްލަﷲ ޢަލައިހި ވަސައްލަމަ އަށް ތަބާވި ޞަޙާބީނާއި ތާބިޢީންނާއި ތަބަޢުތާބިޢީންގެ ލަޝްކަރު، އަހްލުއް ސުއްނަތުގެ އަހުލުވެރި ސުންނީންގެ ކުރިއެރުމަށް ހުރަސް އެޅުމުގެ ގޮތުން، އިނގިރޭސިންނާއި ޔޫރަޕުން ނެވެ. އެމީހުން އަޑީގައި ތިބެގެން ދުނިޔެއަށް އުފަންކުރި ޚުރާފީ އަދި ސިޔާސީ މަޒްހަބު ތަކެވެ.

ނަޖްދުކަރައުގެ ސުންނީންނަށް، ވައްހާބިޒަމްގެ ނަމުން ނަންދީ، މުޅި ދުނިޔެއަށް މަޝްހޫރުކުރީ ވެސް އިނގިރޭސިންނެވެ. ފަހެ، މިއީ އިނގިރޭސިން ދީގެން އުޅޭ ތާކުންތާކު ނުޖެހޭ ނަމެކެވެ. އަމިއްލައަކަށް އެއްވެސް ބަޔަކު އެމީހުންގެ ޒާތަށް ދީގެންއުޅޭ ނަމެއްނޫނެވެ. މިއަދު ވެސް އިސްލާމުން ބައިބައި ކުރުމުގެ މިޒާތުގެ މިކަންތައް ކުރިޔަށް ގެންދަނީ ހަމަ އެމީހުންނެވެ. އިސްލާމް ދީނަށް ތަބާވެ މަދީނާގައި ވެރިކަންކުރި، ސުންނީންގެ އިސްލާމީ ލަޝްކަރު ދެކެގަންނަ ބިރުންނެވެ.

އާދެ! ބޮޑު ހަނގުރާމަ އަށް ފަހު، 3 ޖަނަވަރީ 1919 ގައި، ފައިޞަލް ވައިޒްމަން އެގްރީމަންޓް (FAISAL – WEIZMANN AGREEMENT) ގައި ސޮއި ކުރެވުނީ، ބަލްފޯ ވަޢްދު އަސްލަކަށް ބިނާކޮށް ގެންނެވެ. ދުނިޔޭގެ އެތަން މިތާގައި ޒައޮނިސްޓުންގެ ޖަމްޢިއްޔާ (WORLD ZIONIST ORGANIZATION) ތައް ވުޖޫދަށް ގެނެސް ރަސްމީކޮށް ގޮފިތައް ގައިމުކޮށް ދެފަހަރެއްގެ މަތިން، ހައިމް ވައިޒްމަން ވޯލްޑް ޒައޮނިސްޓް އޯގަނައިޒޭޝަންގެ ރައީސް ކަމުގައި ހުންނެވިއެވެ. ފުރަތަމަ ފަހަރު، 1921 އިން ފެށިގެން، 1931 އަށެވެ. ދެވަނަ ފަހަރު، 1935 އިން ފެށިގެން، 1946 އަށެވެ.

ފަހެ، ފައިޞަލް ވައިޒްމަން އެއްބަސްވުން އެކުލެވިގެން ވަނީ، 9 ނުކުތާއެއްގެ މައްޗަށެވެ. މިއެއްބަސް ވުމުގައި ސޮއި ކުރެއްވުމަށް ފަހު، އަނެއްދުވަހު، 4 ޖަނަވަރީ ގައި، ވައިޒްމަން ފުރުއްވީ، ޕެރިހުގައި، 18 ނޮވެންބަރ 1919 ގައި ރަސްމީކޮށް ފެށުމަށް ހަމަޖެހިފައިވާ، ޕީސް ކޮންފަރެންސް ގައި ބައިވެރިވުމަށް ކަޑައެޅި ފައިވާ، ޒައޮނިސްޓް ޓީމާއެކު، އެމީހުންގެ އެންމެ އިސްވެރިއެއްގެ ގޮތުގައެވެ. ޕީސް ކޮންފަރެންސް ގައި އިސްރާއީލީ ދައްލަތެއް އުފެއްދުމަށް ބޮޑު ހަނގުރާމައިގާ ބައިވެރިވި ހުރިހާ ޤައްމު ތަކަކުން އެއްބަސްވެ ނިންމީ، ބަލްފޯރ ވަޢްދު އާއި ފައިޞަލް ވައިޒްމަން އެއްބަސް ވުމާ، މިދެ އެއްބަސްވުމުގައި ވާގޮތުގެ މަތިންނެވެ.

އެދެ އެއްބަސްވުމުގެ މައްޗަށް ބިނާކޮށެވެ. އެހިސާބުން ޢަރަބި ފައިޞަލް ޢާއިލާގެ ރުހުމާއެކު އިސްރާއީލީ ދައުލަތެއް ފަލަސްތީނުގައި ޤައިމު ކުރުމުގެ ޤަރާރެއް ކަނޑައެޅި ފާސްވެ ނިމުނީއެވެ. އަދި ދެވަނަ ބޮޑު ހަނގުރާމަ، 1939 އިން ފެށިގެން، 1945 ގައި ނިމި، ގިނަގުނަ މަޝްވަރާ ތަކަކަށް ފަހު، ޔުނައިޓެޑް ނޭޝަންސް (UN) 24 އޮކްޓޯބަރ 1945 ގައި އުފައްދައި 17 ފެބްރުއަރީ 1949 ގައި، ސްޓޭޓް އޮފް އިސްލާއީލް ވުޖޫދަށް ގެނެވުނީ، ކުރިންވެފައިވާ ވަޢްދުތައް އަޞްލަކަށް ބަލައިގެން، އެބިންގަލުގެ މަތީގައެވެ. އިސްރާއީލީ ދައުލަތުގެ ފުރަތަމަ ރައީސް އަކަށް ވެވަޑައިގަތީ، ހައިމް ވައިޒްމަން އެވެ. ބާނީ އަކީވެސް ވައިޒްމަން އެވެ. 9 ނޮވެންބަރ 1952 ގައި އަވަހާރަ ވަންދެން ވައިޒްމަން ހުންނެވީ ރައީސް ކަމުގައެވެ. އަވަހާރަވީ އިރު ޢުމުރަކީ، 77 އަހަރެވެ.

ބޮޑު ހަނގުރާމައަށް ފަހު ފަލަސްޠީން:

ބޮޑު ހަނގުރާމައަށް ފަހު، ފަލަސްޠީން ޢުޘްމާނީ ޚިލާފަތުން ނެއްޓި، އިނގިރޭސި މޭންޑޭޓްގެ ދަށަށް ދިއުމުން، ފަލަސްޠީން އަށް އެންމެ ފުރަތަމަ ފޮނުވި ހައިކޮމިޝަނަރ އަކީ، ހަރބަރޓް ސަމްޔޫލް (HERBERT LOUIS SAMUEL, 6 NOV 1870 – 2 FEB 1963) އެވެ. ސަމްޔޫލް ފަލަސްޠީން އައި ހަވާލުވެގެން ހުންނެވީ، 1 ޖުލައި 1920 އިން ފެށިގެން، 30 ޖޫން 1925 އަށެވެ. ސަމްޔޫލް އަކީ، އިނގިރޭސި ލިބަރަލް ޕާޓީއަށް ނިސްބަތްވާ، ވަރަށް ފުންނާބު އުސް ސިޔާސީ ބޭފުޅެކެވެ.

ލިބަރަލް ޕާޓީގެ ރައީސްކަން، 1831 އިން ފެށިގެން، 1935 އަށް ކުރެއްވި އެވެ. އަދި ސަމްޔޫލް އަކީ، އިނގިރޭސި ކެބިނެޓަށް ވެންނެވި، ގަވައިދުން ޔަހޫދީ ދީނަށް އަޅުކަން ކުރަމުން ގެންދެވި، އެންމެ ފުރަތަމަ ބޭފުޅާއެވެ. އެއީ، 1902 އިން ފެށިގެން، 1914 އަށެވެ. އަދި ޕޯސްޓްމާސްޓަރގެ މަޤާމްގައި، 1915 އިން ފެށިގެން، 1916 އަށް ހުންނެވިއެވެ. އެއަށް ފަހު ވެވަޑައިގަތީ، ޑިޕްލޮމޭޓް އަކަށެވެ.

އާދެ! ފަލަސްޠީން ގައި އިނގިރޭސިންގެ ވެރިއެއްގެ ހައިސިއްޔަތުން ގިނަގުނަ މަސައްކަތްތަކެއް ކުރެއްވި އެވެ. ސަމްޔޫލްގެ ނައިބެއްގެ ގޮތުގައި، ފަލަސްޠީން ގައި އިނގިރޭސިން ބެހެއްޓީ، ބެންތޯސް (NORMAN DE MATTOS BENTWICH, 28 FEB 1883 – 8 APR 1971) އެވެ. ފަހެ، މިދެބޭފުޅުންގެ މަސައްކަތަކަށްވީ، ޞަހްޔޫނީ ޖަމާޢަތްތަކުގެ އެހީގައި ފަލަސްޠީން އަށް ހިޖްރަ ކުރަމުން ގެންދިޔަ، ޔަހޫދީންނަށް ބޭނުންވާ އެކިކަންތައްތައް ހަމަޖައްސައި ދިނުމެވެ. 1918 ގައި ބޮޑު ހަނގުރާމަ ނިމުނު އިރު ފަލަސްޠީން ގައި ޔަހޫދީން ތިބީ، ފަންސާސް ހަހާސް އެވެ. އަދި ފަލަސްޠީން ގައި ޢަރަބިން ތިބީ، ހަލައްކަ ސާޅީސް ހަތަރުހާސް އެވެ.

މިޢަދަދަކީ، ހުޅަގުގެ އެންމެ ޤައުމެއްގައި މިއަދު، މުސްލިމުން ވަޒަންވެރި ވެގެން އުޅޭ ވަރުގެ ޢަދަދެކެވެ. ފަލަސްޠީން ގައި ޒައޮނިސްޓުން ހެދި ގޮތަށް އޭގެތެރެއިން ޤައުމަކަށް، ބޭރުން އަރައި ވަޒަންވެރިވެ ތިބި މުސްލިމުން ގަދަފަދަވެ ގަނެ، އެތަން ހިފައިފިއްޔާ ކިހިނެތްވާނެތޯ މިއީ ހަމަ އުފައްދަން ޖެހޭ ރަގަޅު ސުވާލެކެވެ. އެހެނަސް ފަލަސްޠީންގައި އިނގިރޭސިން ނާއި ޔޫރަޕުން ކަންކުރީ މިފަދަކަމަކަށް ބަލައިލުމެއް ނެތި، ވަރަށް ވަޙުޝީކޮށެވެ. އިންތިހާއަށް އަނިޔާވެރި ކޮށެވެ.

ފަހެ، ސަމްޔޫލް އާއި ބެންތޯސްގެ ބުރަ މަސައްކަތުން ވަރަށް ބާރަށް ފަލަސްޠީން އަށް ޒައޮނިސްޓް ޔަހޫދީން އިތުރުކުރުމުގެ މަސައްކަތް ކުރަމުން ގެންދިޔައެވެ. 1948 ގައި ފަލަސްޠީން ގައި ޔަހޫދީންގެ ޢަދަދަކީ، ހަތްސަތޭކަ ހާސް އެވެ. އަދި ފަލަސްޠީން ގައި ޢަރަބިންގެ އަދަދަކީ، އެއްމިލިއަން ތިންސަތޭކަ އައްޑިހަ ހާސް އެވެ.

އާދެ! 1914 ގައި ބޮޑު ހަނގުރާމަ ޢުޘްމާނީ ޚިލާފަތާ ދެކޮޅަށް ފެށިތާ، ދެމަސް ފަހުން، ސަމްޔޫލް “ފިއުޗަރ އޮފް ފަލަސްޠީން” ގެނަމުގައި މެމަރަންޑަމެއް އިނގިރޭސި ކެބިނެޓް މިނިސްޓަރުން ނަށް ހުށަހެޅިއެވެ. އަދި އެލިޔުން ބަހާ ހެދިއެވެ. މީގައި ބުނާގޮތުން  ޔަހޫދީންގެ ހޯމްލޭންޑް އަކަށް ވާންޖެހޭނީ ފަލަސްޠީން އެވެ. ސަމްޔޫލް އަކީ، ޒައޮނިޒަމް ހަރަކާތުގައި އިސްކޮށް ނަގާކިޔަން އުޅުނު އެދުރެ ކަލޭގެ އެވެ.

ފަހެ، ސަމްޔޫން ފަލަސްޠީން އަށް ވަޑައިގެން އެންމެފުރަތަމަ އެޅުއްވި ފިޔަވަޅު ތަކުގެ ތެރޭގައި ފަލަސްޠީންގެ ރަސްމީ ތިންބަހުގެ ތެރެއިން އެއްބަހަކަށް ހީބްރޫބަސް ކަނޑަ އެލުއްވި އެވެ. ސްކޫލްތަކާއި މަޢްހަދު ތަކާއި ޔުނިވަރސިޓީ ގައި ހީބްރޫބަސް މަޖްބޫރު ބަހަކަށް ހެދިއެވެ. ޢަރަބި ބަހަށް ވުރެ އިސްކަންދީ ސަރުކާރު ތެރޭގަޔާއި އެހެނިހެން ލިޔެކިޔުންތައް ހީބްރޫ ބަހަށް މުޅިން ބަދަލުކުރި އެވެ. ޒައޮނިޒަމް ކުރިއެރުވުމުގެ ހަރަކާތްތައް އިންތިހާއަށް ފުޅާކޮށް ބާރުސްޕީޑްގައި ކުރިޔަށް ގެންދިޔައެވެ. މިކަންކަމާ ހެދި، ފަލަސްޠީން ގައި ތިބި، ޒައޮނިސްޓް ޔަހޫދީން ސަމްޔޫލް އަށް ލޯބިދީ، މަރްޙަބާ އޮއްސަމުން ގެންދިޔައެވެ.

އެހެނަސް ސަމްޔޫލްގެ މިޢަމަލުތަކުން، ޖެނެރަލް އެލަންބީއާއި އެނާގެ ލަޝްކަރުގެ އިސްވެރިން މިކަމާ ނުރުހުން ފާޅުކޮށް ނޯޓިސް ކޮށް ހަދާފައި ވެއެވެ. އެލަންބީ، ސަމްޔޫލްގެ މިޢަމަލުތައް ސިފަ ކުރައްވާފައި ވަނީ، ޓެކްނިކަލީ، ހައިލީ ޑޭންޖަރަސް ކަމެއް ކަމުގައެވެ. ފަހެ، އިނގިރޭސިން ނަކީ، މަސީޙީންނެވެ. ފޮތުގެ އަހްލު ވެރިންނެވެ. ޒައޮނިސްޓް ފިކްރުއަށް، އެހާތާއީދު ދޭބައެއް ނޫނެވެ. އަދި ސަމްޔޫލްގެ މިޢަމަލު ތަކުން ޢަރަބިން ދެކޭނީ، ސަމްޔޫލް އަކީ، އިނގިރޭސިން ތަމްސީލްކޮށް ދޭމީހެއްގެ ބަދަލުގައި ދުނިޔޭގެ ޒައޮނިސްޓުން ތަމްސީލް ކުރާ މީހެއްގެ ގޮތުގައި ކަމަށް ފާހަގަކޮށް ސިފަކޮށް ފައި ވެއެވެ.

ފަހެ، 1925 ގައި އެނބުރި އިނގިރޭސި ވިލާތަށް ސަމްޔޫލް ގެންނަވައި އަނެއްކާ ވެސް އިނގިރޭސި ކެބިނެޓްގެ ހޯމް މިނިސްޓަރ ކަން ދެއްވިއެވެ. މިގޮތުގައި ސިޔާސީ ކަންކަމުގައި ހަރަކާތް ތެރިވެލައްވައި އުޅުއްވިއެވެ. އަދި، ޢުމުގެ ފަހު ކޮޅުގައި، ތިން ފޮތެއް ލިޔުއްވި އެވެ.

އާދެ! މިހާތަނުން އަޅުގަނޑު އުފައްދަން ޖެހޭ ސުވާލަކީ، އިނގިރޭސި ޒަމާންވީ ކްރިސްޓިއަން، މަސީޙީ ސަރުކާރުން ޒައޮނިޒަމް އަށް ތާއީދުދީ މިހާބޮޑަށް ރުހުންހޯދަން ޖެހުނީ ކީއްވެތޯއެވެ؟ އަދި ޒައޮނިޒަމް އަށް މިހާބޮޑު ތައީދެއް ދިނުމުން އިނގިރޭސި ދައްލަތަށް ލިބިގެންދަނީ ކޮންފައިދާ އެއްތޯ ބަލައިލުމަ ށެވެ.

އިނގިރޭސި ދައުލަތުން ޒައޮނިޒަމް އަށް ތާއީދުކޮށް ރުހުން ދިނުން:

ދުނިޔޭގައި ޒައޮނިޒަމް ފިކްރު އުފެދިގެން އައި ގޮތާމެދު މިހާރުވާނީ، ނަޒަރުކޮށް ކުރުވާހަކަ ކޮޅެއް ގެނެސްދެވި ފައެވެ. ބޮޑު ހަނގުރާމައިގެ ދުވަސް ވަރު، ދުނިޔޭގެ ބާރަކީ، އިނގިރޭސިން ނެވެ. އެގޮތުން، ޔޫނާން، ގްރީސް ގައި އުފެދިގެން ދިރުނު ޒައޮނިޒަމްގެ ފިކްރު، ބިންވަޅުނެގި މަރްކަޒު ކުރެވުނީ، އިނގިރޭސި ވިލާތުގައި އިނގިރޭސިންގެ ތެރޭގައެވެ. އިނގިރޭސި ވިލާތުގައި އޮތް ޒައޮނިޒަމް ފިކުރުގެ މުޖްތަމަޢު އަކީ، ވަރަށް ފައިސާ ވެރި، ސިޔާސީ ގޮތުންނާއި އިޖްތިމާޢީ ގޮތުން އިނގިރޭސި ވިލާތުގައި ވަރަށް ބާރުގަދަ މޫލައިފައިވާ ބައެކެވެ.

މުޅި ޔޫރަޕްގައި މިމީހުންގެ ޖަމްޢިއްޔާ ތަކާއި ކްލަބްތަކާއި ނާދީތައް އުފައްދައި ހަރަކާތްތެރި ކުރުވަމުން ގެންދާ ސޮސައިޓީ އެކެވެ. ވަރަށް ރޭވިގެން ކަންކަން ދުރާލައި ވިސްނައިގެން ކުރަމުން ގެންދާ ބައެކެވެ. އިނގިރޭސި ކްރިސްޓިއަން ދައުލަތަށް، މިފިކުރަށް ތާއީދުދީ ރުހުންދޭން ޖެހުނު ސަބަބުތަކަށް ބަލާއިރު، އެންމެ އިސްކޮށް ފާހަގަކުރެވޭ، ހަތަރު ނުކުތާއެއް މިތާގައި ގެނެސްދޭ ނަމެވެ.

1-    ޒައޮނިޒަމް ފިކްރުގެ ޔަހޫދީންނަކީ، އިނގިރޭސި ސޮސައިޓީގައި ނުފޫޒުހުރި ވަރުގަދަ ބާރަކަށް ވާތީ، ސަރުކާރަށް ތާއީދު ހޯދުމުގެ ކެންޕޭންގައިވި، ސިޔާސީ ވަޢްދު އެއްގެ ގޮތުގައި ޒައޮނިޒަމް ސޮސައިޓީ އާއެކު ވާންޖެހުނު ވަޢްދު އެކެވެ. އިނގިރޭސި ސަރުކާރަށް ޒައޮނިޒަމް ފިކްރުގެ ސޮސައިޓީން ތާއިދު ކޮށް ދީފިނަމަ، ޒައޮނިޒަމް ފިކްރުގެ ޔަހޫދީންނަށް، އެމީހުން އެދޭކަންތައް ކަމުގައިވާ ފަލަސްޠީން ބިމުން އަމިއްލަ މިނިވަން ބިމެއް ދޭނޭކަމަށް ވަޢްދުވީއެވެ.

ބިމުގެ ބަދަލުގައި ސަރުކާރަށް އެސޮސައިޓީގެ ތާއީދާއި ރުހުން ލިބިގަތީއެވެ. ފަހެ، މުސްލިމުންގެ ބިމުން ބިމެއް ދީފައި، އިނގިރޭސި ޒައޮނިޒަމް މުޖްތަމަޢުގެ ރުހުން އިނގިރޭސި ސަރުކާރުން ލިބިގަތީއެވެ. މިކަމާ ގުޅިގެން ސަރުކާރަށް، އިންތިޚާބު ތައް ކާމިޔާބުކޮށް ދިނުމަށް ކެމްޕޭއިން ކުރުމާއި ސަރުކާރުގެ ތެރެއަށް ޒައޮނިޒަމް ފިކްރުގެ މީހުންނަށް ވަނުމުގެ ޗާންސް ބޮޑުވެ، އިތުރު ވެގެން ދިޔައެވެ.

2-    ހައިމް ވައިޒްމަން އަކީ، އިނގިރޭސި ވިލާތުގެ ޒައޮނިޒަމް ސޮސައިޓީގެ ވެރިޔާއަށް ވެފައި މީނާއަކީ، އެކި ވައްތަރުގެ ކެމިކަލްސް އުފެއްދުމާއި އޭގެ ކާރުޚާނާއެއްގެ ވެރިއަކަށް ވެފައި، ހަމައެކަނި މިބާވަތުގެ ކެމިކަލްސް ހަތިޔާރުގެ މަސައްކަތް ކުރަނީ މީނާގެ ކާރްޚާނާއިން ކަމުގައިވާތީ، މީނާގެ ތާއީދާއި ރުހުން، އިނގިރޭސި ސަރުކާރަށް އިންތިހާއަށް ބޭނުންވެ އެވެ. އިނގިރޭސި ޢަސްކަރިއްޔާ އަށް ބޭނުންވާ ހުރިހާ ކެމިކަލްތަކެއް ގަންނަން ޖެހެނީ، ވައިޒްމަން އަތުންނެވެ.

އެހެންވެ ވައިޒްމަން އަށް ދޭންޖެހޭ ގިނަފައިސާ ތަކުގެ ބަދަލުގައި އޭނާ ބޭނުންވަނީ، ޔަހޫދީ ޒައޮނިޒަމް ސޮސައިޓީއަށް ފަލަސްޠީނުން އަމިއްލަ ޤައުމީވަންތަ މިނިވަން ބިމަކަށް ވާތީ، ފައިސާ ދިނުމުގެ ބަދަލުގައި މީނާއަށް މިކަންކޮށް ދިނީއެވެ. ވައިޒްމަން އާއި ރޮތްޗައިލްޑުމެން އަތުގައި ފައިސާއަކީ، ފަލަސްޠީންގެ މުޤާބިލްގައި އެއްވެސް އެއްޗަކަށް ނުވާތީ އިނގިރޭސިން ނަށް މިޑީލް ހަދަން ޖެހުނީއެވެ.

އެހެންވުމުން ވައިޒްމަން އަށް އިނގިރޭސި ސަރުކާރުން ދޭންޖެހޭ ފައިސާތައް ބިމެއްގެ ދަހިވެތި ކަމުގައި މަޢާފުކޮށް ކަނޑާލަ ދިނުމުން، ފަލަސްޠީންގެ ބިން ޔަހޫދީ ޒައޮނިސްޓުން ނަށް ވަޒަނެއްގެ ގޮތުގައި ދީފައި އިނގިރޭސި ސަރުކާރުން ޔަހޫދީ ސޮސައިޓީގެ ރުހުން ލިބިގަތީ އެވެ. ބޮޑު ހަނގުރާމަ އާއި ދެވަނަ ބޮޑު ހަނގުރާމައިގާ ބޭނުންކުރި ހުރިހާ އެސިޓޯން ކެމިކަލްސް އާއި ހަތިޔާރު ހިލޭ ހޯދީ މިގިތުގެ މަތީންނެވެ. އެއްވެސް ކަހަލަ ނަގުދު ފައިސާއެއް ނުދީއެވެ.

3-    އޭރުގެ އިނގިރޭސި ބޮޑުވަޒީރު ލޮއިޑް ޖޯރޖް އާއި ސަރުކާރުގައި އިސްކޮށް ތިއްބެވި ހުރިހާ ކްރިސްޓިއަނުންގެ އެދުރުބޭކަލުން ޤަބޫލް ކުރާގޮތަކީ، އަދި އެމީހުންގެ ޢަޤީދާއަކީ، މަސީޙް ޢީސާ ޢަލައިހިއް ސަލާމް އަކީ، ދުނިޔެއަށް އެނބުރި، މުޞްލިޙެއްގެ ގޮތުގައި ވަޑައިގަން ނަވާނެ ނަބީއެއްކަމާއި އެނަބިއްޔާ ވަޑައިގަތުމަށް ޓަކައި، ޙުރުމަތްތެރި ވެގެންވާ މުޤައްދަސް ބިމެއް އެކަމަށް ޚާއްޞަ ކުރެވިފައި އޮންނަން ޖެހޭކަމާއި އެބިމަކަށް އެންމެ ރަނގަޅުވާނީ، ފަލަސްޠީންގެ ޤުދުސް ކަމުގައި ޤަބޫލް ކުރާ މީހުންގެ ޢަޤީދާއަށް އިސްކަމެއް ދިނުމުގެ ގޮތުން، އިނގިރޭސި ސަރުކާރުގައި އިސްކޮށް ތިއްބެވި ވެރިން، ބޮޑުވަޒީރާއެކު މިކަމަށް ރުހި، ފަލަސްޠީން ޒައޮނިސްޓް ޔަހޫދީންނަށް ދިނުމަށް ނިންމާއި ރުހުނީއެވެ. ވައްދުވީއެވެ.

4-    ފަހަރުގައި މިނުކުތާ ކޮންސްޕިރަސީ ތިޔަރީއަކަށް ވެދާނެއެވެ. އެހެނަސް ބައެއް މުއައްރިޚުން ފާހަގަކޮށް ހަދާފައިވާތީ، ގެނެސްދޭނަމެވެ. އިނގިރޭސިން ޤަބޫލްކުރާ ގޮތުގައި ބޮޑު ހަނގުރާމައިގެ ތެރެއަށް އިނގިރޭސިން ނާއެކު، އެމެރިކާ ވެއްދޭނެ ހަމައެކަނި ގޮތަކީ، އެމެރިކާގައި ތިބި ޔަހޫދީ ސޮސައިޓީ ރުއްސުން ކަމުގައި ވާތީ، އެކަން ކުރެވޭނީ، ފަލަސްޠީންގެ ބިމުން ޔަހޫދީން ނަށް ދިރިއުޅޭނެ އަމިއްލަ މިނިވަން ބިމެއް ދީގެންކަމުގައި އިނގިރޭސިން ނަށް ޤަބޫލް ކުރެވިގެން، އެމެރިކާ ބޮޑު ހަނގުރާމައަށް ވެއްދުމުގެ ބޭނުމުގައި މިކަން ކުރީއެވެ.

އެހެނަސް އެމެރިކާ އަކީ، އަށާރަ ސަތޭކައާއި ނަވާރަ ސަތޭކައިގެ އަހަރުތަކު ގައި ސާފުކަމާ އެކީގައި އަޞްލު ޔަހޫދީންގެ ގޮތުގައި ވަރަށް ހިތްހަމަ ޖެހުމާއެކު ދިރިއުޅެމުން ގެންދިޔަ ޤައުމެކެވެ. ޒައޮނިޒަމް އޭކިޔާ ފިކުރުގެ އެއްވެސް ޚިޔާލެއް ގެންގުޅުނު ބައެއްނޫނެވެ. ކްރިސްޓިއަނުން ތިބީ އަޞްލު ކްރިސްޓިއަނުންގެ ގޮތުގައެވެ. ޔަހޫދީން ތިބީ، އަޞްލު ޔަހޫދީންގެ ގޮތުގައި އެޢަޤީދާގެ މަތީގައެވެ. ޒައޮނިޒަމް ފިކްރު އާއި ނާޒީ ފިކްރު އާއި ޢަލަވީ ފިކްރު އައި އެހެނިހެން އިސްތިޢްމާރީ އަދި ޚުރާފީ ފިކުރުތައް ފެތުރިގެން އައީ ޔޫނާންގައެވެ. އެމެރިކާ ޔަހޫދީން ތިބީ، އެމީހުންގެ އަޞްލު ދީނުގައެވެ. ޠާހިރުކަން މަތީގައެވެ. އެހެންވެ އޭރު އިތުރު އިސްތިޢްމާރީ އަދި ޚުރާފީ، ދީނީ ފިކުރުތަކެއް ނެތެވެ. އެހެންބައެއްގެ ބިމަށް އަރާއި ގަދަކަމުން ވެރިވެގަތުމުގެ ޚިޔާލެއް ފިކުރުއެއް އޭރަކު އެމީހުނެގެ ކިބައިގައި ނެތެވެ.

އާދެ! އެމެރިކާ އިނގިރޭސިން ނަށް ތާއީދުކޮށް ބޮޑު ހަނގުރާމައަށް ވަނީ، ވަރަށް ފަހުގައެވެ. ހަނގުރާމަ ނިމެން ކައިރިވެފައި ވަނިކޮށެވެ. ފަހެ، އެމެރިކާ އިން، ޔަހޫދީ ޒައޮނިޒަމް އަށް ތާއީދުކުރީ، އަދި ޤަބޫލްކުރީ، ދެވަނަ ބޮޑު ހަނގުރާމަ އަށް ފަހުގައެވެ. އިސްރާއީލީ ދައުލަތެއް އުފެއްދުމުގެ ތެރޭގައެވެ. ބަލްފޯރ ވަޢްދުގެ ދުވަސް ވަރަކު ނޫނެވެ. ޒައޮނިޒަމް އުފެދިގެން އައި ދުވަސްވަރަކު ނޫނެވެ.

ފަހެ، ހަމަ މިހަމައިގެ މަތިން، އިނގިރޭސިންގެ ތެރޭގައި ވެސް ޒައޮނިޒަމްއާ ދެކޮޅު ވިސްނުމުގެ ބޭފުޅުން އެންމެމަތީ ފަޑީގައި ތިއްބެވިއެވެ. އޭގެ ތެރެއިން އެންމެއިސް ބޭފުޅަކީ، އެޑްވިން ސަމްޔޫލް މޮންޓަގޫ (EDWIN SAMUEL MONTAGU, 6 FEB 1879 – 15 NOV 1924) އެވެ. މީނާއަކީ، އިނގިރޭސި ލިބަރަލް ސިޔާސީ ބޭފުޅެކެވެ. ސެކްރެޓަރީ އޮފް ސްޓޭޓް ފޯރ އިންޑިޔާގެ މަޤާމްގައި، 1917 އިން ފެށިގެން، 1922 އަށް ހުންނެވިއެވެ. އަދި، 1906 އިން ފެށިގެން، 1918 އަށް އިނގިރޭސި ރައްޔިތުންގެ މަޖިލީހުގެ މެމްބަރެއްގެ ގޮތުގައި ހުންނެވިއެވެ. އަދި ބޮޑު ހަނގުރާމަ އަށް ފަހު، ޕެރިސް ގައި ބޭއްވި ޕީސް ކޮންފަރެންސް އަށް އިންޑިޔާއިން އައި ވަފުދުގެ ލީޑަރަކީ، މޮންޓަގޫ އެވެ.

އާދެ! މޮންޓަގޫ އަކީ، ބްރިޓިޝް ކެބިނެޓަށް ވެންނެވި، ދެވަނަ އިނގިރޭސި ޔަހޫދީއެވެ. އަދި މީނާއަކީ، ޒައޮނިޒަމްގެ ފިކްރު އިނގިރޭސި ކެބިނެޓް ތެރޭގައި ފުރަތަމަ ފަހަރަށް ފެތުރި، ހަރބަރޓް ސަމްޔޫލް އައި ތިމާގެ ބޭފުޅެކެވެ. އެހެނަސް އަޞްލު ޔަހޫދީ އަކަށްވާތީ ޒައޮނިޒަމްއާ ދެކޮޅީއެވެ. ފަހެ، މޮންޓަގޫ އަކީ، އިނގިރޭސި ކެބިނެޓްގެ އެތެރެކޮއިލްގެ އަރިސް ބޭކަލެކެވެ. އިނަރސާކްލްގެ ބޭފުޅެކެވެ. މޮންޓަގޫ އަކީ، އިނގިރޭސި ކެބިނެޓްގައި ޒައޮނިޒަމް އާ ދެކޮޅަށް ހަރުކަށިކޮށް ވަރަށް ފާޅުކަން ބޮޑު ގޮތުގައި ވާހަކަ ދައްކަވާއި އަޑުއުފުއް ލަވައި ވަކާލާތު ކުރެއްވި ޢަޤީދައިގެ ގޮތުން އަޞްލު ޔަހޫދީ ބޭކަލެކެވެ. ފޮތުގެ އަހްލުވެރި އެކެވެ.

އަދި ބަލްފޯރ ވައްދު އައި ދެކޮޅު ހެއްދެވި، ހަމަ އެކަނި ޔަހޫދީ ބޭފުޅާއެވެ. ފަހެ، މޮންޓަގޫ އިނގިރޭސި ކެބިނެޓްގެ މިޢަމަލަށް ސީދާ ޢިބާރާތުން ފާޑު ވިދާޅުވެފައި ވަނީ، “އެއްވެސް ފައިދާއެއް ނެތް، ސިޔާސީ ތަފާތު ކުރުމެއް ކަމުގައެވެ.” އޭނާ ދެކޭ ގޮތުގައި މިއީ ޒަމާން ތަކަކަށް ދެމިގެންދާނެ، އެންޓި ސެމިޓިކް (ANTI SEMITIC) ޢަމަލެކެވެ. ފާޅުގައި ޔަހޫދީންނާ ދެކޮޅުވެރި ކަމެއް އުފެއްދުނީ އެވެ. އަދި މީގެ އިތުރަށް، އިނގިރޭސި ކެބިނެޓަށް މޮންޓަގޫ ނޯޓެއް ހުށަހެޅުއްވި އެވެ. އެ ލިޔުމުގައި ވަނީ މިފަދައިންނެވެ. “ހަމަ ކަށަވަރުން އަހަރެންނަށް ޤަބޫލް ކުރެވެނީ، މިކަމުން މުސްލިމުން ނާއި މަސީޙީން ނަށް ޔަހޫދީންނާ ދެކޮޅު ހެދުމަށް، ދޮރާއްޓެއް ހުޅުވައިދީ މަގުފަހިކޮށް ދެވުނީއެވެ.

އިންގްލޭންޑް އޭ ބުނުމުން، އެއީ އިނގިރޭސިންގެ ތަނަކަށް ޚާއްޞަ ކުރެވިގެން ދާގޮތަށް، އަދި ފްރާންސް އޭ ބުނުމުން ފްރެންޗް މީހުންނަށް ނިސްބަތް ކުރެވިގެން ދާގޮތަށެވެ. ފަހެ، ތުރުކީންނާއި ފަލަސްޠީންގެ މުސްލިމުންނާއި އެހެނިހެން މުސްލިމުން ކަމާނުބެހޭ ބައެއްގެ ގޮތުގައި ފާހަގަކުރެވި ބޭރުކޮށް ލެވުނީއެވެ. ހަމަ މިބީދައިން ޔަހޫދީންނަކީ، އެހެން ޤައްމު ތަކުގައި ތަފާތުކަމާއެކު ބޭރުކޮށް ލެވޭނެ ބަޔަކަށް ވެގެންދާނެ ބައެކެވެ.”

ފަހެ، މިހާ ފާޅުކަން ބޮޑު ގޮތަކަށް މިވާހަކަ ތަފްޞީލް ކޮށް ދިނުމުން ވެސް އަޅާލާނެ، އަޑުއަހާނެ ފަރާތެއް ނުވިއެވެ. ވަޅުޖެހިގެން ދިޔައީ އެވެ. އޮބުނީއެވެ. އެއްވެސް ޢަމަލީ ސިފައެއް ނުގެނެވި ތާރީޚްގެ ތެރެއަށް މިވާހަކަތައް ފަސްއެޅި ފޮރުވިގެން ދިޔައީ އެވެ. މޮންޓަގޫގެ ބޮޑުބޭބެ، ހަރބަރޓް ސަމްޔޫލް އަކީ، އިނގިރޭސި ސަރުކާރު ތެރޭގަޔާއި އިނގިރޭސި ޔަހޫދީ ސޮސައިޓީ ތެރޭގައި ޒައޮނިޒަމްގެ ނުބައިވިހަ، ފުރަތަމަ ފަހަރަށް ފެތުރި ޒަޢީމް އެވެ.

އަދި ފަލަސްޠީނުން އަމިއްލަ މިނިވަން ވަޒަނެއް ހޯދުމަށް ވަކާލާތު ކުރެއްވި އިސް މޭސްތިރިޔާ އެވެ. މިހުރިހާ ބަހުސް ތަކަކަށް ފަހު ވެސް، ބަލްފޯރ ވަޢްދުއާއި ފައިޞަލް ވައިޒްމަން ވައްދުއާ އެއްގޮތަށް ކުރިޔަށް ގެންގޮސް ނިންމާލީ، ޔަހޫދީންގެ ހަރުކަށި ޒައޮނިސްޓް ޖަމާޢަތުގެ އެދުމާ އެއްގޮތަށް ޒައޮނިސްޓުންގެ އަމިއްލަ މިނިވަން ވަޠޮނެއް ބިނާކުރުމަށް ފަލަސްޠީން ދޭށެވެ. އިނގިރޭސިންގެ ވަޢްދު ފުއްދައި ފުރިހަމަކޮށް ދިނީއެވެ. މުސްލިމުން ނަށް ހިތާމައިގެ ކޮޅެއް ނެތެވެ.

ޢިރާޤް އާއި ބަޣްދާދު ހިފުން:

ޢިރާޤް އާއި ބަޣްދާދްއާ، އަދި އެސަރަޙައްދުގެ އެހެނިހެން ރަށްތައް ވަށާލައި ބައެއް ރަށްތައް ހިފީ، ބޮޑު ހަނގުރާމައިގެ ތެރޭގައި ހިންގުނު، “މެސެޕޮޓޭމިއާ ކެންޕޭން” (MESOPOTAMIAN CAMPAIGN) ތެރޭގައެވެ. މިހަނގުރާމަ ކެންޕޭނެއްގެ ސިފައިގާ ކުރެވުނީ، 9 ނޮވެންބަރ 1914 އިން ފެށިގެން، 14 ނޮވެންބަރ 1918 އަށެވެ. ބަރާބަރު، 4 އަހަރާއި، 1 ހަފްތާއާއި، 1 ދުވަހުން ނަތީޖާހޯދި ކެންޕޭން އެކެވެ. މިހަނގުރާމަ ތެރޭގައި ފުރާތު (EUPHRATES) ކޯރުއާއި ދިޖްލް (TIGRIS) ކޯރުގެ ދެމެދުގައި ވާރަށް ތަކާއި އައްސޭރި ފަށުގެ ރަށްތައް އެކުގައި ހިފީއެވެ.

މެސެޕޮޓޭމިއާ އަކީ، މިހާރުގެ މޮޑަން ޢިރާޤް އެވެ. ފަހެ، މިސަރަޙައްދަކީ، ޢުޘްމާނީ ޚިލާފަތުން ވަރަށް ޢުމްރާނީ މަސައްކަތް ހިންގި ސަރަޙައްދެކެވެ. 1888 ގައި ޤައިމު ކުރެވުނު ޢިރާޤް ރެއިލްވޭއާއި އެންގްލޯ ޕާޝިއަން އޮއިލް ކުންފުނީގެ ބިޔަ މަސައްކަތްތައް އިސްލާމީ ޚިލާފަތުން ގެނައި ރިފޯރމްތަކުގެ ތެރޭގައި ހިމެނެއެވެ. އިނގިރޭސިންގެ ބިރަކަށް ވެގެންދިޔައީ މުސްލިމުންގެ މިތަރައްޤީ ތަކެވެ.

އަދި ސަރަޙއްދުގެ މުއްސަނދި ކަމެވެ. ފަހެ، މި ސަރަޙައްދަކީ، މާސިންގާ ފުރާތު ކޯރާއި ދިޖްލަކޯރުގެ ދެމެދަށް ވާތީ، ވަރަށް ވަރަށް ފެންތިޔާގި، ބިންގަޑު ރަނގަޅު ދަނޑުވެރި އޭރިޔާ އެކެވެ. ޢަރަބިން މިބިމަށް ދީފައިވާ ނަމަކީ، ބިލާދުއްރާދިފީން އެވެ. އަލްކޫތް (ALKUT) އާއި އެހެނިހެން ރަށްތައް ވަށާލުމަކީ، ޢިރާޤްގެ ބިމަށް އެއްވެސް އިންސާފެއް، އިންސާނިއްޔަތެއް ނެތި އިނގިރޭސިން ވެރިވެ ގަތުމެވެ. އަދި ބަޣްދާދް އިނގިރޭސިންގެ ދިދައިގެ ދަށަށް ވެއްޓިގެން ދިއުމެވެ.

ކޫތް ވަށާލުން:

ކޫތް ވަށާލުމުގެ (SIEGE OF KUT ALAMARA) ހަނގުރާމަ އަކީވެސް، މެސެޕޮޓޭމިއާ ކެންޕޭންގެ އަމާޒެކެވެ. މިހަނގުރާމަ ހިނގީ، 7 ޑިސެންބަރ 1915 އިން ފެށިގެން، 29 އެޕްރީލް 1916 އަށެވެ. ފަހެ، މިއީ ޢުޘްމާނީ ޚިލާފަތްގެ ލަޝްކަރާއި އިއްތިޙާދީ ލަޝްކަރާ ދެމެދު ހިނގި ވަރުގަދަ ކުރިމަތި ލުމެކެވެ. އިއްތިޙާދީންގެ ލަޝްކަރުގައި ގިނައިން ބޭނުންކުރީ، އިންޑިޔާގެ ޢަސްކަރީން ނެވެ.

ލީޑަރަކަށް ހުންނެވީ،  މޭޖަރ ޖެނެރަލް ޗާލްސް ޓައުންޝެންޑް (SIR CHARLES VERE FERRERS TOWNSHEND, 1861 – 1924) އެވެ. ޢުޘްމާނީ ލަޝްކަރު ލީޑްކޮށްދިނީ، ކޮލްމަރ ވޮންޑެ ގޮލްޓްޒް (COLMAR FREIHERR VON DER GOLTZ, 1843 – 1916) އެވެ. މީނާއަކީ، ޕާޝިއަން ފިލްޑްމާޝަލް އެކެވެ. މަޝްހޫރު ވެފައިވަނީ، ގޮލްޓްޒް ޕާޝާގެ ނަމުންނެވެ.

އަރިހުގައި ލީޑަރުންނަށް ދެން ތިއްބެވީ، ނޫރައްދީން އިބްރާހީމް ޕާޝާ (NUREDDIN IBRAHIM PASHA, 1873 – 1932) އާއި ޚަލީލް ޕާޝާ (HALIL KUT, 1881 – 1957) އައި މިދެ ޕާޝާ އިންނެވެ. ޚަލީލް ކޫތްޕާޝާ އަކީ، އަންވަރު ޕާޝާގެ ބޮޑުބޭބެ އެވެ. ވަނަމަކަށް މަޝްހޫރު ވެފައި ވަނީ، “ދަ ހީރޯ އޮފް ކޫތް” އެވެ.

އާދެ! އަލްކޫތް (ألكوت) އަކީ، މިހާރުގެ މޮޑަރން ޢިރާޤްގެ ރަށެކެވެ. އަލްކޫތް އޮންނަނީ، ބަގްދާދް އަށް ވުރެ، 100 މެއިލް ދުރުގައި ދެކުނަށް ވާގޮތަށެވެ. ކޫތް ހަނގުރާމައިގާ ގިނަ ކާމިޔާބުތައް ހޯދީ، ޚިލާފަތްގެ ލަޝްކަރުން ނެވެ. އިނގިރޭސި ލަޝްކަރުން ވަރަށް ގިނަ ބަޔަކު ކޯރަށް ގެނބިގެން މަރުވިއެވެ. އެހެނަސް ބަޣްދާދް ހިފުމާއެކު، ކޫތް ވެސް އިނގިރޭސި ލަޝްކަރުގެ ދަށަށް ވެއްޓި މުޅި ބިލާދުއް ރާދިފީން ގެ މައްޗަށް އިނގިރޭސި ލަޝްކަރު ގަދަވެގެން ދިޔައީއެވެ.

ބަޣްދާދް ހިފުން:

އިސްލާމީ އުންމަތުގެ ވެރިރަށް ތަކުގެ ތެރެއިން، މުހިންމު ރަށެއް ކަމުގައިވާ ބަޣްދާދް ހިފީ، މެސެޕޮޓޭމިއާ ކެންޕޭން ތެރޭގައި ކުރެވުނު ހަނގުރާމަ ތަކުގެ ތެރޭގައި، 11 މަރޗް 1917 ގައެވެ. މިއީ މިކެންޕޭންގެ އެންމެ މުހިންމު އަމާޒެވެ. ބަޣްދާދް ހިފުމުގައި ބްރިޓިޝް އިންޑިއަން އަރމީ އިސްރޯލެއް ކުޅުނެވެ. ކޫތް ވަށާލާއި ނުހިފި ދިއުމުން، އިނގިރޭސި ލަޝަކްރަށް ވަނީ، ބޮޑެތި ބަދަލުތަކެއް ގެނެސް އަލުން ރުކުރަވާލާ ފައެވެ. ލީޑަރ އަކަށް ހުރީ، އާކޮމާންޑަރ އެއް ކަމުގައިވާ،

ލެފްޓިނަންޓް ޖެނެރަލް ސަރ ފްރެޑްރިކް ސްޓޭންލީ މޯޑް (SIR FREDERICK STANLEY MAUDE, 1864 – 1917) އެވެ. ވަރުގަދަ ހަނގުރާމައެއް ހިނގައި، ޢުޘްމާނީ ޚިލާފަތްގެ ލަޝްކަރުން، 15 ހާސް ޢަސްކަރީން ހިފާ ހައްޔަރު ކުރެވުނެވެ. އަދި އޭގެ އެއްހަފްތާ ފަހުން ބަޣްދާދް އިނގިރޭސިންގެ ލަޝްކަރުގެ އަތްދަށަށް ވެއްޓުނީއެވެ. ޖެނެރަލް މޯޑް ބަޣްދާދް އަށް ވަދެ، ކޯއްޓޭގައިހުރި، ޢުޘްމާނީ ޚިލާފަތުގެ ދިދަ ބާލައި އިނގިރޭސި ދިދަ ނެގީއެވެ.

ފަހެ، ޚަލީލް ޕާޝާ އަށް ޖެހުނީ، ވަރަށް ހިތްވަރު ކުރުމަށް ފަހު، ފަހަތަށް ޖެހި ބަޣްދާދް ހުސްކުރާށެވެ. 9000 ޢުޘްމާނީ ސިފައިން ހިފާ ހައްޔަރު ކުރިއެވެ. 11 މަރޗް 1917 ގައި މާގަދަ ފަދަ ހަނގުރާމައެއް ނުހިނގައި ބަޣްދާދް ކޮންޓްރޯލް ދަށަށް ގެނެސް ނިންމާ ލީއެވެ. ގަދަޔަށް ހަނގުރާމަ ހިނގީ، 8، 9، 10 މަރޗް ގައެވެ.

އާދެ! ބޮޑު ހަނގުރާމަ ނިމުމާއެކު، ހިފި އެހެން ރަށްތަކަކޭ އެއްގޮތަށް ބަޣްދާދް ވެސް އޮތީ، 1920 ގައި “ކިންގްޑޮމް އޮފް ޢިރާޤް” ގެ ނަމުގައި އިނގިރޭސިން ރަސްކަމެއް އުފެއްދުމާ ހަމައަށް، ބްރިޓިޝް އެޑްމިނިސްޓްރޭޝަންގެ ދަށުން ބަލަހައްޓާ ބިމެއްގެ ގޮތުގައެވެ. އިދާރީ ހުރިހާކަމެއް ބެލެހެއްޓީ، އިނގިރޭސި ލަޝްކަރުން ނެވެ. އެހެނަސް ޢިރާޤް އަކީ، އާދައިގެ ޤައްމެއް ނޫނެވެ. ޤައްމީ ރޫޙް ހުރި ބަޠޮލުންތަކެއް ޒަމާނުއްސުރެ ދިރިއުޅެމުން ގެންދާ ފަސްގަނޑެކެވެ.

އިސްތިޢްމާރު ތަކަށް ގޮތްގޮތް ހަދާލަން އުނދަގޫ ބިމެކެވެ. ޤައްމީ ވަންތަރޫޙްގެ ދަރިން ގިނަކަމުން ނެވެ. ބޮޑު ހަނގުރާމަ ނިމުމާއެކު ހެން، ޢިރާޤް ތެރޭގައި އެކިއެކި ޤައްމީ ހަރަކާތްތަކާއި ވަޠޮނީ ހަރަކާތްތައް ފެށިގެން ހިނގައި ގެންފިއެވެ. ފުރާތްކޯރާއި ދިޖްލަ ކޯރުގެ އަހްލު ވެރިންނަކީ، އަމިއްލަ ފަސްގަނޑުދެކެ ލޯބިހުންނަ ވަރަށް ވަރުގަދަ ޤައްމީ ރޫޙެއްގެ އަހްލުވެރި ބައެކެވެ. އަބަދުވެސް އަމިއްލަ މިނިވަން ކަމަށް ލޯބިކުރާ ބައެކެވެ. ޢިރާޤްގެ ކުރުދީންނަކީ ވެސް މިރޫޙްގެ ބައެކެވެ. އަބަދުވެސް އަމިއްލަ ފަސްގަނޑު ދެކެލޯބިވާ ބައެކެވެ.

ފަހެ، އިނގިރޭސިން، ބޮޑު ހަނގުރާމަ ނިންމާފައި، 1919 ގައި ޕްރާންސްގެ ޕެރިހުގައި ބޭއްވި، ޕީސް ކޮންފަރެންސްގެ ނިންމުމާ އެއްގޮތަށް “ކިންގްޑޮމް އޮފް ޢިރާޤް” ގެ ނަމުގައި ރަސްކަމެއް ހަމަޖެއްސީ، މައްކާޝަރީފް ޙުސައިންގެ ދެވަނަ ދަރިކަލުން، ޢަބްދުﷲ އެކެއް ގެނެސް ރަސްކަމުގައި ވެޑުވުމަށެވެ. އިނގިރޭސިން މައްކާޝަރީފް ޢާއިލާއަށް ވެފައިވާ، ވައްދުގެ ތަކުގެ ބައިކުޅަބައެއް ނަމަވެސް ފުއްދުމުގެ ގޮތުން، އިނރޭސިން މިކަންކުރިޔަސް، ޢަބްދުﷲއެކެއް އަށް، ޢިރާޤްގެ ރަސްކަމުގައި ހުންނެވުނީ ވަރަށް މަދުދުވަސް ކޮޅެއް ގައެވެ.

1918 އިން ފެށިގެން ޢިރާޤް ތެރޭގައި، ސިއްރު ޤައްމީ ހަރަކާތްތައް ފެށި، ސިއްރު ސޮސައިޓީތައް އުފެދި، ޤައްމިއްޔަތު ދިރުވުމުގެ މަސައްކަތްތައް ފެށިގެން ހިނގައި ގަތެވެ. ވަރަށްފޯރިއާއި ޖޯޝްއާ އެކު މިކަންތައް ބާރަށް ކުރިޔަށް ގެންދިޔައެވެ. އިނގިރޭސިންނަށް އޮބިނޯންނަ ވަރަށެވެ. މިފަހަރު، މިހަރަކާތް ކުރިޔަށް ގެންދިޔައީ އިނގިރޭސިން ނާއި އިނގިރޭސިން އުފެއްދައި ދިން ރަސްކަމުގެ، ސަރުކާރާ ދެކޮޅަށެވެ. އެކި ނަންނަމުގައި ޖަމްޢިއްޔާތައް ވުޖޫދު ކުރެވުނެވެ. ޖަމްޢިއްޔަތުލް ނަހްޟަތުލް އިސްލާމިއްޔާ، ނަޖަފް ގައި އުތުރި އެރިއެވެ.

1919 ގައި ޖަމްޢިއްޔަތުލް ވަޠޮނިއްޔަތުލް އިސްލާމިއްޔާ، ބަޣްދާދްގައި އުތުރި އެރިއެވެ. އަދި ކަރްބަލާ އާއި އަލްކޫތް ގައި، ޙިރާސުލް އިސްތިޤްލާލް، ނަމުގައި ވަޠޮނީ ހަރަކާތްތައް ފެށި ހިނގައި ގަތެވެ. އަދި، ޝީޢީންނާއި ސުންނީންގެ އުސްތާޛުންތައް އިސްކޮށް ތިބެ، އެކަތިގަނޑަކަށް ވެގެން، ޘައުރަތުލް ޢިރާޤިއްޔާތުލް ކުބުރާ (GREAT IRAQI REVOLUTION) ގެ ނަމުގައި ވަރަށް ގަދަފަދަ ބާރުހުރި ހަރަކާތެއް، އިނގިރޭސިންނާ ދެކޮޅަށް މިނިވަން މުސްތަޤިއްލު ޢިރާޤެއް ބިނާކުރުމަށް މަސައްކަތް ފަށައިގަތީއެވެ.

ފަހެ، މިހާ ހިސާބުން، ޢަބްދުﷲ އެކެއްގެ ރަސްކަން ބަލިކަށިވެ ކުޑަދުވަސް ކޮޅެއްގެ ތެރޭގައި ނިމުމަކަށް އަތުވެއްޖެ އެވެ. އެހެނަސް އިނގިރޭސި އިންޑިއާ ސިފައިންގެ އެހީގައި މިދުވަސްވަރު، ޢިރާޤް ބަލަހައްޓައި ދެމުން ގެންދިޔައީ ސިދާ އިނގިރޭސިން ނެވެ. ސެކްރެޓަރީ އޮފް ސްޓޭޓް ފޯރދަ ކޮލޮނީސް، ވިސްޓަން ޗަރޗިލް ގެ އޯޑަރަށް، 1921 ގައި ރޮޔަލް އެއަރފޯރސް މަތިންދާ ބޯޓްތަކުން ކެމިކަލް ހަތިޔާރުތައް ވެސް ބޭނުން ހިފަން ޖެހުނެވެ.

ފަހެ، ދާޚިލީ މިހަމަ ނުޖެހުމުގެ ދުވަސްވަރު، 1920 ގައި ހިތްވަރުގަދަ ކުރްދިސްތާން ގައި، ވަޠޮނީރޫޙް އުފެދި އުތުރިއަރާއި ޢިރާޤްގެ އުތުރުގައި އަމިއްލަ މިނިވަން ދައުލަތެއް، ކުރްދިސްތާން ގެ ނަމުގައި ވުޖޫދަށް ގެނެސް، މަޙްމޫދް ބަރްޒަންޖާނީގެ ރަސްކަމެއް، “ކުރްދިސްތާން ދައުލަތް” ގެ ނަމުގައި ވުޖޫދަށް ގެނައެވެ. ޢިރާޤް ތެރޭގައި މިފަދަ ދެކޮޅުވެރިކަމާއި ދާޚީލީ ހަމަނުޖެހުން ތައް، 1920 ގެ އޮކްޓޯބަރ އާހަމައަށް ގަދަޔަށް ހިނގަމުން ދިޔައެވެ. އެހެނަސް އިނގިރޭސިން ކޮންޓްރޯލް ކޮށް، އަނެއްކާވެސް މައްކާޝަރީފް ޙުސައިންގެ ތިންވަނަ ދަރިކަލުން، ފައިޞަލް އެކެއް އައި ޢިރާޤްގެ ރަސްކަން ހަވާލުކުރީއެވެ.

މިކަން ހިނގީ، 1921 އޯގަސްޓް ގައެވެ. ދެންވެސް ޢިރާޤް މަޑުން އޮތީކީ ނޫނެވެ. ހާޝިމީ ދަރިކޮޅުގެ، ފައިޞަލްގެ ރަސްކަން ގެންދެވުނީ ތިން ދަރިކޮޅާ ހަމައަށެވެ. އެއަށް ފަހު ޢިރާޤްގައި އިނގިރޭސިން ބިނާކޮށް ދިން ހާޝިމީ ދަރިކޮޅުގެ ވެރިކަން ހަފުސްކޮށް މުޅިން ނެތިކޮށްލީ، ޢިރާޤްގެ މިނިވަން ދަރިންކަމުގައި ޢިރާޤީ ބަޠޮލުން ނެވެ. މިއަދުވެސް ޢިރާޤްއިން މިފެންނަނީ، އެދުވަސްވަރު ފެނިގެން ދިޔަކަހަލަ މަންޒަރުތަކެވެ. ކުރްދިސްތާން ވަކި ބާރެއްގެ ގޮތިގައި އޮތްތަނެވެ. އެހެން ހިސާބުގައި ވެސް މިނިވަންވުމުގެ ރޫޙް ދިރިފައިވާ ތަނެވެ.

އާދެ! ޢިރާޤްއަކީ، ގިނަ ޢަދަދަކަށް ކިޔަވައިގެންތިބި ސިފައިންނާއި ޤައްމީރޫޙްގެ ޒުވާންދަރިން ގިނަ ޤައްމެކެވެ. ސިފައިންނާއި ދަންނަބޭކަލުން ނާއި ޓީޗަރުންނާއި ގިނަ ތަނަކަށް ވާތީ، އެއްގޮތަކަށް ވެސް، އިނގިރޭސި އިސްތިޢްމާރުގެ ދަށުގައި އޮންނާކަށް ބޭނުމެއް ނުވެއެވެ. ވީމާ ހިނދު ހިނދުކޮޅުން ހަނގުރާމަ ގަދަވަނީ އެވެ. ފަހެ، ޢުޘްމާނީ ޚިލާފަތާ ދެކޮޅަށް، ޙިޖާޒު ކަރައިގެ ޢަރަބިން ލައްވާ، ހިންގުވި ޢަރަބި ހަނގުރާމަ އަށް ވުރެ، މިކަމުގައި އިނގިރޭސިންގެ އަތުންދާ ޚަރަދު ބޮޑުވުމުން، އިނގިރޭސިން، މިޞްރުގެ ވެރިރަށް، ކައިރޯގައި، 1921 މަރޗް ގައި ކޮންފަރެންސް އެއް ބާއްވައި، ޢިރާޤްއަށް ދާޚިލީ މިނިވަންކަން ދީފައި، މައްކާޝަރީފް ޙުސައިންގެ ތިންވަނަ ދަރިކަލުންނަށް ރަސްކަންދީ މިޚަރަދުތައް ކުރުން، މިހާ ހިސާބުން ހުއްޓާލީ އެވެ. ދެން ވާނެ އެއްޗެއްވެ،

ފައިޞަލްގެ ކާފަދަރިކަލުން ފައިޞަލް ދޭއް ޢިރާޤްގެ ރަސްކަމުގައި ހުންނަވަނިކޮށް، 1958 ގެ އިންޤިލާބްގައި މުޅި ހާޝިމީ ދަރިކޮޅު އެކީގައި އެއްކޮޓަރި އަކަށް ވެއްދުމަށް ފަހު، ބަޑިޖަހައި ޢިރާޤްގެ ވެރިކަމުން ހާޝިމީ ދަރިކޮޅުގެ އެޢާއިލާގެ ވަސް މުޅިން ކަނޑުވާލީ އެވެ. އިނގިރޭސިން ޢިރާޤްގައި އުފައްދައިދިން ހާޝިމީ ވަންހައިގެ ވެރިކަން އެހިސާބުން ނެތިގެން ދިޔައީއެވެ. މިޢާއިލާ އެކުގައި މަރާނިންމާލި އިރު، އެކަންކުރި ޢަސްކަރީން ތެރޭގައި ޒުވާން، ޞައްދާމް ޙުސައިން ތާޒާ ޒުވާނެއްގެ ގޮތުގައި ހުންނެވިއެވެ. މިދެކެވެނީ، 1958 ގެ ވާހަކަ އެވެ. މާކުރީގެ ވާހަކަތަކެއް ނޫނެވެ.

ފަހެ، އިނގިރޭސިންގެ ގޮނޑިކޮއްކޮ، ފައިޞަލް އެކެއްގެ ބަލިކަށި ރަސްކަން ޢިރާޤްގައި ދެމިގެން ދިޔަ ގޮތަކީ، މިއެވެ. 23 އޯގަސްޓް 1921 އިން ފެށިގެން، 8 ސެޕްޓެންބަރ 1933 އަށް، ފައިޞަލް އެކެއް ބިން ޙުސައިން ބިން އަލީ ހުންނެވިއެވެ. 8 ސެޕްޓެންބަރ 1933 އިން ފެށިގެން، 4 އެޕްރީލް 1939 އަށް، ފައިޞަލް އެކެއް ގެ ދަރިކަލުން، ޣާޒީ ބިން ފައިޞަލް އެކެއް ބިން ޙުސައިން ބިން އަލީ ހުންނެވިއެވެ.

4 އެޕްރީލް 1939 އިން ފެށިގެން، 14 ޖުލައި 1958 އަށް ޣާޒީގެ ދަރިކަލުން، ފައިޞަލް ދޭއް ބިން ޣާޒީ ބިން ފައިޞަލް އެކެއް ބިން ޙުސައިން ބިން އަލީ ހުންނެވިއެވެ. އިނގިރޭސިން ޢިރާޤްގައި މައްކާޝަރީފް ޢައިލާއަށް އުފައްދައިދިން ހާޝިމީ ދަރިކޮޅުގެ ގޮނޑިކޮއްކޮ ވެރިކަން މިހާ ހިސާބުން ޚަތިމްކޮށްލީ، ފައިޞަލް ދޭއްގެ މުޅި ޢައިލާ އެކުގައި މަރާލާއި ނެތިކޮށްލުމަށް ފަހު، ގެނެވުނު އިންޤިލާބްގައި، ރިޕަބްލިކް އޮފް ޢިރާޤް ދުނިޔެއަށް އުފަންވެގެން ނެވެ.

އާދެ! އިނގިރޭސި އިސްތިޢްމާރުން ނެއްޓިގެންވާ، މިނިވަން މުސްތަޤިއްލު ދައުލަތެއް ޢިރާޤްގައި، ޤައްމީ ބަޠޮލުން ނުކުމެ އުފަންކުރީއެވެ. މިނިވަން ޢިރާޤް އެއް އުފެއްދުނީއެވެ. މިހާ ހިސާބުން ޒުވާން އަސްކަރީ ލީޑަރެއް ކަމުގައިވާ، ޞައްދާމް ޙުސައިން ނިސްބަތްވާ، ޢިރާޤްގެ ޢަސްކަރިއްޔާ އަށް ވެރިކަން ލިބުނީއެވެ. އިނިރޭސިން ނާއި އިނގިރޭސިން އުފެއްދި ހާޝިމީ ވަންހައިގެ ޢަރަބިންގެ ދަރިކޮޅު އެއްކޮށް ވެރިކަމުގެ ދާއިރާއިން ނައްތާލެވުނީ އެވެ.

14 ޖުލައި 1958 ގައި، ޢިރާޤްއަށް ގެނެވުނު އިންޤިލާބްގެ ވެރިއަކީ، އަދި ރިޕަބްލިކް އޮފް ޢިރާޤްގެ ރައީސް އަކީ، މުޙައްމަދު ނަޖީބް އަލްރުބައިޢީ (MOHAMMAD NAJIB AR RUBAI, 1904 – 1965) އެވެ. އިންޤިލާބްގެ ބައިވެރިއަކީ، ފުރަތަމަ ބޮޑު ވަޒީރު، ޢަބްދުލްކަރީމް ޤާސިމް (ABDUL KARIM QASIM, 21 NOV 1904 – 9 FEB 1963) އެވެ. ޕްރައިމިނިސްޓަރ ޢަބްދުލްކަރީމް ޤާސިމް އަށް، 7 އޮކްޓޯބަރ 1959 ގައި ޤާތިލާނާ ޙަމަލާއެއް، އޭރު ޢުމުރުން އެންމެ، 20 އަހަރުގެ ޞައްދާމް ޙުސައިން ދިނެވެ.

އެހެނަސް އެޙަމަލާއިން ޢަބްދުލްކަރީމް ޤާސިމް ސަލާމަތްވީއެވެ. މިޖުމްހޫރިއްޔާ ގައި ވެސް ވެރިރަށަކީ، ބަޣްދާދް އެވެ. ވެރިކަމުގެ ވައްތަރަކީ، މިލިޓްރީ، އަދި އެއްޕާޓީ ސަޔާސަތުގެ ނިޒާމްއެވެ. ވެރިކަން ހިންގަނީ، މިލިޓްރީ ކައުންސިލް އަކުންނެވެ. ޤައްމުގެ ރައީސް އަކީ، އެކައުންސިލްގެ ވެސް ރައީސްއެވެ. މުޙައްމަދު ނަޖީބް އަށް، ރައީސް ކަމުގައި ހުންނެވުނީ، 14 ޖުލައި 1958 އިން ފެށިގެން، 8 ފެބްރުއަރީ 1963 އަށެވެ. 1963 ގައި ގެނެވުނު ރަމަޟާން އިންޤިލާބްގައި މަރާލެވެން ދެނެވެ.

އާދެ! ފުރަތަމަ ބޮޑު ވަޒީރު، ޢަބްދުލްކަރީމް ޤާސިމް، އޮފީހުގައި އިންނެވީ، 14 ޖުލައި 1958 އިން ފެށިގެން، 8 ފެބްރުއަރީ 1963 އަށެވެ. ފަހެ، 14 ޖުލައި އިންޤިލާބްގައި އިސްކޮށް އުޅުއްވި، މުޙައްމަދު ނަޖީބް އާއި ޢަބްދުލްކަރީމް ޤާސިމް އަކީ، އިނގިރޭސިން ޢިރާޤްގައި ޤައިމްކުރި ހާޝިމީ ދަރިކޮޅުގެ ރަސްކަން ނިމުމަކަށް ގެނެސް ޖުމްހޫރީ ވެރިކަމެއް، ޢިރާޤްއަށް ގެނެސްދިން ދެލީޑަރުންނެވެ. ވަރަށް ޤައްމީ ވަންތަ، ވަޠޮނީޚިޔާލްގެ ދެބޭފުޅުން ނެވެ. ޢަސްކަރީ ޖެނެރަލުން ނެވެ. 14 ޖުލައި އިންޤިލާބް ލީޑްކޮށްދިން، ދެމީހުންނާ އެކު، ގިނަ ޢަދަދެއްގެ މިނިވަން ޚިޔާލްގެ ޢަސްކަރީން ބައިވެރިވިއެވެ.

ފަހެ، ޢަސްކަރީ މިގްރޫޕް މަޝްހޫރު ވެފައިވަނީ، ފްރީ އޮފިސަރސް ގެ ގޮތުގައެވެ. ޤާސިމް އާއެކު ނަގާކިޔުމުގައި، އަބްދުއްސަލާމް ޢާރިފް ވެސް އުޅުއްވި އެވެ. ޤާސިމް އެކޭ އެއްގޮތަށް، ޢާރިފް އަކީ ވެސް، ޢިރާޤް ފްރީއޮފިސަރސް ޓީމުގެ މެމްބަރެކެވެ. އެކުވެރިގާތް ޢަސްކަރީ ދެ ޖެނެރަލުންނެވެ. ޢާރިފް އަކީ، ޢަރަބި އިސްރާއީލީ ކޮންފްލިކްޓް ގައި، ޢިރާޤްގެ ޢަރަބި ލަޝްކަރުގެ ފީލްޑްމާޝަލްކަން ކުރެއްވި ލީޑަރއެވެ. އަދި ޤާސިމް އާ އެކު، ޢިރާޤްގައި އިނގިރޭސިން އުފައްދައިދިން ހާޝިމީ ރަސްކަން ނަންތާލުމުގައި އިސްކޮށް ޢަމަލީ ގޮތުން އުޅުއްވި ޢަސްކަރީ ވެރިއެކެވެ. އަދި، 14 ޖުލައި އިންޤިލާބް އަށް ފަހު، ޢިރާޤްގެ އާސަރުކާރު ގައި ޤާސިމްގެ އެހީތެރިއެއްގެ ގޮތުގައި ވަރަށް ކައިރީގައި ބެހެއްޓެވި ބޭފުޅެކެވެ. ޑެޕިއުޓީ ޕްރައި މިނިސްޓަރ ކަމާއި އިންޓީރިއަރ މިނިސްޓަރ ކަމާއި ޢިރާޤްގެ އަރމީ ފޯރސަސްގެ ޑެޕިއުޓީ ކޮމާންޑަރ އިންޗީފްކަން ދެއްވި ބޭފުޅާއެވެ.

އެހެނަސް، ފަހުން މައްސަލަތައް އުތުރި އަރައި ދެމީހުންގެ ގުޅުން މުޅިން ގޯސްވީއެވެ. ޤާސިމް އަކީ، ވަރަށް ޢިރާޤީވަންތަ ޤައުމީ އަދި ވަޠޮނީ ފިކްރުގެ ބޭފުޅެކެވެ. ޢަބްދުއްސަލާމް ޢާރިފް އަކީ، ވަރަށް ޕޭން ޢަރަބިސްޓް (PAN – ARABIST) ފިކްރުގެ ލީޑަރއެކެވެ. ތަފާތު ދެފިކްރު އެއްގަލަށް ނާރާއި އެކުނުވުމުގެ ސަބަބަކަށްވީ، މިދެބޭފުޅުންގެ މެދުގައި ދެކޮޅުވެރިކަމުގެ ދުޝްމަނީ އުފެދުމެވެ. ޢާރިފް އަކީ، ޢަރަބި ވަޙްދަތެއް އަރަބިންގެ މެދުގައި އޮތުމަށް ބޭނުންވާ ބޭފުޅެކެވެ.

މިޞްރުގެ ޖަމާލް އަބްދުއްނާޞިރަށް ތާއީދުކުރާ ބޭފުޅެކެވެ. ޤާސިމްގެ ވިސްނުން ހުރީ، ޢިރާޤްގެ ވަޙްދަތަށް އެކަންޏެވެ. މިޞްރުގެ ޖަމާލް ޢަބްދުއްނާޞިރު އިސްކޮށް ހުންނަވައިގެން ސޫރިޔާ އާއި މިޞްރް އާ ގުޅިގެން ޢަރަބި ވަޙްދަތެއް އުފެދިގެން ދިޔައީ މިދުވަސްވަރު އެވެ. ޢާރިފް އަކީ، ޖަމާލް ޢަބްދުއްނާޞިރުގެ މަސައްކަތުން މިޞްރު އާއި ސޫރިޔާ އައި ގުޅިގެން އެކުލަވާ ލެވުނު، ޔުނައިޓެޑް އެރަބް ރިޕަބްލިކް، ޔޫއޭއާރ (UNITED ARAB REPUBLIC – UAR) އަށް، ޢިރާޤްގެ ފަރާތުން ތާއީދު ދެއްވި ބޭފުޅެކެވެ. މިވަޙްދަތުގައި ޢިރާޤްގެ ބައިވެރިވުން ބޭނުންވި ބޭފުޅެކެވެ.

ފަހެ، ސިޔާސީ ގޮތުން މިކަންތައް ގަނޑު ބޮޑުވެ ޤައުމީ ސިޔާސީ ކަމަކަށް ބަދަލުވުމުން، އެންމެފަހުން ޤާސިމް ހެއްދެވި ގޮތަކީ، ސަރުކާރުގެ ހުރިހާ އިސްމަޤާމް ތަކަކުން، 12 ސެޕްޓެމްބަރ 1958 ގައި، ޢާރިފް ވަކި ކުރައްވާފައި ޖަރމަންގެ ބޮން ގައި ހުންނަވާ ޢިރާޤްގެ އެމްބެސެޑަރ ކަމުގައި، ފޮނުއްވައި ލެއްވީއެވެ. ރީތިކޮށް ޤައުމުން ބޭރުކޮށް ލެއްވީއެވެ. އެހެނަސް އެމަޤާމުން އިސްތިޢްފާ ދިނުމަށް ފަހު، ޢާރިފް އެނބުރި ޢިރާޤަށް، 4 ނޮވެންބަރ 1958 ގައި އައުމުން ސަރުކާރާ ދެކޮޅު މައްސަލަ ތަކެއްގެ ތުހުމަތުގައި ބަންދުވެ ޖަލަށް ލެވި، 1959 ފެބްރުއަރީ ގައި ޖަލަށް ލުމަށް، ޙުކުމް ކުރެވުނެވެ. އެހެނަސް، 1961 ނޮވެންބަރ ގައި ޢާރިފް މިނިވަންކޮށް ދޫކޮށް ލެއްވީ، ވެސް ޤާސިމް އެވެ.

ފަހެ، 1962 ހިސާބުގައި ޤާސިމްގެ ވެރިކަން ބަލިކަށިވެ، ޢިރާޤްގައި ބަޢަޘްޕާޓީ ހަރަކާތަށް ގެނެސް ވަރުގަދަ ވެގެން ދިޔައެވެ. އަދި، ޢިރާޤް އަރމީ ފޯރސަސް ތެރޭގައި ޕޭން އަރަބިސްޓް ގްރޫޕެއް އުފެދި، ބަޢަޘްޕާޓީގެ އަރމީ ޔުނިޓަކުން، 8 ފެބްރުއަރީ 1963 ގައި ގެނެވުނު ރަމަޟާން އިންޤިލާބްގައި، ޤާސިމް އަވަހާރަކޮށް ލުމަށް ފަހު، ފުރަތަމަ ފަހަރަށް ބަޢަޘްޕާޓީ އަށް ވެރިކަން ލިބިގަތީއެވެ.

މިއިންގިލާބީ ފޮރޮޅާލުން ގެނައި، ޢިރާޤީ ރިވޮލިއުޝަނަރީ ކޮމާންޑް ކައުންސިލް (IRAQI REVOLUTIONARY COMMAND COUNCIL) އިން ވަނީ، މިކައުންސިލްގެ ރައީސް އަކީ، ޢަބްދުއްސަލާމް މުޙައްމަދު ޢާރިފް ކަމުގައި މާކުރިން ހަމަޖައްސައި ނިންމާފަ އެވެ. ފަހެ، ޒުވާން ޞައްދާމް ޙުސައިން އަކީ، އޭރު ސިފައިންގެ ސޯލްޖަރެއްގެ ހައިސިއްޔަތުން އިސްރޯލް އެއް ކުޅުއްވި ކުޅަދާނަ، ހުނަރުވެރި ޒުވާން ޢަސްކަރީ ލީޑަރ އެކެވެ.

އާދެ! ބަޢަޘްޕާޓީގެ ނަމަކީ، ޙިޒްބުލް ބަޢަޘުލް ޢަރަބިއްޔިލް އިޝްތިރާކިއްޔި (ARAB SOCIALIST BA’ATH PARTY) އެވެ. ފުރަތަމަ ބިންގާ އެޅުނީ، 1947 ގައި ސޫރިޔާގައެވެ. ދެން ޢިރާޤް އަށް ފެތުރި  އެކި ޤައުމުތަކަށް ގޮފިތައް ބެހިގެން ދިޔައީއެވެ. އެހެނަސް ސިޔާސީ ނުފޫޒާއި ބާރާއެކު، މިޕާޓީ ހަރަކާތްތެރި ވަނީ، ޢިރާޤް އާއި ސޫރިޔާ ގައި އެކަންޏެވެ. ފަހެ، ޢިރާޤްގެ ރަމަޟާން އިންޤިލާބް އަކީ، 1963 ފެބްރުއަރީ 8 އިން ފެށިގެން، 10 ވަނަ ދުވަހަށް ހިންގުނު ޢަސްކަރީ ވަރުގަދަ އިންޤިލާބް އެކެވެ. ދެން އެއަށް ފަހު، ވެރިކަމަށް އެރީ، ބައަޘްޕާޓީގެ އިސް ލީޑަރ އަދި ޢަސްކަރީ ބޭފުޅެއް ކަމުގައިވާ، ޢަބްދުއްސަލާމް ޢާރިފް އެވެ.

ފަހެ، މޮޑަން އިރާޤްގެ ދެވަނަ ރައީސުލް ޖުމްހޫރިއްޔާ އަކީ، ޢަބްދުއްސަލާމް މުޙައްމަދު ޢާރިފް އަލްޖުމައިލީ (21 MAR 1921 – 16 APR 1966) އެވެ. އޮފީހުގައި އިންނެވީ، 8 ފެބްރުއަރީ 1963 އިން ފެށިގެން، 13 އެޕްރީލް 1966 އަށެވެ. އަވަހާރަވީ، 13 އެޕްރީލް ގައެވެ. މަރުވިއުރު ޢުމުރު ފުޅަކީ، 45 އަހަރެވެ. މަރުވާން ދިމާވީ، ޢިރާޤީ ރޮޔަލް އެއަރފޯރސް، (ޕީއެފް 392) ނަންބަރުގެ، ޑީއެޗް.104 ޑޯވް މަތިންދާ ބޯޓެއްގައި ދެކުނު ޢިރާޤްމަތިން ދަތުރެއްގައި އުޅުއްވަނިކޮށް ކްރޭޝް ވެގެންނެވެ. ދެން ޢިރާޤްގެ ވެރިކަމަށް ގެނެވުނީ، ޢަބްދުއްސަލާމްގެ ބޭބެ، ޢަބްދުއްރަޙްމާން އެވެ. ފަހެ، ޢަބްދުއްރަޙްމާން ރައީސް ކަމުގެ ހުވާ ކުރައްވަން ދެން، 3 ދުވަހު ވަގުތީގޮތުން ވެރިކަމުގައި ހުންނެވި ވަގުތީ ރައީސްއަކީ، ޢަބްދުއްރަޙްމާން އަލްބައްޛާރު (1913 – 1973) އެވެ. އޮފީހުގައި އިންނެވީ، 13 އެޕްރީލް 1966 އިން ފެށިގެން، 16 އެޕްރީލް 1966 އަށެވެ.

ފަހެ، ޢިރާޤްގެ ތިންވަނަ ރައީސުލް ޖުމްހޫރިއްޔާ އަކީ، ޢަބްދުއްރަޙްމާން މުޙައްމަދު ޢާރިފް އަލްޖުމައިލީ (1916 – 2007) އެވެ. އޮފީހުގައި އިންނެވީ، 16 އެޕްރީލް 1966 އިން ފެށިގެން، 17 ޖުލައި 1968 އަށެވެ. 17 ޖުލައި ގައި ރައީސް އަވަހާރަ ފުޅުގައި އޮންނަވަނި ކޮށް، އެވެރިކަން ނިމުމަކަށް ގެނައީ، އަޙްމަދު ޙަސަން އަލްބަކްރުގެ ޤިޔާދަތުގެ ދަށުން ގެނެވުނު ލޭއޮހެރުމެއް ނެތް، ޢަސްކަރީ ހިނމޭން އިންޤިލާބަކުން ނެވެ.

ރޭޑިޔޯސްޓޭޝަން އާއި މިނިސްޓްރީ އޮފް ޑިފެންސް ޢަސްކަރީން ވަށާލުމަށް ފަހު، ޑިފެންސް މިނިސްޓަރ ރައީސް އަށް ފޯން ކުރައްވާފައި މިހާރު ރައީސްއަކީ މަނިކުފާނު ނޫންކަމުގައި ދެންނެވީއެވެ. އަދި އެއަށް ފަހު، ޢަބްދުއްރަޙްމާން ޢާރިފް، ތުރުކީ އަށް ޞުލްޙަ ވެރިކަމުގައި ފޮނުވާ ލެވުނީއެވެ. 1979 ގައި ޞައްދާމްގެ ވެރިކަމުގައި ހުއްދަ ލިބިގެން އަނބުރާ ޢިރާޤަށް ވަޑައިގެން، ރީތި ޝަރަފްވެރި ދިރިއުޅުމެއް އުޅުއްވިއެވެ. އަދި ޞައްދާމް އައި ދެކޮޅަށް އެމެރިކާނުން، 2003 ގައި ޢިރާޤަށް އެރުމުން، ޖޯރްޑަން، އައްމާން އަށް ވަޑައިގެން އެރަށުގައި ހުންނަވައި، 24 އޯގަސްޓް 2007 ގައި އަވަހާރަވީ އެރަށުގައެވެ.

ފަހެ، ޢިރާޤްގެ ހަތަރުވަނަ ރައީސުލް ޖުމްހޫއްރިއްޔާ އަކީ، އަޙްމަދު ޙަސަން އަލްބަކްރު (1914 – 1982) އެވެ. އޮފީހުގައި އިންނެވީ، 17 ޖުލައި 1968 އިން ފެށިގެން، 16 ޖުލައި 1979 އަށެވެ. އަލްބަކްރު އަކީ، ޢިރާޤީ ރިވޮލިއުޝަނަރީ ކައުންސިލް (އާރސީސީ) ގެ ޗެއަރމަން އެވެ. އަދި ޤައްމުގެ ރައީސް ކަމާއި ބޮޑު ވަޒީރު ކަމާވެސް ހަވާލުވެލެއްވީ، އަމިއްލައަށެވެ. އަދި އާރސީސީގެ ވައިސް ޗެއަރކަން ދެއްވީ، ޞައްދާމް ޙުސައިން އަށެވެ. ފަހެ، 2003 ގައި އެމެރިކާނުން ޢިރާޤަށް އަރައި ހިފަންދެން މިކައުންސިލް ދެމިއޮތެވެ. ފަހެ، ޚާރިޖީ ސިޔާސަތަކީ، ޖަމާލް ޢަބްދުއްނާޞިރުގެ ޔުނައިޓަޑް އަރަބް ރިޕަބްލިކް އައި ގާތް ގުޅުމެއް ބޭއްވުމެވެ. އެހެނަސް ރަސްމީކޮށް ބައިވެރިއެއް ނުވެއެވެ.

ފަހެ، ޢިރާޤްގެ ފަސްވަނަ ރައީސުލް ޖުމްހޫރިއްޔާއަކީ، ހިތްވަރުގަދަ ޤައުމީބަޠޮލް ޞައްދާމް ޙުސައިން (28 APR 1937 – 30 DEC 2006) އެވެ. ފުރިހަމަ ނަމަކީ، ޞައްދާމް ޙުސައިން ޢަބްދުލްމަޖީދް އަލްތިކްރީތީ އެވެ. އޮފީހުގައި އިންނެވީ، 16 ޖުލައި 1979 އިން ފެށިގެން، 9 އެޕްރީލް 2003 އަށެވެ. އެމެރިކާނުން، ޢިރާޤަށް އަރައި ޢިރާޤްގެ ވެރިކަން ފޭރިގަނެ ޖަހައިގަންނަން ދެން، ސާބިތުކަމާ އެކު ޞައްދާމް ޙުސައިން ޤައްމައިގެން ކުރިޔަށް ދިއުމުގައި ދެމިހުންނެވި އެވެ.

އެމެރިކާއިން އިނގިރޭސިންނައި ގުޅިގެން، 2003 ގެ އިންވޭޝަން އޮފް އިރާކް، 19 މަރޗް އިން ފެށިގެން، 1 މެއި 2003 އަށް ކުރިޔަށް ގެންދިޔައެވެ. ފަހުން ޢިރާޤް ވޯރ އަށް ބަދަލުވީއެވެ. ޢިރާޤް ހަނގުރާމަ، 20 މަރޗް 2003 އިން ފެށިގެން، 15 ޑިސެމްބަރ 2011 އަށް ކުރިޔަށް ގެންދިޔައެވެ. ނަތީޖާއަކީ، މުޅި ޢިރާޤް ހިފައި ޞައްދާމް އަތުލުމަށް ފަހު، ދަންޖައްސައި މަރާލުމެވެ. އަދި މުޅި ޢިރާޤް ސުންނާފަތިކޮށް އެބިމުގެ މުއްސަނދި ކަމުގެ މައްޗަށް ވެރިވެ އިސްތިޢްމާރް ކުރުމެވެ.

އެމެރިކާއިން، ޢިރާޤް އިސްތިޢްމާރު ކުރުން:

ދުނިޔޭގެ ސްޕަރޕަވަރ ކަމުގައިވާ، އެމެރިކާ އަކީ، ޞައްދާމް ޙުސައިން އަށް ވެރިކަމުގެ ބާރުތައް ވަރުގަދަކޮށްދީ ކޮމިއުނިޒަމް (COMMIUNISM) ފިކުރުގެ މީހުންނައި ދެކޮޅަށް އޭނާލައްވައި ގިނަކަންތަކެއް ކުރުވި ފަރާތެކެވެ. އަދި ޝީޢީ ފިކުރެއްގެ ގޮތުގައި ބާރަކަށް ވަމުންދާތީ އެފިކުރާ ދެކޮޅަށް ވެސް ޞައްދާމް ލައްވައި ގިނަގުނަކަންކަން ކުރުވި ފަރާތެކެވެ.

އީރާންގެ މުސްލިމުންނާ ދެކޮޅަށް ޞައްދާމް ލައްވައި ދިގު ހަނގުރާމައެއް ކުރުވީވެސް އެމެރިކާ އަޑީގައި އޮވެގެން ހަތިޔާރާއި ވާގިދީގެންނެވެ. އަލްޤާޢިދާ އާއި ދާޢިޝްގެ ހަނގުރާމަވެރިން ދުނިޔެއަށް ނެރުމުގެކުރިން އެމެރިކާއިން އެންމެފުރަތަމަ މުސްލިމުންނާ ދެކޮޅަށް ހަނގުރާމަ ކުރުވީ ޞައްދާމް ލައްވައެވެ. މިތަޖްރިބާއަށް ފަހު، އަލްޤާއިދާ އާއި ދާޢިޝް އަކީވެސް އެމެރިކާގެ ސިއްރު އުފެއްދުމެކެވެ. ދާޢިޝްގެ ވާހަކަ ފަހުން ގެންނާނަމެވެ. އިންޝައައްލާހް!

އެހެނަސް ޞައްދާމް އަކީ، އިސްލާމީ ޢަޤީދާގެ ބަތޮލަކަށްވެފައި ސުންނީފިކުރުގެ ގަދަފަދަ ލީޑަރަކަށް ވުމާއި، ތެލުގެ މުއްސަނދިކަމުން ކުރިއަރަމުން އަންނަ ބާރަކަށް ވުމާއި، އަދި ޒައޮނިޒަމް ފިކުރައި މުޅިން ދެކޮޅު ބަތޮލެއްކަން އެމެރިކާއަށް ޔަޤީންވުމާއެކު، ޞައްދާމްއައި ފާޅުގައި ދެކޮޅުހެދީއެވެ. އަދި ޢިރާޤްގެ ތެލުގެ މުއްސަނދިކަން ޞައްދާމް ޒައޮނިޒަމް ފިކުރައި ދެކޮޅަށް ބޭނުންކުރުމުގެ ކުރިން އެސަރަޙައްދުގެ ތެލުގެބާރު އަތުލައިގަތުމުގެ ދަހިވެތިކަމުގައި އެމެރިކާ އިސްކޮށް އޮވެގެން، އިނގިރޭސިން ނާއި އެހެން ބައެއް ޤައްމުތަކުގެ ޢަސްކަރީ އެހީއާއެކު، ޞައްދާމް ޙުސައިން އައި ދެކޮޅަށް ހަނގުރާމަ ފެށީއެވެ.

އަދި ޢިރާޤަށް އަރައި އިސްލާމުންގެ ވެރިރަށެއް ކަމުގައިވާ ބަޣްދާދު ހިފީއެވެ. އަދި ސުންނާފަތިކޮށް ލީއެވެ. އެ ހަނގުރާމައިގާ ޞައްދާމް ޙުސައިންގެ ވެރިކަން ވައްޓާލުމަށް ފަހު، ޢިރާޤް ގައި ގަވަރމަންޓް ކައުންސިލެއް އުފައްދައިދީ، 2003 އިން ފެށިގެން، 2004 އަށް ޢިރާޤްގެ ވެރިކަމުގެ ނިޒާމް ބެލެހެއްޓީ އެކައުންސިލް އިންނެވެ. ފަހެ، މިހާ ހިސާބުން ބަޢަޘްޕާޓީގެ ވެރިކަން ޢިރާޤްގައި މުޅިން ނިމުމަކަށް ގެނެވުނީއެވެ. ސުންނީ ޖަމާޢަތުގެ ބާރު ކެނޑި ޝީޢީންނަށް އިސްކަން ދެވުނީއެވެ. ޞައްދާމްގެ ފަޚުރުވެރި ވެރިކަން ވެއްޓުނީއެވެ. އިސްލާމީ ބަތޮލަކު ނެތިކޮއްލައި ކުރިއަރާފައިވާ ބަޣްދާދު ފުނޑުފުނޑުކޮށް ލީއެވެ.

ފަހެ، 28 ޖޫން 2004 އިންފެށިގެން، 7 އެޕްރީލް 2005 އަށް މިކައުންސިލް ގެ ރައީސް އަކަށް ހުރީ، ޣާޒީ މަޝްޢަލް ޢުޖައިލް (1958 – —-) އެވެ. ޢިރާޤްގެ ހަވަނަ ރައީސުލް ޖުމްހޫރިއްޔާ އަކީ، ޖަލާލް ޠޮލަބާނީ (1933 – —-) އެވެ. އޮފީހުގައި، 7 އެޕްރީލް 2005 އިން ފެށިގެން މިއަދާ ހަމައަށް ވެސް އިންނެވީ މީނާއެވެ. އަދި، 20 މެއި 2006 އިން ފެށިގެން ބޮޑުވަޒީރަކީ، ނޫރީ ކާމިލް މުޙައްމަދު ޙަސަން އަލްމާލިކީ (NORI KAMIL MOHAMMED HASAN AL MALIKI, 20 JUN 1950 – —–) އެވެ.

މަޝްހޫރު ނަންތަކަކީ، ޖަވާދް އަލްމާލިކީ އާއި އަބޫ އިސްރާ އެވެ. މިއީ ޢިރާޤްގެ، 74 ވަނަ ޕްރައިމިނިސްޓަރ އެވެ. މީނާ އަކީ ޞައްދާމް ބޭރުކޮށް ލުމުގައި އެމެރިކާނުންނާ އެކު ވަރަށް ގާތުން މަސައްކަތް ކުރި މީހެކެވެ. އީރާން އާއި ހިޒްބުﷲގެ ރަޙްމަތްތެރި، ޝީޢީ މީހެކެވެ. އަދި ވެސް ވެރިކަމުން ނުފައިބާ އިތުރު ދައުރެއް ގަދަބާރުން ނެގޭތޯ އެގޮތްމިގޮތަށް މަސައްކަތް ކުރަމުން ގެންދާ ބޮޑު ވަޒީރެވެ.

ޤުދުސް ހިފުން:

މާތް ވެގެންވާ، މުޤައްދަސް ޤުދުސް އަކީ، ޔަހޫދީންނާއި ހަރުކަށި ޒައޮނިސްޓުންގެ ޖެރޫސަލަމް (JERUSALEM) އެވެ. އިސްލާމުންގެ އެއް ޙަރަމްފުޅެވެ. ބައިތުލް މުޤައްދިސް ހުރި ޙަރަމްފުޅުގެ ބިމެވެ. ފަހެ، މުސްލިމުންގެ އެއްޙަރަމްފުޅެވެ. އިނގިރޭސިން ބޮޑު ހަނގުރާމަ ތެރޭގައި އުފެއްދި، މިޞްރުގެ އެކްސްޕެޑިޝަނަރީ ފޯރސް (EGYPTION EXPEDIYIONARY FORCE – EEF) އީއީއެފް ލަޝްކަރު، ޖެނެރަލް އެލަންބީގެ ޤިޔާދަތުގައި އަމާޒުފަތް ގަނޑަކަށް ހެދީ، ސީދާ ޤުދުސް އިސްލާމުންގެ އަތްދަށުން މިނިވަންކޮށް، ފަލަސްޠީން ހިފާށެވެ.

މިޞްރުގެ ވެރިއަކަށް އިނގިރޭސިންގެ ފަރާތުން، ހުންނެވި ހައިކޮމިޝަނަރ މެކްމަހަން އާއި ޖެނެރަލް އެލަންބީ ވަނީ، އިނގިރޭސި އޭރުގެ ބޮޑު ވަޒީރު ޑޭވިޑް ލޮއިޑް ޖޯރޖް އަރިހުގައި، 1917 ވަނަ އަހަރުގެ ކްރިޝްމަސް އައުމުގެ ކުރިން، ކްރިޝްމަސް ހަދިޔާއެއްގެ ގޮތުގައި ޤުދުސް އަރުވާނެ ކަމުގެ ވަޢްދު ވެފައެވެ. ޑޭވިޑް ލޮއިޑް ޖޯރޖް އަކީ، ހަރުކަށި ކްރިސްޓިއަނެކެވެ. ފަހެ އެއީ ބޮޑު ހަނގުރާމަ ނިންމާލުމުގެ އެއްއަހަރު ކުރިއެވެ.

ޖެނެރަލް އެލަންބީގެ އީއީއެފް ލަޝްކަރުން، ޤުދުސް ހިފުމުގެ ހަނގުރާމަ (BATTLE OF JERUSALEM) ފެއްޓީ، 17 ނޮވެންބަރ 1917 ގައެވެ. އަދި ޤުދުސް ހިފައި މިކުރިމަތިލުން ނިންމާލީ، 18 ޑިސެންބަރ 1917 ގައެވެ. ޤުދުސް އަށް އެރުމުގެ ކުރިން، ޖިބާލް އަލްޚަލީލް (JUDAEAN MOUNTAINS) އާއި ނަބީ ޞަމޫޢީލް (BATTLE OF NEBI SAMWIL) 17 ނޮވެންބަރ އިން، 24 ނޮވެންބަރ 1917 އަށް ހަނގުރާމަ ކޮށް ހިފިއެވެ. އެހެން ގޮސް ޖެހުނު އަވަށެއް ހިފަމުން ކުރިޔަށް ގޮސް، ޤަދީމީޤުދުސް އައި ހަމައަށް ފޯރީ، 2 ޑިސެންބަރ 1917 ގައެވެ.

ފަހެ، ޢުޘްމާނީ ޚިލާފަތުން މިހަނގުރާމަ ލީޑްކުރީ، ޢުޘްމާނީ ލަޝްކަރުގެ ކޮމާންޑަރެއް ކަމުގައިވާ، ޖާވޭދުޕާޝާ އާއި ޢަލީ ފުއާދުޕާޝާ އާއި ޖަރުމަން ޖެނެރަލެއް ކަމުގައިވާ އުޘްމާނީ ޚިލާފަތުގައި މިނިސްޓަރ އޮފް ވޯރ ގެ މަޤާމް، 1913 އިން 1915 އަށް އަދާކުރެއްވި އެރިކްވޮން ފަލްކެން ހަޔާން (ERICH VON FALKENHAYAN, 11 SEP 1861 – 8 APR 1922) އެވެ. ޖާވޭދުޕާޝާގެ ވަނަމަކީ،”ކަރަމާނީ” އެވެ. ޢުޘްމާނީ ލަޝްކަރުން ދިފާޢުގައި ވަރަށް ގަދަޔަށް ހިތްވަރު ކުރިއެވެ. އެހެނަސް އެލަންބީގެ ލަޝްކަރުން ކާމިޔާބު، ދެޙަމަލާއެއް ދިނުމާއެކު ބަލިވީއެވެ. ބޮޑެތިމަގުތައް އެލަންބީގެ ލަޝްކަރުން ބަންދުކޮށް އެބިންތައް ހިފީއެވެ.

3 ޑިސެންބަރ 1917 ގައި ވާދީޒައިތް ގައި، މެންދުރު އެކެއްޖެހި އިރު ދޭންފެށި ޙަމަލާއިން ހަވީރު، ތިންގަޑިތިރީސް ގައި އެއަވަށް އެކުގައި ހިފައި، 17 ސިފައިން ހައްޔަރުކޮށް ބޮޑުބަޑީގެ ތިންބަޑި އަތުލައި ގަތެވެ. 7 ޑިސެންބަރ 1917 ގައި މޫސުންގޯސްވެ ވެހެމުންދިޔަ ވިއްސާރައާއި ފިނީގައި ހަނގުރާމަ ކުރިޔަށް ގެންދިޔައެވެ. އަދި ބައިތުލަޙުމްގެ ބޮޑުމަގު ހިފީއެވެ. އަދި، 8 ޑިސެމްބަރ 1917 ގެމެންދުރު ދެގަޑި ސުންމިނެޓް ގައި ބައިތުލްޖަލާލް އަށް ޙަމަލާދީ ވަށާލީ، ފިނިވައި ތެރޭގައި ކުރިޔަށް ގެންދިޔަ ވަރުގަދަ ހަނގުރާމައި ގައެވެ.

ޢުޘްމާނީ ޚިލާފަތުގެ ލަޝްކަރުގެ ބާރުމުޅިން ކަނޑުވާލުމަށް ފަހު، އިނގިރޭސި ލަޝްކަރުގެ ބާރު ދަށަށް، އަމާން ދިނުމަށް ޢުޘްމާނީ ލަޝްކަރަށް މަޖްބޫރު ކުރުވީއެވެ. އީއީއެފްގެ ލަޝްކަރު އެލަންބީގެ ޤިޔާދަތުގައި، 40 ދުވަހާއި، 40 ރޭވަންދެން، ފިނިވަޔާއި ވާރޭތެރޭގައި ހަނގުރާމަ ކުރުމަށް ފަހު، ހުރިހާ ދިމާއަކުން ޤުދުސް ވަށާލާއި ހިފީއެވެ. 8 ޑިސެންބަރ 1917 ވަނަ ދުވަހުގެ ހަވީރުވީ އިރު، ޤުދުސްގެ ޙިމާޔަތުގައި ދިފާޢުގައި ތިބި ޢުޘްމާނީ ސިފައިންތައް އެކުގައިހެން ފަހާލާއި މުޅި ހިސާބުއެކުގައި އަމާންކޮށް ނިންމާލީއެވެ.

ފަހެ، 9 ޑިސެންބަރ 1917 ވަނަ ދުވަހު ހެނދުނު، ޤުދުސްގެ މޭޔަރ ޙުސައިން ސާލިމް އަލްޙުސައިން، ޢުޘްމާނީ ޚިލާފަތުގެ ގަވަރނަރގެ ފަރާތުން ބަލިޤަބޫލުކޮށް އަމާންދިން ކަމުގެ ރަސްމީ ލިޔުން، އީއީއެފް ލަޝްކަރުގެ ލީޑަރަށް އެރުވިއެވެ. ފުރަތަމަ މިސިޓީގައި ހިފަންނުރުން ފާޅުކޮށް ހެދުމަށް ފަހު، ފަހުން ސިޓީ ބަލައިގަތީ އެވެ. ފަހެ، އެސިޓީގެ މަތަނުގައިވާ ޢިބާރާތުގެ މާނަކީ މިއީއެވެ.

“ޤުދުސް ވަށާލާފައި ވާލެއް ވަރުގަދަ ކަމުން، މިމާތް މުޤައްދަސް ބިން ކަމުގައިވާ، ޙަރަމްފުޅު ތިޔަބޭފުޅުންގެ ބޮޑުބަޑިތަކުގެ ވަޒަނުންނާއި ބޮންތަކުން ހަލާކުވިޔަ ނުދިނުމުގެ ނިޔަތާއި ބޭނުމުގައި އަމާންކަމާއި ރައްކާތެރިކަން މަތީ، ބޭއްވުމަށް ޓަކައި އަމާން ދިނުމަށް، އަހަރުމެންނަށް މަޖްބޫރުކުރުވި ހިނދު، ހަތިޔާރު ބަހައްޓާއި އަމާން މިދެނީ، ޤުދުސް ސިޓީ ޙިމާޔަތް ކޮށްދީ، ބަލަހައްޓާނެ ކަމުގެ އުންމީދުގައި، 500 އަހަރުވަންދެން، ޙަރަމްފުޅު ޙިމާޔަތްކޮށް ދިނުމަށް ފަހުގައެވެ.”

އާދެ! އެއަށް ފަހު، ދެން މުޅިން ވެސް ކުރީ ޖެރޫސަލަމް ޙިމާޔަތް ކުރުމުގެ މަސައްކަތެވެ. މުޅި ސިޓީ އެކުގައި އަމާންކުރެ ވުނެވެ. އަދި އެއަށް ފަހު، 11 ޑިސެންބަރ 1917 ވަނަ ދުވަހު ޖެނެރަލް އެލަންބީ، އޭނާގެ އަރިސް ޢަސްކަރީންނާ އެކު، ޝަރަފާއި ޢިއްޒަތުގައި ޤަދީމީ ޤުދުސް ސިޓީ  ކަމުގައިވާ، އަލްބައިތުލް ޤަދީމާއަށް އެއްވެސް ހަތިޔާރަކާއި އަހެއްފަދަ، ސަވާރީއެއް ބޭނުންނުކޮށް، ފައިމަގުގައި ހިނގާފައި ގޮސް ޤުދުސް ޙަރަމްފުޅަށް ވަނީ، ބާބުލްޚަލީލް (BABEL KHALIL) އޭކިޔުނު ބޮޑު ދޮރާށި ކޮޅުންނެވެ. މިއީ މުސްލިމުންނަށް ހިތާމަހުރި އަޑުއަހަން އުދަގު ހިނދުކޮޅެކެވެ. އެހެނަސް އެތައް ޤަރުނަކަށް ފަހު، މުސްލިމުންގެ އަތުން ޤުދުސް ވެއްޓިގެން ދިޔައީ މިހާހިތާމަ ވެރިކޮށެވެ. އިންތިހާއަށް ދެރަކަމެކެވެ. ހިތާމައިގެ ކޮޅެއް ނެތެވެ.

ފަހެ، އެލަންބީ އަކީ، އެތައްޤަރުނަކަށް ފަހު، ޤުދުސް ކޮންޓްރޯލްކުރި ފުރަތަމަ ކްރިސްޓިއަން ލީޑަރ އެވެ. އޭނާގެ ބޮޑު ވަޒީރު، ކްރިސްޓިއަން ޑޭވިޑް ލޮއިޑް އަށް ވީ، ވަޢްދު އެއަހަރު ޑިސެންބަރ 25 އައުމުގެ ކުރިން، ކްރިޝްމަސް ހަދިޔާއަކަށް މުސްލިމުންގެ ޤުދުސް ވެދުމަށް އެރުވާ ނިންމާލީ އުފާފާޅު ކުރަމުންނެވެ. ބޮޑު ރަސްމިއްޔާތެއް ބާއްވާއި އެއުފާ ފާޅުކުރަމުން ނެވެ.

އާދެ! 11 ޑިސެމްބަރ 1917 ވަނަ ދުވަހު، އިނގިރޭސި ވިލާތުގެ ދުވަހުނޫހެއް ކަމުގައިވާ، “ދަ ޓައިމްސް” ގައި ބޮޑުކޮށް ޗާޓާއެކު މިޚަބަރު ލިޔެ، އާންމު ކުރިއެވެ. ސުރުޚީ އަކީ، “ޖެރޫސަލަމް ކެޕްޗަރޑް” އެވެ. މުޅި ޔޫރަޕް އެކުގައި މިކަމާ އުފާކުރިއިރު، އިސްލާމީ އުންމަތް މިކަމާ ހިތާމަކޮށް ރޮއި ކަރުނަ އެޅިއެވެ. އަދި އަދަށް ދާންދެން ވެސް މުސްލިމުން ތިބީ އެހިތާމައިގަ އެވެ. އެރޮއުމާއި ވޭނުގައެވެ. އިސްލާމީ ޚިލާފަތު ނެތިކޮށްލާއި ޤުދުސް ހިފުމަކީ، މުޅި ޔޫރަޕްގެ ޢަޒްމާއި ވިސްނުމެވެ. ބޮޑުހަނގުރާމަ އަކީ، އެކަން ޙާޞިލްކުރުމަށް ހިންގި އެންމެބޮޑު ޖަރީމާއެވެ. މީގެ ބަދަލު، ﷲ ތަޢާލާ އެމީހުންނަށް ކޮންމެވެސް ދުވަހަކުން ދައްކަވާށިއެވެ! އާމީން!

ފަހެ، މިހަދިޔާއަކީ، މެކްމަހަން އާއި ޖެނެރަލް އަލަންބީ އާއި ޓިއީ ލޯރެންސް، އިނގިރޭސިން ނަށް ވެފައިވާ ވަޢްދު، އެއަހަރު ކްރިޝްމަސް ދުވަހުގެ ކުރިން ފުއްދުމަށް ޓަކައި، ގަދަފަދަ ޢަޒުމްގައި ދެމިތިބެ، މުޅި އިސްލާމީ އުންމަތާ ދެކޮޅަށް ހިންގި އަނިޔާވެރި ޖަރީމާ އެކެވެ. މިވަޢްދު ވަނީ، މާކުރިން އޭރުގެ އިނގިރޭސި ބޮޑުވަޒީރު، ޑޭވިޑްލޮއިޑް ޖޯރޖް (DAVID LLOYD GEORGE, 17 JAN 1863 – 26 MAR 1945) އާއެކު ކަށަވަރުކޮށް ފައެވެ. ފަހެ، މީނާއަކީ، ވަރަށް ހަރުކަށި ކްރިސްޓިއަން އެކެވެ.

މިހަނގުރާމަ ވެގެންދިޔައީ ބްރިޓިޝް އެންޕަޔަރ އަށް ލިބިގެންދިޔަ އެންމެބިޔަ ކާމިޔާބަށެވެ. އަދި މުޅި ޔޫރަޕްއަށް ލިބިގެންދިޔަ ބޮޑު ކާމިޔާބީއަކަށެވެ. މިއީ ހުރިހާ އިސްލާމުންނަށް ކުރިމަތި ކުރުވި މާސިންގާ ހިތާމައެކެވެ. ޢުޘްމާނީ ޚިލާފަތުން މައްކާ އާއި މަދިނާގެ ދެޙަރަމްފުޅު ގެއްލުމަށް ފަހު، ތިންވަނަ ޙަރަމްފުޅު، ބައިތުލް މުޤައްދިސް ވެސް ގެއްލުނީއެވެ. މިހާހިސާބުން، އިސްލާމުންގެ ވެރިކަންކުރާ ހުރިހާވެރި ރަށްތައް އިނގިރޭސިންގެ ދިދައިގެ ދަށަށް ވެއްޓުނީއެވެ.

ފަހެ، ބޮޑުހަނގުރާމަ، 1918 ނޮވެންބަރ ގައި ނިންމާލުމަށް ފަހު، ދެން އަވަސްވެގަތީ، މުސްލިމުންގެ އަތުން ހިފި ބިންތައް ރޭވިފައިވާ ގޮތަށް ފޮތިފޮތިކޮށް ބަހާލުމަށް. ޞުލްޙައިގެ ކޮންފަރެންސްގެ ނަމުގައި ފްރާންސްގެ ވެރިރަށް ޕެރިސް ގައި ކޮންފަރެންސް އެއް ބޭއްވުމަށެވެ. 1919 ގައި ބޭއްވުނު، މިކޮންފަރެންސް ގައި ބަލްފޯރ ޑެކްލަރޭޝަން ވަޢްދުއައި އެއްގޮތްވާ ގޮތަށް، އެގްރީމެންޓްތައް ލިޔެހަދައި، ލީގް އޮފް ނޭޝަންސް އެއް، ވުޖޫދަށް ގެނެވެންދެން، 1917 އިން ފެށިގެން، 1920 އަށް ޖެރޫސަލަމް ބެލެހެއްޓީ، އޮކިއުޕައިޑް އެނިމީ ޓެރިޓޮރީ އެޑްމިނިސްޓްރޭޝަން، އޯއީޓީއޭ (OCCUPIED ENEMY TERRITORY ADMINISTRATION – OETA) ގެ ބެލުމުގެ ދަށުންނެވެ.

އިނގިރޭސި އެންޕަޔަރގެ ފަރާތުން، އޯއީޓީއޭގެ ވެރިޔަކީ، ފީލްޑްމަރޝަލް އެލަންބީ އެވެ. އަދި ހިފިބިންތަކުގައި އިދާރީކަންކަން ހިންގީ، އޭނާގެ ލަޝަކްރުންނެވެ. ޕެރިހުގައި ބޭއްވި، ޕީސް ކޮންފަރެންސް ކޯޑިނޭޓްކޮދީ، އިސްލާމުންގެ ބިންތައް އިނގިރޭސިން ހަދާފައިހުރި، ވަޢްދުތަކާ އެއްގޮތަށް ބަހާލުމުގައި އިސްރޯލެއް ކުޅުއްވީ، އިނގިރޭސި ބޮޑުވަޒީރު ޑޭވިޑްލޮއިޑް ޖޯރޖް އެވެ.

ފަހެ، 1920 އިން ފެށިގެން، 1948 އާހަމައަށް، ދެވަނަ ބޮޑު ހަނގުރާމަނިމި، އިސްރާއީލީ ދައުލަތް ވުޖޫދަށް އަންނަންދެން، ފަލަސްޠީން އޮތީ، ބްރިޓިޝް މޭންޑޭޓްގެ ދަށުން ބަލަހައްޓާ ގޮތަށެވެ. އަދި ބަލްފޯރ ވައްދުއައި އެއްގޮތަށް ޔަހޫދީ ޒައޮނިސްޓް ދައުލަތެއް ވުޖޫދަށް ގެނެސްދީފައި އިނގިރޭސިން ފަލަސްޠީނުން ފޭބީ، ހުރިހާކަމެއް ނިމުމުންނެވެ.

އާދެ! މައްކާޝަރީފް ޙުސައިން ބިން އަލީ އަށް އިނގިރޭސިން ދެއްކި، މާސިންގާ ޢަރަބި ދައުލަތުގެ ބޮޑު ހުވަފެނުގެ ތެރޭގައި އިސްލާމުންގެ ތިންޙަރަމްފުޅު ހިމެނެއެވެ. ސޫރިޔާގެ ޙަލަބް އިން ފެށިގެން، ޔަމަންގެ އަދަން (ADEN) އަށް މިދައުލަތް އެކުލެވިގެން ވެއެވެ. މިއީ ބިލާދުއްޝާމް އެވެ. އެކިޔާ ބޮޑުސޫރިޔާ (GREATER SYRIA) އެވެ. އެހެނަސް ހަމަ އެއްހިނދެއްގައި ޒައޮނިސްޓުންނާ އެކު އިނގިރޭސިން ހެދި ވަޢްދުގެ ދަށުން، ތިންވަނަ ޙަރަމްފުޅު ޔަހޫދީ ޒައޮނިސްޓުން ނަށް ދިނީއެވެ. އަދި ސޫރިޔާ އާއި ލެބްނާން ހަމަ އެއްހިނދެއްގައި ސިއްރުން ހެދި، ސައިކްސްޕިކޮޓް އެއްބަސް ވުމުގެ ދަށުން، ފްރާންސް އަށް ދިނީއެވެ.

ފަހެ، މިއީ މައްކާޝަރީފް ޙުސައިން ބިން ޢަލީގެ ބޮލަށް، އިނގިރޭސިން އެރިގެން އޮޅުވާލި ބޮޑު އޮޅުވާލުން ގަނޑެކެވެ. މިކަން ވަރަށް ތަފްޞީލްކޮށް މިމަޒްމޫނު އެކުގައި ކިޔާލުމުން ސާފުވެގެން ދާނެއެވެ. ފަހެ، ދެން އޮތީ، ސޫރިޔާ އާއި ދަމިޝްޤް ހިފި ވާހަކައަށް ބަލާލުމެވެ. ސޫރިޔާ އާއި ދަމިޝްޤް ހިފުމަށް ދަތުރު ކުރަމުން ދިޔަ ލަޝްކަރު ތަކުގެ މަގު ބަދަލުކޮށް ޤުދުސް އަށް މިސްރާބުޖެހީ، ޑިސެންބަރ، 25 ގެ ކުރިން ކްރިޝްމަސް ހަދިޔާ އިނގިރޭސި ބޮޑު ވަޒީރަށް އެރުވުމުގެ ގޮތުން ޤުދުސް ހިފުން އަވަސް ކުރުމުގެ ބޭނުމުގައި، ޖެނެރަލް އެލަންބީއެވެ.

ސޫރިޔާ އާއި ދަމިޝްޤް ހިފުން:

ބޮޑު ހަނގުރާމައިގައި، މިޞްރުގެ އެކްސްޕެޑިޝަނަރީ ފޯރސް، (އީއީއެފް) އާއި ސީނާ އާއި ފަލަސްޠީން ހިފުމުގެ ކެންޕޭންގެ ލަޝްކަރުން ގުޅި، ޖެނެރަލް އެލަންބީ އާއި ފައިޞަލް އާއި ޓީއީލޯރެންސްގެ ވެރިކަމުގެ ދަށުގައި ހަނގުރާމަކޮށް، ވިލާޔަތް އެލެއްޕޯ (VILAYET ALEPPO) 25 އޮކްޓޯބަރ 1918 ގައި ހިފުމާއެކު ސޫރިޔާ އިނގިރޭސި ބާރުގެ ދަށަށް ގޮސް ޢުޘްމާނީ ޚިލާފަތްގެ ލަޝްކަރު ބަލިވީއެވެ. އެލަންބީ އާއި ފައިޞަލްގެ ލަޝްކަރާއެކު، އިއްތިޙާދީ ހަނގުރާމަ ވެރިން ކަމުގައިވާ ނިއޫޒިލޭންޑްގެ ކޮމާންޑަރ އެއްކަމުގައިވާ، ޖެނެރަލް ސަރ ޖޯރޖް ހެންރީ ޗައުވެލް (SIR HENRY CHAUVEL, 16 APR 1865 – 14 MAR 1945) ގެ ލަޝްކަރު ވެސް ބައިވެރިވި އެވެ.

ޢުޘްމާނީ ޚިލާފަތުގެ ލަޝްކަރު ލީޑްކޮށްދިނީ، މުޞްޠޮފާ ކަމާލް ޕާޝާ އާއި ޖަރމަން އެންޕަޔަރގެ ޢަސްކަރީ ޖެނެރަލެއް ކަމުގައިވާ، އޮޓޯ ލައިމަން ވޮން ސެންޑަރސް (OTTO LIMAN VON SANDERS, 17 FEB 1855 – 22 AUG 1929) މިދެ ޖެނެރަލް އިންނެވެ. އިއްތިޙާދުގެ ލަޝްކަރުން، މިހަނގުރާމަ ކާމިޔާބުކޮށް ސޫރިޔާ ހިފީއެވެ. އެއަށް ފަހު ދިމާކުރީ ދަމިޝްޤް ވަށާލުމަށެވެ. ތަލްމަޖީދޫ (TEL MEGIDDO) އެލަންބީ އާއި ފައިޞަލް އާއި ލޯރެންސް އާއި ޗައުވެލްގެ ލަޝަކްރުން، 19 ސެޕްޓެމްބަރ 1918 އިން ފެށިގެން 25 އަށް، ހަނގުރާމަ ކުރީ އެއްލަޝްކަރެއްގެ ގޮތުގައި ދަމިޝްޤް އަށް އަރާއި ވަށާލުމަށް ފަހު، ދަމިޝްޤް ހިފީއެވެ. އަދި، ދަމިޝްޤް އަށް ދާންއޮންނަ މައިމަގު ހިފުމަށް، 26 ސެޕްޓެމްބަރ 1918 ގައި ފެށި ހަނގުރާމަ ނިންމާލީ، 1 އޮކްޓޯބަރ 1918 ގައި އެއްކޮށް ހިފައި ނިންމާލުމަށް ފަހުގައެވެ. ދެން ފަހެ، ސަރ ޗައުވެލްގެ އެކުވެރި ލަޝްކަރު ތަކާއެކު، އަސްތައް މަތީގައި ދަމިޝްޤްއަށް ވަދެ، 2 އޮކްޓޯބަރ 1918 ގައި ދަމިޝްޤް ހިފީއެވެ.

ސޫރިޔާ އެއްކޮށް ހިފައި ނިންމާލުމަށް ފަހު، އެލަންބީގެ ލަޝްކަރުން ޗައުވެލްގެ ލަޝްކަރު އާ މަޝްވަރާ ކުރުމަށް ފަހު، އެސަރަޙައްދުގައި ބައިވަރު ޢަރަބިން ދިރިއުޅެމުން ދާތީއާއެކު، ދަމިޝްޤްއާއި ސޫރިޔާގެ އިދާރީ ހިންގުން މައްކާޝަރީފް ޙުސައިންގެ ފައިޞަލްއާ ވަގުތީގޮތުން ހަވާލުކުރީއެވެ. ފަހެ، މިހަނގުރާމައިގާ މެލޭރިއާ އާއި ސްޕެނިޝްފުލޫ ވަބާގެ ޝިކާރައަކަށް ވެގެން އެތައްބައިވަރު ސިފައިންނެއް ދެފަރާތުން ވެސް މަރުވެގެން ދިޔައެވެ.

އާދެ! ސޫރިޔާ އާއި ދަމިޝްޤް ހިފުމުގެ ކުރިން، ޢުޘްމާނީ ޚިލާފަތުގެ ދަށުގައި ޒަމާންތަކެއް ވަންދެން ސޫރިޔާ ދެމިއޮތެވެ. 1453 އިން ފެށިގެން ސޫރިޔާގެ ބިމުގައި ޢުޘްމާނީ ޚިލާފަތުގެ ގްރޭންޑް ވަޒީރުގެ ބެލުމުގެ ދަށުން، އިދާރީ ހިންގުންތައް ސޫރިޔާގެ ހުރިހާ ހިސާބެއްގައި ހިންގަމުން ގެންދިޔައީ “އިޔާލަތް” ގެ ނަމުގައެވެ. އިޔާލަތް އަކީ، ޢުޘްމާނީ ޚިލާފަތުގެ އިދާރީޑިވިޝަން އެވެ. 1866 ގައި ވިލާޔަތްތަކާ ބެހޭ ޤާނޫނެއް، ޢުޘްމާނީ ޚިލާފަތްގައި ފަރުމާ ކުރެވެންދެން، އޭގެ ކުރިން ހުރިހާ ރަށްތަކެއް އިދާރީގޮތުން ބަލަހައްޓަމުމް ގެންދިޔައީ އިޔާލަތްގެ ދަށުންނެވެ. ޤާނޫނެއް ފަރުމާ ކުރެވުމުން، ދެން ބަލަހައްޓަމުން ގެންދިޔައީ ވިލާޔަތް ޤާނޫންގެ ދަށުންނެވެ.

ފަހެ، ބޮޑު ހަނގުރާމަ އަށް ފަހު، 1920 ގައި އުފެދުނު އަލްމަމްލަކަތުލް ޢަރަބިއްޔަތުން ސޫރިޔާ (ARAB KINGDOM OF SYRIA) އުފެދެންދެން، ސޫރިޔާގައި އެކިއެކި ވިލާޔަތްތައް ބެހިފައި ހުރީ، މިގޮތަށެވެ. އެންމެ އުތުރުގައި، ވިލާޔަތް އެލެއްޕޯ (VILAYET OF ALEPPO) އެވެ. މިއީ ވިލާޔަތް ޙަލަބް އެވެ. އެންމެ ހުޅަނގުގައި ވިލާޔަތް ދައިރުއްޒޫރ (VILAYET OF DEIRAZZOR) އެވެ. މިއީ ވިލާޔަތް ދުރޫޒް އެވެ. އިރުމަތީގައި ވިލާޔަތް ބައިރޫތް (VILAYET OF BEIRUT) އެވެ. ހުޅަގު ދެކުނުގައި ވިލާޔަތް ސޫރިޔާ “ދަމަސްކަސް” (VILAYET OF SYRIA (DAMASCUS)) އެވެ. އެންމެ އިރުދެކުނުގައި ވިލާޔަތް މުތަސާމިޔަތް (MUTASAMIYET OF JERUSALEM) އެވެ.

ފަހެ، ސޫރިޔާ ބެހިފައި އޮތީ، މިފަސް ވިލާޔަތުގެ މައްޗަށެވެ. މިއީ ޢުޘްމާނީ ޚިލާފަތުގައި ސޫރިޔާބެހިފައި އޮތްގޮތެވެ. އަދި ފަހުން ޢަރަބި ސޫރިޔާ ކިންގްޑޮމް ވެސް އޮތްގޮތެވެ. ބޮޑު ހަނގުރާމަ އަށް ފަހު، އުފެދުނު ފުރަތަމަ ޢަރަބި ދައްލަތަކީ މިއެވެ. އެހެނަސް މިދައްލަތް ދެމި އޮތީ ވަރަށް ކުރު މުއްދަތަކަށެވެ. 8 މަރޗް އިން ފެށިގެން، 24 ޖުލައި 1920 އަށެވެ. މިކުރު މުއްދަތުގައި ރަސްކަމަށް އިނގިރޭސިން ވެޑުވީ، މައްކާޝަރީފް ޙުސައިންގެ ހަގު ދަރިކަލުން ފައިޞަލް ބިން ޙުސައިން ބިން ޢަލީ އަލްހާޝިމީ އެވެ. އިނގިރޭސިންނަކީ، މާބޮޑަށް ވަންހަތައް ދަމަހައްޓައި އިންސާނީ ތަފާތުކުރުން އާލާކުރުވި ބައެކެވެ.

މަޤްޞަދަކީ އިސްލާމުން ބައިބައި ކުރުމެވެ. އަދި މުޙައްމަދުގެ ފާނަށް ނިސްބަތްވާ ބަޔަކު ސުންނީންގެ ނަމުގައި ގަދަވެދާނެތީ، އެކަމާ ގަންނާކުރައްވާ ބިރުން އިނގިރޭސިން ކުރަމުން ގެންދިޔަ ކަމެކެވެ. ޢަރަބި ދަރިކޮޅުގެ ހާޝިމީންނާއި ޢަލަވީން އަބަދުވެސް ނެރެ ނަގަހައްޓައި ގަދަކުރެވޭތޯ ބަލަމުން ގެންދިޔައެވެ. ފަހެ، މުސްލިމުން އަތުންހިފި ބިންތައް އެދުވަސްވަރު، އިދާރީގޮތުން ބެލަހައްޓައި ދިނީ، އިނގިރޭސިން ނެވެ.

1919 ގައި ޕެރިސްގައި އޮތް ޕީސް ކޮންފަރެންސް ގައި ސައިކްސް ޕިކޮޓް ސިއްރު އެއްބަސްވުމުގެ ދަށުން މިބިންތައް ބަހާލުމުން ސޫރިޔާއާއި ލެބަނަން، 1920 ގައި ދިޔައީ ފްރާންސް މޭންޑޭޓްގެ ދަށަށެވެ. އެއަށް ފަހު،  އެބިންތައް ބަލަހައްޓަމުން ގެންދިޔައީ ފްރާންސް އިންނެވެ. 1920 އިން ފެށިގެން، 1922 އަށް ސޫރިޔާ އާއި ލެބްނާން އޮތީ، ފްރާންސްގެ ދަށުން ބަލަހައްޓާ ގޮތަށެވެ. ފަހެ، ބޮޑު ހަނގުރާމަ ނިމި، ސޫރިޔާ އިނގިރޭސި ސިފައިން ހިފީއްސުރެން، ރަސްކަލަކީ، ފައިޞަލް ބިން ޙުސައިން އެވެ. އެހެނަސް ފްރާންސްގެ މޭންޑޭޓްގެ ދަށުގައި އޮތްއިރު ހިންގި ކަންތައްތަކުގެ ތެރޭގައި، 1920 ގައި އިނގިރޭސިން، ވަގުތީގޮތުން ފައިޞަލް ޔޫކޭއަށް ގެންދިޔައީއެވެ. ދެން ފްރާންސް މޭންޑޭޓްގެ ދަށުން، ސޫރިޔާގައި ސޫރިއަން ފެޑެރޭޝަން އެއް އުފެއްދީއެވެ.

މިދުވަސްވަރު، ފައިޞަލްއަށް ތާއީދު ކުރާ ޢަރަބިން ނާމެދު، ފްރާންސުން ވަރުގަދައަށް ކުރިމަތިލާން ޖެހުނެވެ. ދަމިޝްޤް އަށް ބައެއް ޙަމަލާތައް ވެސް ދެވުނެވެ. ފަހެ، މިކަންވާނީ ވެސް އެހެންނެވެ. މައްކާޝަރީފް ޙުސައިން އާއެކު އިނގިރޭސިންވީ އެއްބަސްވުމުގައި ބޮޑު ޢަރަބި ދައުލަތެއް، ގްރޭޓަރ ސޫރިޔާގެ ހުވަފެން ދައްކާއި އަދި އެޢާއިލާއަށް އެބިން، ހޯދައިދޭން ވަޢުދުބަސް ބުނެފައި ސިއްރުން ފްރާންސް އާއެކުވީ ސައިކްސް ޕިކޮޓް އެއްބަސްވުން ތަންފީޒުކުރުމުގެ ގޮތުން ސޫރިޔާ އާއި ލެބްނާން ފްރާންސް އަށް ދިނުމުން، މިއޮޅުން އަރާއި ހަމަނުޖެހުން އުފެދުނީއެވެ. ޠަބީޢީގޮތުން އެކަން އެހެންވާނެއެވެ. އިނގިރޭސިން މުސްލިމުންގެ ބިންތައް ބެހުމުގައި ވަޢްދުތައް ވެފައިހުރީ އެއްބަޔަކާއި އަނެއްބަޔަކަށް ޖައްސުވާއި ތަޅާފޮޅުން ދާއިމަށް އުފެދިގެންދާނެ ގޮތަށް ބަލާފައެވެ.

ހަމަޖެހިލައިގެން އެދައުލަތްތަކަށްދެމިނޯވެވޭ ގޮތަށް ބަލާއި ވިސްނައި ގެންނެވެ. މިކަން މިހެން ދިމާވީ ޕީސް ކޮންފަރެންސް އިން، ފްރާންސް އަށް ސައިކްސް ޕިކޮޓް ވައްދު ފުއްދައި ދިނީމައެވެ. އެއްބަސް ވުމައި އެއްގޮތަށް މިކަންތައް ހަމަޖެހުމުން، ސޫރިޔާ އާއި ލެބްނާން ފްރާންސް އަށް ދީފައި، ފައިޞަލް ބިން ޙުސައިން އަނބުރާ ޔޫކޭއިން ގެނެސް އިނގިރޭސިންގެ މޭންޑޭޓްގައި އޮތް، ޢިރާޤްގެ ރަސްކަމަށް އަލުން، ވެޑުވީއެވެ. މައްކާގެ ޢަރަބިންނައި ވެފައިވާ ބޮޑުސޫރިޔާގެ އެއްބައި ފްރާންސަށް ދީނިންމާލީ އެވެ.

ދެން ފަހެ، މައްކާޝަރީފް ޙުސައިންގެ ދެވަނަ ދަރިކަލުން ވެޑުވީ ޓްރާންސް ޖޯޑަންގެ ރަސްކަމުގައެވެ. އެންމެދޮށީ ދަރިކަލުންނަށް ދިނީ، ޙިޖާޒުކަރައިގެ ވެރިކަމެވެ. އެހެނަސް އިނގިރޭސިން އަޑީގައި ތިބެގެން ނަޖްދު ކަރައިގެ ވެރިޔާ އާލްސުޢޫދް އަށް އެހީވެދީގެން، ސަޢޫދިޢަރަބިއްޔާ އުފެއްދީ ވެސް އިނގިރޭސިން ނެވެ. މުސްލިމުން ބައިބައިކޮށް ސުންނާފަތިކޮށް ނިންމާލީ މިބީދައިން، މުސްލިމުންނާއި މުސްލިމުން ލައްވާ ހަނގުރާމަ ކުރުވާފައެވެ. ފަހެ، ކޮންމެވެސް ދުވަހަކުން މީގެ ހިތިނަތީޖާ އިނގިރޭސިން ނަށް، ﷲ ދައްކަވާށިއެވެ! އާމީން!

އާދެ! ޕެރިސް ޕީސް ކޮންފަރެންސް ގައި ލީގް އޮފް ނޭޝަންސްގެ ނަމުގައި ބައިނަލްއަޤްވާވީ ޖަމްޢިއްޔާއެއް އުފައްދައި އެޖަމްޢިއްޔާ (LN) ގެދަށަށް މިބިންތަކުގައި ދިމާވާ އެންމެހައި ކަންތައްތައް ބަލަހައްޓަމުން ދާގޮތަށް ނިންމުނެވެ. ފަހެ، ދެވަނަ ބޮޑު ހަނގުރާމަ ނިމިގެން، ޔޫއެން ޖަމްޢިއްޔާ ވުޖޫދަށް އަންނަންދެން އޮތީ އެލްއެން ޖަމްޢިއްޔާ އެވެ. ފްރާންސް ދަށަށް ސުރިޔާ އާއި ލެބްނާން ގެންދިޔަ އަސް، ޢިރާޤް އާއި ފަލަސްޠީން އަދި ވެސް ބޭއްވީ، އިނގިރޭސި އެންޕަޔަރ އިން ބަލަހައްޓަމުން ގެންދާ ގޮތަށެވެ. ޢިރާޤް ފައިޞަލް ބިން ޙުސައިން އަށް ދިނުމުގެ ބޭނުމުގައެވެ. އަދި ފަލަސްޠީން ޒައޮނިސްޓް ޔަހޫދީންނަށް ހަދިޔާ ކުރުމުގެ ބޭނުމުގައެވެ.

ފަހެ، ސޫރިޔާ، 1922 އިން ފެށިގެން، 1924 އަށް އޮތީ، ސީރިއަން ފެޑެރޭޝަންގެ ގޮތުގައެވެ. ބަލަދު ވެރި ފަރާތަކީ، ފްރާންސް އެވެ. އާދެ! 1924 އިން ފެށިގެން، 1930 އަށް ސްޓޭޓް އޮފް ސޫރިޔާ (STATE OF SYRIA) ލީގް އޮފް ނޭޝަންސްގެ ދަށުން ވުޖޫދަށް ގެނެވުނެވެ. އަދި، 1 ޑިސެންބަރ 1924 އިން ފެށިގެން ފްރާންސް މޭންޑޭޓްގެ ދަށުން ސޫރިޔާ ދައުލަތް އުފެދުނީއެވެ. ސީރިއަން ފެޑެރޭޝަން އަށް ލިބިނު ކާމިޔާބެއްގެ ގޮތުގައެވެ. ސްޓޭޓް އޮފް އެލެއްޕޯ (ދައުލަތް ޙަލަބް) އާއި ސްޓޭޓް އޮފް ދަމިޝްޤް އާދެދައުލަތް ވެގެން، އެކުވެރިކަން ފަށައިގަތީ، އަލްއިއްތިޙާދުއް ސޫރިޔާގެ ނަމުގައެވެ.

ސީރިއަން ފެޑްރޭޝަން އެއްގެ ގޮތުގައެވެ. މިޔުނިއަން ގައި ބައިވެރިވީ، ދައުލަތް ޙަލަބް (STATE OF ALEPPO) އާއި ދައުލަތް ދަމިޝްޤް (ATATE OF DAMASCUS) އެވެ. މިދެ ދައްލަތަކީ ވެސް، ސައިކްސް ޕިކޮޓް އެގްރީމަންޓްގެ ދަށުން ފްރާންސް މޭންޑޭޓްގެ ދަށަށް ޕެރިސް ޕީސް ކޮންފަރެންސް އިން، އެލްއެން ޖަމާޢަތުން ބަލަހައްޓާ ގޮތަށް ފްރާންސް އަށް ލިބުނު ދެބިމެވެ. މިދެ ދައްލަތް އެކުވެގެން، އެއް ރައްޔިތުންގެ މަޖްލީހެއް ބާއްވައިގެން ހިންގި ފެޑްރޭޝަން އެކެވެ. ދައްލަތުލް ޢަލަވިއްޔީން (STATE OF ALAWITE) އޮތީ، ފުރަތަމަކޮޅު، މިޔުނިއަންގައި ބައިވެރި ނުވެއެވެ.

އެހެނަސް، 1 ޖެނުއަރީ 1925 އިން ފެށިގެން، އަނެއް ދެދައްލަތް އަށް ތާއީދުކޮށް ސޫރިޔާ އިއްތިޙާދުއާ ގުޅުންބަދަހި ކުރީއެވެ. އަދި ފްރާންސްގެ މޭންޑޭޓްގެ ދަށުން ނެއްޓި އަމިއްލަ މިނިވަންކަން ލިބިގަތުމުގެ ރޫޙްއެއް އާލާވެ އުފެދި، އުތުރިއަރައި ސޫރިޔާގެ ސުންނީންނާއި ޝީޢީންނާއި ސޫރިޔާގެ ދުރޫޒުން ނާއި ޢަލަވީ ދަރިކޮޅުން ނާއި ކްރިސްޓިއަން ސޮސައިޓީ ގުޅިގެން، 1926 އިން ފެށިގެން ފްރާންސް އާއެކު ކުރިމަތިލުން ތަކެއް ފެށީއެވެ. މިކަމާހެދި ފްރާންސް އިން ޖުމްލަ ގޮތެއްގައި އެކިރަށް ތަކަށް ވަކިވަކިން، ޢުޤޫބާތްތައް ދިނުމުގެ ގޮތުން ސިވިލިއަން އޭރިޔާތަކަށް ބޮން އެޅުންފަދަ އަދަބުތައް ދޭންފެށުމުން ގޯހުންގޯހަށް އެކަންތައް ގޮސް، 1930 ގައި ރިޕަބްލިކް އޮފް ސޫރިޔާ އުފެދުނީއެވެ.

ފްރާންސް އިން ވަކިވެ އަމިއްލަ މިނިވަން ވެރިކަމެއް އިޢުލާނުކޮށް އާ ޤާނޫނު އަސާސީއެއް ލިބިގަތީއެވެ. އަދި އެއަށް ފަހު، ލީގް އޮފް ނޭޝަންސްގެ ބެލެހެއްޓުމުގެ ދަށުން ފްރާންސް އާއި ސޫރިޔާ އައި ވާހަކަ ދެކެވިގެން، ފްރެންކޯ ސީރިއަން ޓްރީޓީ އޮފް އިންޑަރޕެންޑެންސް، 1936 ގައި ޤައިމުކޮށް އެއްބަސް ވީއެވެ. ފަހެ، މިއެއްބަސްވުން ވުމަށްޓަކައި، 1936 މަރޗް އިން ފެށިގެން، ސެޕްޓެންބަރ އައި ހަމައަށް، ހަމަސް ދުވަހުގެ މަޝްވަރާތައް ކުރިޔަށް ގެންދެވުނެވެ. ސޫރިޔާ ޕަރލަމެންޓުން، މިޓްރީޓީ ފާސްކޮށް ތަސްދީޤް ކުރިއެވެ. އެހެނަސް ފްރާންސް ސަރުކާރުން ސޮއިކުރުން ފިޔަވައި ތަސްދީޤްއެއް ނުކުރެއެވެ.

ފަހެ، 1941 ގައި މުޅިން އަމިއްލަ މިނިވަން ކަމާއި ސިޔާދަތް ލިބިގެންވާ ޖުމްހޫރިއްޔާ އަކަށް ސޫރިޔާ ބަދަލުވީއެވެ. މިޖުމްހޫރިއްޔާ، 1958 އަށް ދެމިއޮތެވެ. މިއީ ފްރާންސް އިން ދެންހަދާނެ އެހެން ގޮތެއް ނެތުމުން، ޢަލަވީން ނާއެކު ގުޅުން ބަދަހިކޮށް، އެގުޅުން ދެމިގެންދާނެ ގޮތަކަށް އަޑިއަޑިން ރާވައިދީ، ސުންނީންގެ މައްޗަށް ޢަލަވީން ގަދަކުރުމުގެ މަޤްޞަދުގައި ކުރި ނުލަފާ ކަމެކެވެ. ޢަލަވީ ދަރިކޮޅުގެ ވަންހައަށް އަބަދުވެސް މަދަދާއި އެހީތެރިކަން ދިނެވެ. ޙާފިޒް އަސަދް އަށް ބާރުހޯދައި ދިނުމުގެ އަޑީގައި ގަދަޔަށް، ފަރަންސޭސިން ތިއްބެވެ.

ސުންނީންގެ މައްޗަށް ޢަލަވީން ގަދަކުރުވި ބަޔަކީ، ފްރާންސް މީހުންނެވެ. އަދި، 1958 ގައި ސޫރިޔާ އާއި މިޞްރު ގުޅިގެން ޔުނައިޓެޑް އެރެބިއަން ރިޕަބްލިކް، އަލްޖުމްހޫރިއްޔަތުލް ޢަރަބިއްޔަތުލް މުއްތަޙިދާ ކިޔާ ޔުނިއަން އެއް އުފެއްދިއެވެ. މިއީ ޖަމާލް ޢަބްދުއްނާޞިރުގެ އިސް ނެންގެވުމެއްގެ ދަށުން ޤައިމް ކުރެވުނު އިއްތިޙާދެކެވެ. މިއިއްތިޙާދުގައި ޢިރާޤް ބައިވެރި ކުރެވޭތޯ ގިނަގުނަ މަސައްކަތް ތަކެއް ކުރެވުނެވެ. އެހެނަސް އޭރުގެ ޢިރާޤްގެ ބޮޑުވަޒީރު ޢަބްދުލްކަރީމް ޤާސިމް އެކަމަށް އެއްބަސް ނުވީއެވެ. ޤާސިމްގެ ވެރިކަން ވެއްޓުނީ، މިހަމަނުޖެހުމުގެ ތެރޭގައެވެ.

ފަހެ، މިއިއްތިޙާދު ދެމިއޮތީ، 1958 އިން ފެށިގެން، 1961 ވަނަ އަހަރަށެވެ. މިއީ ކުރުމުއްދަތަކަށް އުފެދުނު ސިޔާސީ ޔުނިއަން އެކެވެ. ސޫރިޔާ އާއި މިޞްރު ގުޅިގެން އުފެއްދި ޔުނިއަންގެ ރައީސް އަކީ، ޖަމާލް ޢަބްދުއްނާޞިރު އެވެ. މިއީ ސޫރިޔާގެ، 13 ވަނަ ރައީސުލް ޖުމްހޫރިއްޔާ އެވެ.

އާދެ! 1961 އިން ފެށިގެން، މިއަދާހަމައަށް އަދިވެސް ސޫރިޔާ އެއޮތީ، ސީރިއަން އެރަބް ރިޕަބްލިކް (SYRIAN ARAB REPUBLIC) ގެ ގޮތުގައެވެ. މިޖުމްހޫރިއްޔާގެ ރައީސް ޙާފިޒް އަލްއަސަދު އަކީ، ސޫރިޔާގެ، 18 ވަނަ ރައީސް އެވެ. ބައްޝާރުލް އަސަދު އަކީ، 19 ވަނަ ރައީސުލް ޖުމްހޫރިއްޔާ އެވެ. ސޫރިޔާގައި ބަޢަޘްޕާޓީގެ ވެރިކަން ފެށުނީ، 16 ވަނަ ރައީސް އަމީން އަލްޙާފިޒް އައި ހަމައިން ނެވެ.

މިއަދުގެ ބައްޝާރް އަކީ ވެސް ބަޢަޘްޕާޓީގެ އެންމެ މަތިފަޑީގެ ލީޑަރ އެކެވެ. 2014 އަށް އައި އިރުވެސް މުޅި ޔޫރަޕް އެއްބައި ވެގެން އެއުޅެނީ، ބަޢަޘްޕާޓީގެ ވަސް ސޫރިޔާއިން ފިލުވާ ނުލެވިގެންނެވެ. ސޫރިޔާގައި އަދިވެސް އޮތީ، ޢަލަވީ ދަރިލޮޅުން ހުންނެވި ބަޢަޘްޕާޓީގެ ވެރިއެއް ކަމުގައިވާ ބައްޝާރު އަލްއަސަދް ގެ ވެރިމަވެ. ޢިރާޤްގައި ޞައްދާމް ޙުސައިންގެ ދުވަސް ދުއްވާލިހެން، ބައްޝާރުގެ ދުވަސް ދުއްވާލެވޭތޯ ހުރިހާ ގޮތަކުން މަދަދާއި އެހީތެރިކަން އެމެރިކާއިން ދެމުން ގެންދެއެވެ.

އެގޮތުން، ސޫރިޔާ ސުންނާފަތިކޮށް ވަރަށްގިނަ ޢަދަދެއްގެ ރައްޔިތުންވަނީ، ކައިރިރަށް ތަކަށް ހިޖްރަކުރުމަށް މަޖްބޫރުކޮށް ފައެވެ. ދުނިޔޭގެ ބޮޑުބާރު އެމެރިކާ އިސްކޮށް އޮވެގެން، ވަރަށްގިނަ މެދުއިރުމަތީ ޤައުމުތައް ވަނީ، ޑިމޮކްރަސީގެ ނަމުގައި ތަޅާއި ސުންނާފަތިކޮށް ލާފައެވެ. އެމީހުންގެ ބަހުރުވައިން ނަމަ، ޢަރަބިންނަށް ރަބީޢު މޫސުން ގެނެސް ދިނީއެވެ. ޒަމާނީ ޑިމޮކްރަސީ އަށް ވާސިލްކޮށް ދިނީއެވެ.

ސޫރިޔާގެ ދާޚިލީ ހަނގުރާމަ:

ފަހެ، ދަންނާށެވެ! 2011 އިން ފެށިގެން ސޫރިޔާ ސިވިލްވޯރ ގަދަޔަށް ހިނގަމުން ކުރިޔަށް ދަނީއެވެ. ވަރުގަދަ ދާޚިލީ ހަނގުރާމައެއް ފެށި ހިނގަމުން ދަނީއެވެ. ހަނގުރާމަމަތީ، އެކިއެކި ޖަމާޢަތްތަކަށް ހަތިޔާރާއި އެހެނިހެން އެހީތަކާއި މަދަދު ދޭންފެށި ބަޔަކީ، ސީދާ އިސްރާއީލުންނާއި އެމެރިކާ އާއި އެމެރިކާގެ އެކި، ޖަމާޢަތް ތަކުންނާއި އެމެރިކާގެ ގޮނޑިކޮއްކޮ މެދުއިރުމަތީ ބައެއް ސަރުކާރުތަކުން ނެވެ. ބޮޑު ހަނގުރާމަ އަށް ފަހު، އިސްރޯލެއް ކުޅެމުން ގެންދަނީ، އެމެރިކާއާއި އިސްރާއީލުންނެވެ. އިނގިރޭސިން ނާއި ފަރަންސޭސިން ތިބެނީ އެމެރިކާގެ ވާގިވެރިންގެ ގޮތުގައެވެ.

ދިވެހިން ވެސް މާގިނަނޫން ޢަދަދަކަށް މިހަނގުރާމައިގާ ޢަމަލީގޮތުން ބައިވެރިވެ އުޅޭކަމުގެ ޚަބަރުތައް ވަނީ ކަށަވަރު ކުރެވިފައެވެ. އެމީހުންގެ އަމިއްލަ ޢަޤީދާއާއި ނަޒަރުގައި ޝަހީދުންގެ ގޮތުގައި ބައެއްދިވެހިން ވަނީ، މަރުވެ ސުވަރުގެއަށް ގޮސްފައެވެ. މިއީ ބައެއްގެ ނުބައި ނުލަފާރޭވުމެކެވެ. ބޮޑު އޮޅުވާލުންގަނޑެކެވެ. ދުނިޔޭގެ އެތަން މިތަނުގެ މުސްލިމުން، މިހަނގުރާމައިގައި ޢަމަލީގޮތުން ބައިވެރި ކުރުވާފައި ވެއެވެ. ސުންނީ މުސްލިމުން ލައްވާ، މިހަނގުރާމަ ފެއްޓުވި ފަރާތަކީ، އެމެރިކާއާއި އެމެރިކާގެ އެހީތެރި އިސްލާމީ އަދި ޢަރަބި ބައެއް ދައްލަތް ތަކެވެ.

މިއީ އެމެރިކާ އާއި އިސްރާއީލުގެ ގޮނޑިކޮއްކޮ ސަރުކާރު ތަކެވެ. މި ވިހައިން ސަލާމަތްވެ އޮތީ، އިސްލާމީ ދައުލަތެއް ކަމުގައިވާ އިސްލާމީ އީރާން އެކަންޏެވެ. ފަހެ، ސަޢޫދި ޢަރަބިޔާ، ޤަޠަރު، ބަޙްރައިން، ކްވޭތްފަދަ ޢަރަބި ޤައުމުތައް ލައްވައި ގަދަޔަށް އެހީފޯރުކޮށް ދީގެން، މިހަނގުރާމަ ކުރިޔަށް ގެންދިޔައެވެ. އެހެނަސް މިހާރަކަށް އައިސް މަދަދާއި އެހީތައް އޮހެމުންދަނީ، އެކިއެކި ޚައިރިއްޔާތްތައް އެއްކުރާ ޖަމާޢަތްތަކުން ނާއި ޖަމްޢިއްޔާ ތަކުންނެވެ.

މިކަން މިހެން ހިނގަމުން މިދަނީ، އެމެރިކާގެ ޖާސޫސީ އިދާރާއާއި އިސްރާއީލުގެ ޖާސޫސީ އިދާރާގެ ވިސްނުންތެރި ކަމުގެ ނުލަފާ ރޭވުމުންނެވެ. ނޭނގިތިބެ އިސްލާމުން މިމަޅީގައިޖެހި، އަމިއްލަހިތުން ޝަހީދުންގެ ދަރަޖަ ލިބިގަންނަމުން ދާލެއް މަދެއްނޫނެވެ. ކުޑަކުޑަ ޤައްމެއް ކަމުގައި ރާއްޖެއިން ވެސް، ދިވެހި ޒުވާނުން މިމަޅީގައި ގަދަޔަށް ޖެހިފައި ވެއެވެ. ރާއްޖެއާ ހިސާބަށް މިކަން ފުޅާކޮށްފައި ވަނީ އިންޑިޔާގެ ޖާސޫސީއިދާރާ “ރޯ” ގެ އެހީގައެވެ. އާދެ! ނިކަމެތި ދިވެހި މުސްލިމުން، ފައިސާ އެއްކޮށް ސޫރިޔާގެ މުޖާހިދުންނަށް، ރާއްޖޭން ބަޔަކު ދަތުރުހަދައިގެން ސޫރިޔާއަށް ގޮސް މައިދާނުގައި ތިބި މުޖާހިދުންނަށް ހަދިޔާކޮށް ހަދާފައި ވެއެވެ.

އަދި އިސްލާމީ މަރްކަޒްގައި ސޫރިޔާގެ މުޖާހިދުންނާ ގުޅިގެން، ތާއީދުކޮށް ބޮޑު ޖަލްސާއެއް ވެސް ބާއްވާފައި ވެއެވެ. މިއަދު އެކަންތައް ހަނދާންހުރި ރަސްމީ ފަރާތެއް ވާނެހެން ހިޔެއް ނުވެއެވެ. ފަހެ، މުސްލިމުން މުސްލިމުންނަށް، ހެޔޮއެދުމުގެ ގޮތުން ދަރުމައިގެ ދީލަތި އެހީތައް ފޯރުކޮށް ދެނީޔޯލައެވެ. ރާއްޖޭގައި މިކަން ފުޅާކުރީ ސަރުކާރުގައި ތިބިބަޔަކައި ގުޅިގެން އިންޑިއާގެ ޖާސޫސުންނެވެ.ވާހް! އެމެރިކާގެ ރޭވުމުގެ މޮޅުކަމާއެވެ!

މިސަބަބު ތަކާހެދި ސޫރިޔާ ސަރުކާރާ ދެކޮޅު އިދިކޮޅު ވަރުގަދަ ހަނގުރާމަވެރި، މުޖާހިދުންގެ ޖަމާޢަތެއް ވަނީ ސޫރިޔާ ތެރޭގައި އުފެދިފަ އެވެ. ސޫރިޔާ ތެރޭގައި ސިވިލް ހަނގުރާމަ ކުރަމުންދަނީ އެމީހުންނެވެ. ދާޚިލީ ހަނގުރާމައެއް ގޮތުގައި އަދިވެސް، ހަނގުރާމަ ދަނީ ކުރިޔަށެވެ. މުސްލިމުންނާއި މުސްލިމުން ހަނގުރާމަކޮށް މަރުވެދަނީއެވެ. މުސްލިމުންގެ ވެރިރަށެއް ސުންނާފަތިވެ ދަނީއެވެ. އެމެރިކާއިން ބަރާބަރަށް ހަތިޔާރާއި ވާގިދެމުން ދެއެވެ.

ދާޢިޝް އިފެއްދުން:

ފަހެ ދަންނައެވެ! ހަނގުރާމަ ކުރަމުންދާ މިޖަމާޢަތް ރަސްމީކޮށް އުފެދުނީ، 2 ޖެނުއަރީ 2014 ގައެވެ. އުފެއްދީ މޮސާޑާއި ސީއައިއޭ އާއި “ރޯ” އަޑިގައި އޮވެގެންނެވެ. ހަނގުރާމަ ދަނީ ވަރުގަދަޔަށް ބާރަށް ކުރިއަށެވެ. އެކިއެކި ދައުލަތްތަކުގެ މީހުން މުޖާހިދުންގެ ނަމުގައި އެލަޝްކަރައި ގިނައަދަދަކަށް ގުޅެމުން ދެއެވެ. އެއްދުވަހުން އަނެއްދުވަހަށް ވަރުގަދަ ވަމުންދެއެވެ.

އަދި އެސަރައްޙަދު ތަކުގެ ތެލުގެ މުއްސަނދި ކަމުން ފައިދާ ލިބިގަންނަމުން ގެންދެއެވެ. ސަރަޙައްދުން ތިޔޮ ބޭރުކުރެވޭނެ ގޮތްތައް ވަނީ، އެމެރިކާ މެދުވެރިވެގެން އެމީހުންގެ ބާރު ހިނގާ ސަރަޙައްދީ ޙުދޫދުގެ ތެރެއިން ހޯދާފައެވެ. ތުރުކީ މެދުވެރިކޮށް މިކަން ހިންގާކަން ދުނިޔޭގެ ބާރުތަކަށް ކަނޑައެޅިގެން އެނގެއެވެ. ވާކަމެއް ނެތެވެ. މުސްލިމު ގައުމުތަކުން މުޖާހިދުން ބަރާބަރަށް އެތެރެ ވެއެވެ. އެފައުޖުތައް ވަރުގަދަ ކުރެއެވެ. ޤަވާޢިދުން ތިޔޮބޭރުވެއެވެ. ހެސްލިޔާފައި ފައިސާ ހޯދައެވެ. އެމީހުންގެ އިސްލާމީ ދައުލަތް ހިންގައެވެ.

މުޖާހިދުންގެ ނަމުގައި ހިންގާ މިޖަމާޢަތަށް، ދައުލަތަށް ކިޔަނީ، އަލްދައްލަތުލް އިސްލާމިއްޔާ ފިލްޢިރާޤި ވައްޝާމިއްޔި (ދާޢިޝް) އެވެ. ދާޢިޝް އަކީ ޢަރަބި ހަތަރު އަކުރެވެ. ދައްލަތުގެ ދާލް އާއި އިސްލާމިއްޔާގެ އަލިފް އާއި ޢިރާޤްގެ ޢައިން އާއި ޝާމްގެ ޝީން އެވެ. ދިވެހިބަހުން ބުނެ އަދި ލިޔާއިރު، ދާ އަކީ ދާލްއާއި އަލިފެވެ. ޢައިންއިބިފިލި ޢި އަކީ، ޢިރާޤްގެ ޢައިނެވެ. ޝީން ސުކުން އަކީ، ޝާމްގެ ޝީނެވެ. ގުޅާލުމުން، ދިހެވިން “ދާޢިޝް” (DAESH) އޭ ކިޔެނީއެވެ.

އިނގިރޭސިން ބޭނުން ކުރަނީ، އިސްލާމިކް ސްޓޭޓް އޮފް ޢިރާޤް އެންޑް ސީރިޔާ، އައި އެސް އައި އެސް (ISIS) “އައިސިސް” އެވެ. އެމެރިކާ އިން ފެށުނީއްސުރެ ވެސް ކިޔަނީ، އިސްލާމިކް ސްޓޭޓް އޮފް ޢިރާޤް އެންޑް ދަ ލިވާންޓް، އައިއެސްއައިއެލް (ISLAMIC STATE OF IRAQ AND THE LEVANT – ISIL) އައިސިލް އެވެ. ލިވާންޓް އަށް ބަދަލުކޮށް ގެންނެވެ. މިގޮތުން މުޅި އެސަރަޙައްދު އެކުގައި ސަޢޫދިޔާއިން ފެށިގެން މިސްރާއެކު ހިމެނިގެންދެއެވެ.

މިޖަމާޢަތުން އިރުމަތީ އުތުރު ސޫރިޔާއިން ބަޔަކާއި ޢިރާޤް ތެރެއިން ބައެއްބިންތައް މިހާރުވަނީ ހިފާއި އަމިއްލަ ކޮށްފައެވެ. އެމީހުންގެ ދައުލަތް ފުޅާކޮށްފައެވެ. އަދި ހިފާފައިވާ އެސަރަޙައްދު ތަކުގައި މިހާރުވަނީ، އަމިއްލަ ވަންތަ ދިދަނަގައި އިސްލާމީ ދައުލަތެއް، ޚިލާފަތުލް އިސްލާމިއްޔާ ގެ ނަމުގައި، 24 ޖޫން 2014 ގައި ފަޚުރުވެރިކަމާ އެކު، އިޢުލާނުކޮށް ގައިމުކޮށް ފައެވެ. އަމިއްލަ އައިޑެންޓިޓީއެއް އުފައްދައި ޢިއުލާނުކޮށް ފައެވެ. މިކަމާ ދެކޮޅުހެދި ބާރެއްނެތެވެ.

މިއީ އިސްރާއީލާއި އެމެރިކާއާއި އިނގިރޭސިންނާއި ފަރަންސޭސިންނާއި އިންޑިއާގެ މަދަދައި އެކު ހަރަކާތްތެރިވާ އަޑިފޮރުވިފައި އޮންނަ ދައުލަތެކެވެ. މުސްލިމުން ލައްވާއި މުސްލިމުން މެރުމަށް ތައްޔާރުކޮށްފައިވާ، ނަމުން މުޖާހިދުންގެ ލަޝްކަރެކެވެ. މިހާރު ވަނީ، ޝާމުކަރައިން މިނިވަން ސަރަޙައްދެއް ހިފައި އަމިއްލަ މުސްތަޤިއްލު ދައުލަތެއް އުފައްދާފައެވެ. އަމިއްލަވަންތަ، ވަތޮނީ ޕާސްޕޯރޓް އެއް އުފައްދާއި ބޭނުންކުރަން ފަށާފައެވެ.

އާދެ! ދަންނާށެވެ! ބޮޑު ހަނގުރާމައިގައި ގުޅިފައިވާ އިނގިރޭސި ލަޝްކަރުން ވެސް އިސްލާމުންގެ ބިންތައް ހިފީ މިކަހަލަ ބީދައަކުން ނެވެ. އެއްވެސް ތަފާތެއް ނެތެވެ. ފަހެ، އަލަށް އުފެއްދި މިދައްލަތުގެ ޚަލީފާއަކީ، ޚަލީފާ އިބްރާހީމް އެވެ. އަޞްލުނަމަކީ، އިބްރާހީމް ޢަވާދް އިބްރާހީމް ޢަލީ އަލްބަޣްދާދީ އަލްސާމަރާއީ (IBRAHIM AWWAD IBRAHIM ALI AL SAMARRAI, 1971- —-) އެވެ. ވިހެއީ، ޢިރާޤްގެ އަލްސާމަރާ ސިޓީގައެވެ.

މީނާއަކީ، 2003 ގައި އެމެރިކާނުން ޢިރާޤްއަށް އެރިއިރު، ޢިރާޤްގެ މިސްކިތެއްގެ އިމާމް އެކެވެ. އިސްލާމިކް ސްޓަޑީޒް އިން ޕީއެޗްޑީ ޙާޞިލްކޮށްފައި ވަނީ، ޢިރާޤްގެ ބަޣްދާދް ޔުނިވަރސިޓީ އިންނެވެ. މަޝްހޫރު ވެފައިވަނީ، ޑޮކްޓަރ އިބްރާހީމް އާއި އަބޫދުޢާ ގެ ނަމުންނެވެ. އެންމެ އާންމު ނަމަކީ، އަބޫބަކްރު އަލްބަޣްދާދީ އެވެ. ފަހެ، މިހާރު ޚަލީފާ އިބްރާހީމް އެވެ. އެމެރިކާ ސިފައިން ޢިރާޤަށް އެރުމަށް ފަހު، މީނާ ޖަލަށްލެވި އެމެރިކާ ސިފައިންގެ ފުރިހަމަ ބެލުމުގެ ދަށުގައި އަހަރެއްހާ ދުވަހު ހުއްޓެވެ.

އޭރު އެމެރިކާއިން ގެންދިޔައީ ޖަލަށް ލެވުނު ޖެނެރަލުންގެ ތެރެއިން ވަކި ބަޔަކު ޚާއްސަކޮށް ގެން، ވަކިގޮތަކަށް ޚިދުމަތްދީ އެމީހުންގެ ފިކުރުތައް ވަކިދިމާއަކަށް އަމާޒުކޮށް ގެން ތަރުބިއްޔަތާއި ޓަމްރީނުތައް ދެމުންނެވެ. މީނާއަކީ އެޚާއްޞަ ކޭންޕްގައި ހިމެނުނު ބޭކަލެކެވެ. މިނިވަން ވުމަށް ފަހު، މުޖާހިދުންގެ އިސް ލީޑަރަކަށް ހެދީއެވެ. މީގެތެރޭގައި ގިނައީ މިގޮތަށް ތައްޔާރުކޮށްފައި ތިބި އިސްލީޑަރުންނެވެ. އިރާގުގެ އަބޫޣުރައިބު ޖަލުން ނެރެ ތައްޔާރުކުރި ބަޔަކު ވެސް ތިއްބެވެ. ފަހުން ގޮސް ބުލެކުވޯޓަރާއި ޓީޓީޕީ އާއި އެކި ޖަމާއަތްތަކުގެ ނަމުގައި މީގެ ކުދިކުދި ގުރޫޕުތައް ގިނަކުރީއެވެ.

އަދި މުޅި ދެކުނު އޭޝިއާ ތެރެއަށް މިބައިގަނޑުގެ ފަސާދަ އިތުރުކުރެވުނީއެވެ. މުސްލިމުންނާއު މުސްލިމް ދައުލަތްތައް ރޫޅާލުމަށެވެ. މިހާރު ފާޅުކަން ބޮޑުކޮށް ގަބޫލުކުރެވިފައި ވަނީ، ބަޑުދާދީ އަކީ ސިކުނޑި ދޮވެލާފައިހުރި ޒައޮނިސްޓް ފިކުރުން ފުރިފައިވާ އެމެރިކާއާއި އިސްރާއީލުގެ އެޖެންޓެއް ކަމަށެވެ. ޢިރާޤްގެ ތެރެއިން ނޫންބަޔަކު، މިއިސްލާމީ ދައުލަތް ގަބޫލެއް ޤަބޫލްއެއް ނުކުރެއެވެ. އިސްރާއީލާއި އެމެރިކާއާއި އިނގިރޭސިންނާއި އިންޑިއާގެ ބާރުގައި ދެމި އޮންނަނީއެވެ.

ފަހެ، މިޖަމާޢަތުގައި ހަނގުރާމަ ކުރަމުންދަނީ، ޢިރާޤް އާއި ޝާމް ގެ އަހްލުވެރިންގެ އިތުރުން، ދުނިޔޭގެ އެކި ޤައްމުތަކުގައި ދިރިއުޅެމުން ގެންދާ މުސްލިމުންނާއި ޢަރަބި އިސްލާމީ ޤައްމުތަކުގެ މުސްލިމް ރައްޔިތުންނާއި ޔޫރަޕް ޤައްމުތަކުގައި ތިބި މުސްލިމުންގެ ތެރެއިން ޖިހާދު ކުރުމަށް އެސަރަޙައްދަށް ގެންދާ މީހުންނެވެ. މިހަނގުރާމައިގައި ދެފަރާތުންވެސް މަރުވަމުން ދަނީ، ލޮބުވެތި މުސްލިމުންނެވެ.

ފަހެ، ދަންނާށެވެ! ބޮޑު ހަނގުރާމައިގައި ވެސް، ޢުޘްމާނީ ޚިލާފަތާ ދެކޮޅަށް މައްކާގެ ޢަރަބިން ލައްވައި، އިނގިރޭސިން ހަނގުރާމަ ކުރުވީ ހަމަ މިގޮތަށެވެ. ސިއްރު ރޭވުންތަކުންނެވެ. އެއްވެސް ތަފާތެއް ނެތެވެ. އަދި ޙިޖާޒް ކަރައާއި ނަޖްޒުކަރައިގެ މުސްލިމުންލައްވާ ހަނގުރާމަ ކުރުވައި އެތައް މުސްލިމުންނެއް، މުސްލިމުން ލައްވާ ކަތިލާއި މެރިއެވެ. ޖެނެރަލް އެލަންބީގެ ލަޝްކަރުގައި ވެސް، ހިންދުކަރައިގެ މުސްލިމުންނާއި އެހެން ސަރަޙައްދު ތަކުގެ މުސްލިމުން ތިއްބެވެ. ތުރުކީ މިނިވަން ކުރުމަށް ކުރެވުނު، ހަނގުރާމައާއި ސޫރިޔާ އާއި އިރާޤް ތެރޭގައި ބޮޑު ހަނގުރާމައިގެ ދުވަސްވަރު ކުރެވުނު ހަނގުރާމަ ތަކުގައި ވެސް މުޅިން ހަނގުރާމަ ކުރީ މުސްލިމުންނާއި މުސްލިމުންނެވެ.

ހުޅަގުން ކުރާ މަސައްކަތަކީ ހަތިޔާރާއި ފައިސާ އެޅުމެވެ. ހަނގުރާމައިގެ އަލިފާނަށް ތިޔޮއަޅައި ހުޅުރޯކުރުމެވެ. ފަހެ، ޢަޖައިބު ވާން ޖެހެނީ، މިޒަމާނުގައި މުސްލިމުންނަށް، ސީދާކޮށް ކާފަރުންނައި ދެކޮޅަށް ޖިހާދު ކުރަން ނުލިބޭ ކަމެވެ. އެއީ ނެތް ފުރުސަތެކެވެ. ޝަހީދުންނޭ މިކިޔަން ޖެހެނީ، ތިމާގެ މުސްލިމް އަޚަކު މަރާފައެވެ! މުޅިން ވެސް ޖެހެނީ، މުސްލިމުންނާއި މުސްލިމުން ތޮޅޭށެވެ. ހަނގުރާމަ ކުރާށެވެ. ކާފަރުން ތިބެނީ، ހަތިޔާރާއި ފައިސާ އަޅާށެވެ. ހުޅަގުން މިކަން ރާވާއި ތަންޒީމުކުރަމުން ގެންދާ ގޮތަކީ މިއެވެ. ބޮޑުހަނގުރާމަ އަށް ފަހު އުފެދުނު، އެލް އެން (ލީޤް އޮފް ނޭޝަންސް) އާއި ދެވަނަ ބޮޑު ހަނގުރާމަ އަށް ފަހު އުފެއްދި، ޔޫއެން (ޔުނައިޓެޑް ނޭޝަންސް) މެދުވެރިކޮށް އިސްލާމުން ކުރިއެރިޔައެއް ނުދެއެވެ.

އަބަދުވެސް ހުދޫދީ އިމުގެ މައްސަލަ ތަކުގައި ބައިތިއްބަނީ، ހަނގުރާމަ ކުރުވުމެއްގެ ތެރޭގައެވެ. އެއްބަޔަކު އަނެއްބަޔަކައި ތަޅާފޮޅުވާފައެވެ. ދެފަހަރުމަތިން ޖިހާދުވެރިންގެ (JIHADISM) ވަރުގަދަ ހާއްޔަކަށް ޢިރާޤް ބަދަލުކޮށް ލިއެވެ. ފަހުފަހަރު ޢިރާޤް ސުންނާފަތިކޮށް ހަނގުރާމަވެރިންގެ ހާއްޔަކަށް ބަދަލުކޮށްލީ، ބުޝް އާއި ބްލެޔަރގެ ރޭވުމުގެ ދަށުން، 700,000 (ހަތްލައްކަ) މުސްލިމުން މަރާފައެވެ.

ވެރިރަށް ބަޣްދާދު އެކުގައި ހަފުސްކޮށް، ސުންނާފަތިކޮށް ލުމަށް ފަހު، އެމެރިކާ މީހުން ފޭބިއިރު، ޢިރާޤްވަނީ މުޖާހިދުންގެ ހާއްޔަކަށް ބަދަލުވެފައެވެ. އޭރު، ދާޢިޝް އޮތީ ވުޖޫދަށް އައިސް ހަރަކާތްތެރިވާން ފަށާފައެވެ. ބުޝްއާއި ބްލެޔަރގެ ފައުޖުތަކުން އެރުމުގެ ކުރިން، ޢިރާޤްގައި މިކިޔާ ހަރުކަށި މުޖާހިދުންގެ ހިލަމެއް ސިހުމެއްހާ ހިސާބުވެސް ނެތެވެ. ޝަހީދު ޞައްދާމް ގެންދެވީ، ފުރިހަމަ އަށް ކޮންޓްރޯލް ކުރައްވަމުންނެވެ.

ވެރިރަށް ބަޣްދާދު ބިނާކޮށް، ތެލުގެ ފައިދާ އިސްލާމީ އުންމަތަށް ފޯރުވައި ހައްދަވަމުން ގެންދެވިއެވެ. ހުންނެވީ އިސްލާމުންގެ ޒަޢީމެއްގެ ގޮތުގައެވެ. ދުޝްމަނު ޒައޮނިސްޓް ދައުލަތަށް މަލާމާތުގެ ރައްދުދެއްވާއި އިންޒާރު ދެއްވައެވެ. ބިރުވެރިހާލަތަކަށް އިސްރާއީލް ދައުލަތް ވައްޓާލައްވަ އެވެ. ފަލަސްޠީން މުޖާހިދުންނަށް މަދަދާއި ހިތްވަރު ދެއްވައި ހައްދަވައެވެ. އަމިއްލަ ރައްޔިތުން ކަމުގައިވާ، ކުރުދީންގެ ދަރިކޮޅު ޢިރާޤްގެ ސަރަޙައްދީ އިމުގެ ތެރޭގައި މިނިވަންކޮށް ބައިތިއްބައިގެން ސިޔާސީ މުޢާހަދާ ހައްދަވަމުން، ގެންދެވިއެވެ.

އަދި ސުންނީ ފިކުރުގެ މުސްލިމުންނާއި ޝީޢީ ފިކުރުގެ މުސްލިމުން އެއްބަޔަކު އަނެއްބަކައި ގުޅިލާމެހި ކައިވެނިކޮށް ރީތީ އާދަކާދަތަކެއްގެ ދިރިއުޅުމެއް މަތީގައި ޞުލްޙަ ވެރިކަމުގައި ހުރިހާ ރައްޔިތުން އުފާވެރިކަމައި އެކުގައި ދެމި ތިއްބެވެ. އެއްވެސް ބިރުވެރިކަމެއް ނުރައްކާތެރި ކަމެއް މުޖްތަމަޢު ތެރެއަކު ނެތެވެ. ތަރައްޤީއާއި ކުރިއެރުން ފެންނާން އޮތެވެ.

އާދެ! ފަސްދޮޅަހުގެ އަހަރުތަކަށް ބަލައިލަމާތޯއެވެ؟ އެމެރިކާގެ ރައީސް ރިޗަރޑް ނިކްސަން، އޭނާގެ ސަލާމަތީ މުޝީރު، ކިސިންޖަރގެ ލަފާގެ މަތިން، 1969 ގައި ކެމްބޯޑިޔާ އަށް ބޮންއެޅުމަށް އަމުރުކޮށް، “އުދުހެމުންދާ ހުރިހާއެއްޗަކަށާއި ހަރަކާތް ކުރާ ހުރިހާއެއްޗަކަށް” ބޮން އެޅުމަށް އަމުރު ކުރެއްވިއެވެ. ކެންބޯޑިޔާގެ ރަސްގެފާނު ނޫރައްދީން ސިހަނޫކްގެ ޙިމާޔަތާއި ރައްޔިތުންގެ އިންސާނީ ކަރާމަތް ހިމާޔަތްކޮށް ދިނުމުގެ ރީތި ނަމުގައެވެ. މިކަންވެގެން ދިޔައީ، އޮމާން ރީތި ޒީނަތްތެރި ފޭރާމެއްގައި ހިންގި މާސިންގާ ޤަތުލްޢާންމް އަކަށެވެ.

ފަހެ، ވަރަށް ނިކަމެތި ފަޤީރުންގެ އެންމެ، 5,000 މީހުންގެ މައްޗަށް އުފެދިފައިއޮތް، ޕޮލްޕޮޓްގެ ގަރިއްލާ ހަނގުރާމަ ވެރިންނަށް ޖަންގަލީ ތެރެއިން ނުކުމެ ފާޅުގައި، ކެންބޯޑިޔާގެ ރަސްކަމާ ކުރިމަތިލައި ކާމިޔާބު ހޯދުމަށް މަގުފަހި ވެގެންދިޔަ ކަމަކަށެވެ. އޭރު ޕޮލްޕޮޓްގެ ޙަރަކާތް ފަށައިގަތީ، ކޮމިއުނިޒަމްގެ ނަމުގައެވެ. އެފިކުރު ފެތުރުމަށެވެ. އެހެންވެ އެފިކުރައި ދެކޮޅަށް ރަސްގެފާނައި އެކު އެމެރިކާއިން ފާޅުގައި ނުކުތީއެވެ. ރަށަކަށް ފަހު ރަށަކަށް، ވަކިވަކި އަވަށް ތަކަށް ދާންދެން ބޮންއެޅީއެވެ.

އެތައްބަޔަކު މެރިއެވެ. އެހެނަސް ފަހުން ޕޮލްޕޮޓްގެ ޖަމާޢަތުން ޑިމޮކްރަސީގެ ނަމުގައި ޑިމޮކްރަޓިކް ޕާޓީއެއް ވުޖޫދަށް ގެނެސް، ކެމެރޫޖް (KHMER ROUGE) ގެ ނަމުގައި ފަށައިގަތުމުން، ޕޮލްޕޮޓްގެ މިޖަމާޢަތަށް، ކެންބޯޑިޔާގެ ރަސްކަމުގެ މައްޗަށް ބާރުވެރި ވުމުގައި އެންމެ ގަދަޔަށް ވާގިވެރިވީ އެމެރިކާއިން ނެވެ. ނިކްސަން އާއި ކެސިންޖަރގެ ޢަސްކަރީ ލަޝްކަރުތަކުން އެޅިބޮންތަކުގައި ކެންބޯޑިޔާގެ، 600,000 (ހަލައްކަ) ރައްޔިތުން މަރުވެގެން ދިޔައިރު، ޕޮލްޕޮޓްގެ ކެމެރޫޖް ލަޝްކަރުވަނީ އެތައްގުނައެއް އިތުރުވެފައެވެ.

ޢަސްކަރީ ބާރުވެރި ލަޝްކަރަކަށް ބަދަލުވެފައެވެ. ފަހެ، ޕޮލްޕޮޓް އާއި އޭނާގެ ޑިމޮކްރެޓިކް ކެމެރޫޖް ޕާޓީ، ކެންބޯޑިޔާގައި ވަރުގަދަ ބާރަކަށް ވެގެންދިޔައީ، ޢިރާޤް އާއި ސޫރިޔާގައި ދާޢިޝް، އެމެރިކާއިން އުފައްދައިދިން ބާރަކަށް ވެގެންދިޔަ ގޮތަށެވެ. އޭރު ޕޮލްޕޮޓްގެ ކެމެރޫޖްއޮތީ ވަރުގަދަވެ ބޮޑުވެގެން ގޮސް ބިރުގަންނަ ވަރުގެ، 200,000 (ދެލައްކަ) ޢަސްކަރީންގެ ބިޔަ ލަޝްކަރަކަށް ބަދަލުވެފައެވެ. ލީޑަރަކީ، ޒަޢީމް ޕޮލްޕޮޓްއެވެ. މިޕޮލްޕޮޓް އަކީ ދުނިޔޭގައި އުފެދުނު އެންމެ ނުލަފާ ޖައްބާރު އަދި އެންމެގިނައިން މީހުންމެރި އަނިޔާވެރި ވެރިޔާއެވެ.

އާދެ! އެމެރިކާގެ އޮބާމާ އޮފީހުން، އެމަނިކުފާނު އިސްލާމުންނައި ދެކޮޅަށް އިޢުލާނުކުރި ހަތްވަނަ ހަނގުރާމަ އައި ގުޅިގެން، ދުނިޔޭގެ އެންމެމަތީ އިނާމު ކަމުގައިވާ، ނޯބަލް ޕީސް ޕްރައިޒް (NOBLE PEACE PRIZE) އެރުވުނެވެ. އަދި އެހެންމެ، ސޯވިއެޓްޔުނިއަން (ރަޝިޔާ) އިން، އަފްޣާނިސްތާން އަށް ޢަސްކަރީ ލަޝްކަރު ފޮނުވައި އެރަށަށް އެރުމައި ގުޅިގެން އެމެރިކާއިން، ޕާކިސްތާނުގެ އޭރުގެ ވެރިޔާ، ޖެނެރަލް ޟިޔާއުލްޙައްޤް އަށް މަދަދާއި އެހީތެރިކަން ފޯރުކޮށްދީ، ކޮމިއުނިޒަމާ ދެކޮޅަށް ޕާކިސްތާނުގެ އިސްލާމީ ލަޝްކަރުނެރެ އަފްޣާނިސްތާން ބޯޑަރގައި އެފައުޖުތައް ލައްވައި ގަދަޔަށް ހަނގުރާމަ ކުރުވިއެވެ.

1980 ގެ އަހަރުތަކުގައި ޔޫއެސްއެސްއާރު (ރަޝިޔާ) ލަޝްކަރައި ދެކޮޅަށް އަފްޣާނިސްތާނުގައި ހަނގުރާމަކުރުމަށް، އަލްޤާޢިދާ އުފައްދާއި ދުނިޔެއަށް ނެރެ މަޝްހޫރުކުރީ، ޔޫއެސްއޭ (އެމެރިކާ) އާއި އިސްރާއީލް އިންނެވެ. ސަޢޫދިޔާއިން ކިޔަވާ ކުދިންނަށް ދާންދެން އެމެރިކާގެ އެހީގައި ޕާކިސްތާނަށް ކޭންޕުތަކަށް ފޮނުވުނެވެ. ޢަސްކަރީ ތަމްރީނުތައް ދެވުނެވެ. ފާކިސްތާނުގައި ބިންލާދިންގެ އިސްލާމީ މުޖާހިދުންގެ ލަޝްކަރުތައް ރުކުވާލަދިނީ އެމެރިކާގެ އެހީއާއި ބާރުގައެވެ.

އަދި ހަތިޔާރުން ބާރުވެރިކޮށް އަލްޤާޢިދާ ނަގައި ކޮޅަށް ޖެހީ، އިސްކޮށް އެމެރިކާ އޮވެގެންނެވެ. މިޖަމާޢަތަށް ފައިސާ އޮއްސަމުން ގެންދިޔައީ، އެމެރިކާގެ ސިއްރު ޖާސޫސީ އިދާރާ ކަމުގައިވާ، ސީއައިއޭ އިންނެވެ. އަދި އިސްރާއީލުގެ މޮސާޑުންނެވެ. އަދި އިނގިރޭސިންގެ “އެމްއައިހައެއް” އިންނާއި އިންޑިއާގެ “ރޯ” އިންނެވެ.

ގްރޭޓްޖިހާދުގެ ނަމުން ބިންލާދިންގެ ޙަރަކާތަކަށް ނަންދީ، ފުރަތަމަކޮޅުގައި އިނާމުތަކާއި ފަޚުރުވެރި ލަގަބުތައް ޕާކިސްތާނާއި ބިންލާދިންގެ އިސްލާމީ ލަޝްކަރަށް އެރުވިއެވެ. އެހެނަސް ފަހުން، ސިޔާސީ ރާޒުވާކުޅިގަނޑު ނިންމާލީ، ޖެނެރަލް ޟިޔާއުލްޙައްޤު އޭނާގެ އެންމެމަތީ ހުރިހާ ޖެނެރަލުންނާއެކު ދަތުރުކުރަމުން ދިޔަ ބޯޓުވައްޓާލާއި އެންމެން މަރާލާއި ބިންލާދިންވެސް މަރާލާފައެވެ.

ބިންލާދިން އަކީ. ސަޢޫދީ ރައްޔިތެއްކަމާއި ސަލަފީ ޢަޤީދާގެ އަހުލުވެރިއެއް ކަމާއި މަލްޓި ބިލިޔަނަރެއް ކަން އެމީހުންނަށް އެނގުނުކަމަށް ހެދީ، ކޮމިއުނިޒަމާ ދެކޮޅަށް އަފުޣާނިސްތާނުގައި ހަނގުރާމަ ކުރުވައި އެތައްލައްކަ އިސްލާމުންނެއް މަރައި ނިމިދިއަ ފަހުންނެވެ. މިއީ މޮސާޑާއި ސީއައިއޭގެ ރޭވުމެވެ. ފަހެ، އެމެރިކާގެ ރައީސް ރޮނަލްޑް ރޭގަން މުޖާހިދުންގެ އިސްވެރިންނައި އެމަނިކުފާނުގެ ރަސްމީ އޯވަލްއޮފީހަށް ދަޢުވަތުދީގެން ގެންގޮސް ބައްދަލުކޮށް ހެއްދެވިއެވެ. އެއްކޮޓަރިއެއްގައި ތިބެ، ހަދިޔާބަދިޔާ ބަދަލުކޮށް ހެއްދެވިއެވެ.

އަދި، 1983 ގައި އިސްލާމީ މުޖާހިދުންނަކީ، ފްރީޑޮމް ފައިޓަރުންނޭ ބުނެ ނަންދެއްވާ ހެއްދެވިއެވެ. އެންމެ ޒަމާނީ ހަރިޔާރު ފޯރުކޮށް ދިނުމާއި އެހަތިޔާރުތަކަށް އަހްލުވެރި ކުރުވުމުގެ ގޮތުން އެންމެ ޒަމާނީ ފެންވަރުގެ ތަމްރީނުތައް އިސްރާއީލީންނާއި އެމެރިކާނުން އިސްވެތިބެ މުޖާހިދުންނަށް ދެވުނެވެ. އަދި ކޮނޑާއު އަތްމަތީގައި ގެންގުޅޭލުއި އެންމެ ޒަމާނީހަތިޔާރުތައް މުޖާހިދުންނަށް ފޯރުކޮށް ދިނެވެ. އޭގެތެރޭގައި މުޖާހިދަކު އަމިއްލައަށް އޭނާގެ ކޮނޑުމަތިން މިސައިލް ފޮނުވާލައި އުދުހެމުންދާ ބޯޓު ވައްޓާލައި ހެދޭވަރުގެ ކުޅަދާނަ ހަތިޔާރު ހިމެނުނެވެ.

އަޅުގަނޑުމެން އިސްލާމުން ދަނެގަންނަންވީ، އެމެރިކާއިން އެސިފަކުރާ ފްރީޑޮމް ފައިޓަރސް  މުޖާހިދުންނަކީ، އަލްޤާޢިދާ އާއި ދާޢިޝް ހަނގުރާމަ ވެރިންގެ ބަފައިންނާއި ކާފައިން ކަމުގައެވެ. އަސްލުގައި ހެޔޮނިޔަތުގައި ދީނަށް ނަސްރުދިން މީހުންނެވެ. އާދެ، އެވެރިންގެ ކާބަފައިން ކަމުގައިވާ އެބުނާ ފޯރފާދާސް އެވެ. ރަޝިޔާގެ އެންމެފަހު ޢަސްކަރީ ޖަމާޢަތް، 1989 ގައި އަފްޣާނިސްތާނުން ފޭބުމުން، މުޖާހިދުން މަޑުންތިބީކީ ނޫނެވެ.

އެމެރިކާއިން އަފުޣަނިސްތާނަށް ބޮންއަޅައި ގޮނޑިކޮއްކޮ ސަރުކާރެއް ގެނައުމުން ފަރުބަދަތަކަށް ފަހަތަށް ޖެހިލައި އަލުން އުފަން ފަސްގަނޑުގެ ދިފާއުގައި ހަނގުރާމައެއް ފެށީއެވެ. އެ ގުރޫޕު މަޝްހޫރު ވެގެން ދިޔައީ އަފުޣާނިސްތާނު ތާލިބާނުންގެ ނަމުންނެވެ. ދެން އެމެރިކާ އިސްވެ އޮވެ ޖިހާދު ކުރުމަށް ކުދިކުދި އެތައް ޖަމާއަތްތަކެއް ފަންޑުދީގެން އުފެއްދިއެވެ. އެޖަމާއަތްތަކުން މިހާރު ވެސް އެގެންދަނީ މުސްލިމުން މަރަމުންނެވެ. ހަރުކަށި މުސްލިމުންނޭ މިކިޔަނީ އެޖަމާއަތް ތަކަށެވެ. މިއީ ހުޅަގުންނާއި އިންޑިއާއިން ރާވާއިގެން އުފެއްދި ފާސިދު ގުރޫޕުތަކެކެވެ.

ޝާމުކަރައިގައި އެމެރިކާއާއި މިގުރޫޕުތަކުގެ އަތްގަދަކުރީއެވެ. އަލްޤާޢިދާގެ ހިތްވަރުގަދަ މުޖާހިދުން އުސާމާ ބިން ލާދިން އައި އެކު އަފުޣަނިސްތާނުގައި ގައިމުވެ ތިބީއެވެ. އެއީ އިސްލާމީ ޢަޤީދާގެ އަހްލުވެރިންނެވެ. އަފުޣާނިސްތާނު ތާލިބާނުން އަފުޣާނިސްތާނުގައި ވެރިކަމެއް އުފެއްދުމުން އެމީހުންގެ ބާރު ދުއްވާލުމަށް އެމެރިކާގެ ޓުވިންޓަވަރު ހާދިސާ ވުޖޫދަށް ގެނުވައި އަފުޣަނިސްތާނަށް އެމެރިކާއާއި ނޭޓޯއިން ވެރިވީއެވެ. އަފުޣާނިސްތާނުގެ އަސްލު ތާލިބާނުން އާރޫހެއްގައި އުފެދުނީ މިހާހިސާބުންނެވެ.

އަފުޣާނިސްތާނު ތާލިބާނުންނަކީ އެމެރުކާއާއި ބައިވެރިންގެ މަދަދުގައި އުފެއްދި އިސްލާމީ ދައުލަތުގެ އަމީރުލްމުއުމިނީންއަށް ތަބާނުވެ، ﷲގެ މަގުގައި ޖިހާދުގައި ދެމި ތިބި މީހުންނެވެ. މިމީހުންގެ ސަބަބުން ދާޢިޝް މުޅި ދުނިޔެއަށް ފަޅާއަރާއި ބާރުގެއްލި ފެއިލް ވެގެން ދިޔައީއެވެ. އަދި އެމެރިކާ ސެޕުޓެމްބަރު އެގާރަ ގެނެސްގެން އެބަހަނާގައި އަފުޣާނިސްތާނަށް އެރުމުން ފަރުބަދަ ތަކުގައި ފިލާ ތިބެގެން ޖިހާދު ކުރިޔަށް ގެންދިޔައީ ތާލިބާނުންގެ މިޖަމާއަތުންނެވެ.

ފަހެ، އެމެރިކާއިން ބާރުވެރިކުރުވައި އެންމެފުރަތަމަ އުފެއްދީ ޞައްދާމް ޙުސައިންއެވެ. ދެން ބިންލާދިން އާއި އޭނާގެ އަލްޤާޢިދާ އެވެ. ދެން ދާޢިޝް އެވެ. 23 ފޮތެއް ލިޔުއްވާފައިވާ އެމެރިކާގެ ރައްޔިތެއް ކަމުގައިވާ، ރިޗަރޑް ރޮޑްސް (RICHARD RHODES, born 1937) ލިޔުއްވާފައި ވެއެވެ. “ޞައްދާމް ޙުސައިން އަކީ، ޔޫއެސްއޭގެ ޕޮލިސީތަކުތެރެއިން އުފެއްދި ފުރަތަމަ ރަންނަމާރިއެވެ. ދެވަނައަށް އަލްޤާޢިދާ އެވެ. ތިންވަނަ އަށް އައިސިލް “އިސްލާމީ ދައުލަތް” އެވެ.” އޭނާގެ މަޝްހޫރު ފޮތްތަކުގެ ތެރޭގައި، ދަ މޭކިން އޮފްދަ އެޓޮމިކް ބޮމް (THE MAKING OF THE ATOMIC BOM) އާއި ޑަރކްސަން (DARK SUN: THE MAKING OF THE HYDROGEN BOM) އާއި ދަ ޓްވައިލައިޓްސް އޮފް ދަ ބޮމްސް (THE TWILIGHT OF THE BOMS) މިފޮތަތައް ހިމެނެއެވެ.

ފަހެ، ދަންނާށެވެ! ދުނިޔޭގައި ސިޔާސީކަންކަން ރޭވިފައިހުރީ، ސިޔާސީ ރާޒުވާކުޅިގަނޑެއް ހެންނެވެ. އިސްލާމުން ރޫޅާލައި ނިކަމެތިކޮށް އަބަދުވެސް ހަނގުރާމާގައި ބޭތިއްބުމަށެވެ. ބޮނދަކީ މުޅިދުނިޔޭގެ ރަސްގެފާނެވެ. މިހާރުނަމަ، އެމެރިކާއެވެ. މަންތިރިއަކީ ރާނީއެވެ. ބޮޑުބޮލަކީ، ރަސްގެފާނުގެ ދީން ދަމަހައްޓައިދޭ ފާދިރީންގެ ވެރިންނެވެ. އަސްތަކަކީ ލަޝްކަރެވެ. ރިޔަލަކީ އިންފާރެވެ. މަނާތަކަކީ، އިސްލާމުންނާއި ދުނިޔޭގެ އެކި ދީންތަކާއި އެކިފިކުރުގެ ޤައުމުތަކެވެ.

މިޤައުމުތައް ތިބެންޖެހޭނީ، ދުނިޔޭގެ ރަސްގެފާނުގެ ދަށުގައެވެ. ހުޅަގުގެ ފަންޑިތުން، (އެދުރުން) ދެކޭގޮތުގައި، އެމީހުންގެ ޤައުމުތަކުގައި ހަރުކަށި މުޖާހިދުންގެ ހަށުކަށިކަން ހިންގައި ޙަމަލާތައް ރާވައި ދިނުމަކީ، ދުނިޔޭގައި ތިބި ދެބިލިއަނައި ގާތްކުރާ މުސްލިމުންގެ ބޮލުގައި އަޅުވަމުން ގެންދާ ބޮޑުޖަރީމާ އެކެވެ. މުސްލިމުންނަކީ، މުޅި ގްލޯބަލް ދުނިޔޭގެ އާބާދީގެ 23% އެވެ. އިސްލާމީ ދީނަކީ އަދި އިސްލާމީ އުންމަތަކީ އެންމެބާރަށް ދުނިޔޭގައި ކުރިއަރަމުން، ފެތުރެމުން އަންނަ ދީނެވެ. އަދި އުންމަތެވެ.

ހަމައެހެންމެ ހުރިހާ އިސްލާމުންގެ އަދި އިސްލާމީ އުންމަތުގެ ބޮލުގައި އެޖަރީމާތައް އެޅުވޭނެ އެއްވެސް ހުއްޖަތެއް އަދި އެއްވެސް ހަމައެއް ނެތެވެ. އެއީ ދުނިޔޭގެ ރަސްގެފާނުގެ ރަސްކަން މުޅި ދުނިޔެއަށް ފެތުރުމަށް ރާވާރޭވުން ތަކެވެ. ފަހެ، މިއީ ދުނިޔޭގައި ވެރިކަން ކުރަމުން އަންނަ އެމެރިކާ (ޔޫރަޕް އާއި ހުޅަގުން) އިން މިކަން ރާވާފައިވާ ހީލަތްތެރި ގޮތެވެ. ކުރާނެ ކަމެއް ނެތެވެ. މިއީ ސޫރިޔާއާއި ޢިރާޤްގެ އަދުގެ ހާލަތެވެ! އަދި އިސްލާމީ އުންމަތުގެ ހާލަތެވެ!

ޢަލަވީން:

އަލްވައިޓްސް (ALAWITES) އަކީ، ޢަލަވީންނެވެ. ޙާފިޒް އަލްއަސަދް އާއި ބައްޝާރު އަލްއަސަދް ގެ ޢާއިލާއަކީ، ޢަލަވީ ދަރިކޮޅުގެ ޢަލަވީންނެވެ. މިއީ ޢަލީ ބިން އަބީޠާލިބް އަށް، އަމިއްލައަށް ނިސްބަތް ވެގަނެގެން އުޅޭ ދަރިކޮޅެކެވެ. މިމީހުންގެ ރަމްޒު އަކީ، ޢަލީގެ ފާނުގެ ކަނޑިކޮޅަށް ނިސްބަތްކޮށް ޒުލްފިޣާރް އެވެ. ކަނޑިއެކެވެ. ކޮޅުދެކަފި ވެފައިހުންނަ ކަނޑިއެކެވެ. މިކަނޑިއަކީ، ޢަލަވީންގެ ރަމްޒެވެ. އަލާމާތެވެ.

ޒައޮނިޒަމްގެ މީހުންގެ ރަމްޒަކީ، ދާއޫދުގެ ފާނުގެ ހަކަންލީ ތަރިއެވެ. އެއީ އެމީހުންގެ ރަމްޒު އެވެ. އަލާމާތެވެ. ޔަހޫދީން ހަކަންލީތަރީގެ ކާލިގަނޑުގެންގުޅޭ ގޮތަށް ޢަލަވީން ގެންގުޅޭ ނިޝާނެވެ. ފަހެ، ޢުޘްމާނީ ޚިލާފަތުގެ ދުވަސްވަރު ޢަލަވީންގެ ބާރު ކެނޑިފައި ވަނިކޮށް ފްރާންސް އިން އަނެއްކާވެސް މިޚުރާފީ، އިސްތިޢުމާރީ މަޛްހަބް ދުނިޔެއަށް ނެރެ ދިރުވައި ދިނީއެވެ. އަލުން އުފަންކުރީއެވެ.

ޢަލަވީ މަޛްހަބް އަކީ، މީލާދީން، 8 ވަނަ ޤަރްނު ގައި ނުޞައިރިއްޔާ އަށް  ނިސްބަތްވާ އިބްނު ނުޞައިރު، އޭ ކުޔުނު، ޝީޢީންގެ ބޮޑު އިމާމަކު ޢަލީގެ ފާނަށް ނިސްބަތްކޮށް އުފެއްދި އިސްތިޢްމާރީ އަދި ޚުރާފީ މަޛްހަބް އެކެވެ. ޝީޢީންގެ އެންމެމަތީ، 12 އިމާމް އިންގެ ތެރެއިން އިބްނު ނުޞައިރް އަކީ، 10 ވަނަ އިމާމްއެވެ. ޢަލަވީ މަޛްހަބް ދިރުވާއި މަދަދާއި އެހީތެރިކަން ދިނީ އިނގިރޭސިން ނާއި ފްރާންސް އިންނެވެ.

ޢަލަވީން ނަށް ފްރާންސުން ތާއީދުކޮށް ޢަސްކަރިއްޔާ އިން ފުރުޞަތުތައްދީ ކިޔަވައިދީ ހެދީ ސުންނީ މީހުން ކުރިއެރިޔަ ނުދިނުމުގެ ނިޔަތާއި ބޭނުމުގައެވެ. މުޙައްމަދު ރަސޫލުﷲ ޞައްލަﷲ ޢަލައިހި ވަސައްލަމްގެ ލަޝްކަރު އެނބުރި އަޔަނުދިނު މަށެވެ. އޭރުގައި އޮތްކަހަލަ އިސްލާމީ އުންމަތެއް ފެނިދާނެތީއެވެ. ސުންނީންނާ ދެކޮޅަށް ޢަލަވީން ގަދަފަދަކޮށް ޢަސްކަރީ މަޤާމް ތަކަށް އުފުލައިދިނީ ފްރާންސް އިންނެވެ. މިއީ އިނގިރޭސިން އަޑީގައި ތިބެގެން ފަރަންސޭސީން ލައްވާ ހިންގުވި ޖަރީމާ އެކެވެ.

ފަހެ، ސޫރިޔާގައި ޢަލަވީންގެ ބާރު އަދިވެސް، އެއްވެސް ބަދަލެއް ނައިސް ގަދަފަދަ ކަމާއެކު ދަނީ ކުރިއަށެވެ. މިހާވަރު ވެގެންދާ އިރުވެސް ޞައްދާމް ޙުސައިން އާއި މުޢައްމަރު އަލްޤައްޒާފީ އަށް ހަދާލިގޮތް ހަދާނުލާ ހުޅަގުންނާއި ޔޫރަޕްއިން އެތިބެނީ، ޢަލަވީންނަށް ވާތީއެވެ. ސުންނީންގެ ބައެއްނަމަ، މިހާރު ހަފުސްކޮށް ލާއި ނިންމާލައި ފީހެވެ. ޢަލަވީން އެކުގައި ނެތިކޮށްލާ ދުއްވާލައި ފިއްޔާ ސުންނީންގެ ބާރު، އަނެއްކާ ވެސް އިންތިހާއަށް ގަދަފަދަ ވެދާނެތީ އެކަމުގެ ބިރަށެވެ. ޢަލަވީ ދަރިކޮޅުގެ މީހުން މިހާރު ދުނިޔޭގެ އެތަންމިތާގައި ވަޒަންވެރި ވެގެން އެބައުޅެއެވެ. މިފަދަ އިސްތިޢްމާރީ އަދި ޚުރާފީ މަޛްހަބް ތަކަކީ، އިނގިރޭސިން އުފައްދާއި ދިރުވާއި ބަލަހައްޓަމުން ގެންދާ ލާދީނީ ޚުރާފީ މަޛްހަބް ތަކެވެ.

ޕެރިސް ޕީސް ކޮންފަރެންސް:

ޕެރިސް ޕީސް ކޮންފަރެންސް (PARIS PEACE CONFERENCE) އޮތީ ފްރާންސްގެ ވެރިރަށް ޕެރިހުގައެވެ. ފެށުނީ، 18 ޖެނުއަރީ 1919 ވަނަ ދުވަހުއެވެ. މިއީ މުޅި އަހަރަށް ދެމިގެންދިޔަ، ނިމުމެއްނެތް ކޮންފަރެންސް އެކެވެ. ފަހެ، ބޮޑު ހަނގުރާމަ އަށް ފަހު، ހަނގުރާމަ ކުރި ދެފަރާތް ކަމުގައިވާ އިއްތިޙާދީން (ALLIED POWERS) މޮޅުވުމުން ބަލިވި ފަރާތްތަކާ އެކު، ޞުލްޙަވެރިވެ އެއްބަސް ވުންތަކެއް ހެދުމަށް، ބޮޑު ހަތަރުބާރުން، އުފާފާޅުކޮށް ބިންތައް ބެހުމަށް ބޭއްވި ކޮންފަރެންސް އެކެވެ. 27 ދައްލަތުން ވަފުދުތައް ބައިވެރިވި އެވެ.

އަދި، 32 ރަށުން ޑިޕްލޮމޭޓުން، މިބައްދަލުވުން ތަކުގައި ޖޮއިން ކުރިއެވެ. އެއްހާސް ހަސަތޭކަ ސާޅީސް ހަ އިށީނުން ރިޕޯޓްތައް ތައްޔާރު ކުރުމަށް ބޭއްވުނެވެ. 52 ކޮމިޝަން އުފެއްދިއެވެ. އެތައް ބައިވަރު ޕީސް ޓްރީޓީތައް އެކުލަވާ ލެވުނެވެ. ބަލިވި ޖަރުމަން ވިލާތާއެކު، 15 ޗެޕްޓަރގެ، 440 މާއްދާގެ އެއްބަސް ވުމެއް ހެދުނެވެ. ދުނިޔޭގެ އެކި ހިސާބުތަކުން، އެބައެއްގެ ޙައްޤުތައް ހޯދުމުގެ ބޭނުމުގައި ވަފުދުތައް ޕެރިހަށް ދަތުރު ކުރަމުން ދިޔައެވެ.

މުޅި އެއަހަރު ނިމެންދެން، އެއްބަޔަކު އައިސް އަނެއް ބަޔަކު ގޮސްހެދިއެވެ. ބޮޑު ހަނގުރާމަ އަށް ފަހު، ދުނިޔޭގެ އެންމެންގެ ވެރިރަށަކަށް އެދުވަސްކޮޅު ބެލީ، ޕެރިސް އެވެ. އެންމެން ވެސް އެބައެއްގެ، ޙައްޤުތައް ހޯދަން ދަތުރުކުރީ އެދިމާއަށެވެ. ފުރަތަމަ ބައިންލްއަޤްވާމީ ޖަމްޢިއްޔާ، އެލްއެން އުފެދުމާ ހަމައަށް މިކަންއޮތީ މިގޮތަށެވެ.

ފަހެ، މިކޮންފަރެންސްގެ މައި، 4 ފަރާތަކީ، އިނގިރޭސި ވިލާތާއި ޔޫއެސްއޭ އާއި ފްރާންސް އާއި އިޓަލީ އެވެ. ޔޫއެސްއޭ އިން ބައިވެރިވީ އެމެރިކާގެ، 28 ވަނަ ރައީސް ވުޑްރޯ ވިލްސަން (THOMAS WOODROW WILSON, 28 DEC 1856 – 3 FEB 1924) އެވެ. އިނގިރޭސި ވިލާތުން ބައިވެރިވީ، އޭރުގެ ބޮޑު ވަޒީރު، ޑޭވިޑްލޮއިޑް ޖޯރޖް (DAVID LLOYD GEORGE, 17 JAN 1863 – 26 MAR 1945) އެވެ. ޞުލްޙައިގެ މިބައްދަލު ވުމުގައި މައިގަނޑު ރޯލެއް އަދާ ކުރެއްވީ މިބޭފުޅާއެވެ. އިސްލާމީ އުންމަތުގެ ބިންތައް އަޅުވެތިކުރުމުގެ މޭސްތިރިއަކީ، ވެސް މީނާއެވެ.

އަދި މީނާއަކީ، މަސީޙީންގެ އެދުރެކެވެ. ކްރިސްޗިއަނެކެވެ. ޔަހޫދީއެއް ނޫނެވެ. ފްރާންސް އިން ބައިވެރިވީ، ފްރާންސްގެ ޕްރައިމިނިސްޓަރ ޖޯރޖަސް ބެންޖަމިން ކްލެމެންސިއު (GEORGES BENJAMIN CLEMENCEAU, 28 SEP 1841 – 24 NOV 1929) އެވެ. މިއީ ރެޑިކަލް ޕާޓީގެ ލީޑަރ އެވެ. އިޓަލީން ބައިވެރިވީ، އިޓަލީގެ ޕްރައިމިނިސްޓަރ ވިޓޯރިއޯ އޯލަންޑޯ (VITTORIO EMANUELE ORLANDO, 19 MAY 1860 – 1 DEC 1952) އެވެ. މިއީ އިޓަލީގެ، 23 ވަނަ ޕްރައިމިނިސްޓަރ އެވެ. މި، 4 ބޭފުޅުން އެކުގައި ނުރަސްމީކޮށް މިބައްދަލު ވުމުގެ ތެރޭގައި، 145 ފަހަރު ބައްދަލުވި އެވެ. މައިގަނޑު ނިންމުންތައް މަޝްވަރާކޮށް ނިންމަނީ، މިހަތަރު ބޭފުޅުންގެ މެދުގައެވެ. އެހެން މީހުންގެ މެދުގައި ތާއީދުކުރެވި ތަޞްދީޤް ކުރެވިގެން ދަނީއެވެ.

ފަހެ، މިކޮންފަރެންސްގެ ނިންމުމެއްގެ ގޮތުގައި ހުރިހާ ޤައްމުތައް ބައިވެރިވެގެން ޤައްމުތަކުގެ މެދުގައި ދިމާވާކަންކަން ޞުލްޙަވެރިކަމާ އެކު ޙައްލުކޮށް ނިންމާނެ، ބައިނަލްއަޤްވާމީ ޖަމްޢިއްޔާއެއް ވުޖޫދަށް ގެނައެވެ. އެއި ލީގް އޮފް ނޭޝަންސް (އެލްއެން) (LEAGUE OF NATIONS – LN) އެވެ. ބައިނަލް އަޤްވާމީ މިޖަމްޢިއްޔާ، ޔުނައިޓެޑް ނޭޝަންސް (ޔޫއެން) އުފެދެންދެން، 1919 އިން ފެށިގެން، 1946 ވަނަ އަހަރައި ހަމައަށް ދެމިއޮތެވެ. އޮފިޝިއަލް ބަސްތަކަކީ، އިންގްލިޝް، ފްރެންޗް އަދި ސްޕެނިޝް އެވެ.

ފަހެ، މިކޮންފަރެންސް ގައި ޖަރމަން އާއި ޖަޕާން އާއެކު ހެދުނު އެއްބަސްވުން ތަކުގައި ވަރަށް މައްސަލަތައް ޖެހުނެވެ. ޖަޕާނުން ވަރަށް ބިޔަ ވަފުދެއް މިބައްދަލު ވުމަށް ފޮނުވިއެވެ. ޖަރމަން އެއްބަސް ވުމުގައި އޮންނަ ހަނގުރާމައިގެ ބަދަލު ދިނުމުގެ، 231 ވަނަ މާއްދާ ބުނާގޮތުން، 20 ބިލިއަން ގޯލްޑް މަރކްސް އިނގިރޭސިން ނަށް ޖަރުމަނުން ދައްކަން ޖެހެއެވެ. މިކަމަކީ، ޖަރމަން ތެރޭގައި ވަރަށްގިނަ މައްސަލަތައް އުފެދި އަމިއްލަވަންތަ ކަމާއި ޤައްމިއްޔަތު ދިރިގެން ދިޔަ ކަމަކަށް ވިއެވެ. އެޑޯލްފް ހިޓްލަރ ޤައްމީ ބަޠޮލް އަކަށްވެ ދެވަނަބޮޑު ހަނގުރާމަ ކުރަންޖެހުމުގެ އަޞްލަކަށްވީ، މިމައްސަލައެވެ.

ޔޫރަޕްއަކީ، އަބަދުވެސް ވަރަށް ބޭއިންސާފަށް ކަންތައްކޮށް ފައިދާނެގުމުގެ ވަރަށް މަތީ ބައެކެވެ. ބައިވެރި ވެގެން ކުރާ ކޮންމެ ހަނގުރާމަ އަކުންވެސް ވިޔަފާރި އުޞޫލުން ފައިދާ ހޯދާނެއެވެ. ފަހަކަށް އައިސް މެދުއިރުމަތީގައި ހިންގި ހަނގަރާމަ ތަކުގައި ވެސް ކަންކުރީ އެހެންނެވެ. އަދި މިހާރުވެސް، މެދު އިރުމަތީގައި ހިންގާ ހަނގުރާމަ ތަކުގެ ބަދަލު އެމީހުން ކޮންމެވެސް ގޮތަކުން ނަގައެވެ. ނަގުދު ފައިސާ ހޯދާނެއެވެ. ފަހެ، އިސްލާމުން ކުރިއަރައިގެން ދިޔަނުދިނުމަށް އެޅެންހުރި ހުރިހާ ހުރަސްތަކެއް ދުރާލައި ރާވައިގެން އަޅަމުން ގެންދާނެއެވެ.

އެމެރިކާގެ ދައުރު:

ބޮޑު ހަނގުރާމަ އާއި ޕީސް ކޮންފަރެންސް ގައި އެމެރިކާގެ ދައުރަކީ، މާއިސް ދައުރެއް ނޫނެވެ. އެމެރިކާއަކީ، ވަރަށް ފަހުން، 6 އެޕްރީލް 1917 ގައި އެލައިޑް ބާރުގައި ބައިވެރިވެ، ހަނގުރާމަ އަށް ނުކުތް ޤައްމެކެވެ. އެމެރިކާގެ އޭރުގެ ރައީސް ވުޑްރޯ ވިލްސަން ބޮޑު ހަނގުރާމަ އަށް ނުވަންނަވައި ލަސްކުރެއްވީ، ވަކިއަތަކަށް ނުޖެހި ވަޑައިގަތުމުގެ ބޭނުމުގައެވެ. އެމަޤްޞަދް ގައެވެ. ކޮންގްރެސް ގައި މިކަމަށް ނެގި ވޯޓްގައި ދެކޮޅަށް ވޯޓްދެއްވި ސެނެޓަރުން ތިއްބެވިއެވެ.

ޕީސް ކޮންފަރެންސް ގައި ނިންމުނު ބައެއް ކަންތައް، ވުޑްރޯގެ ވިސްނުންފުޅާ ވަރަށް ތަފާތުކޮށް ނިމިގެން ދިޔައެވެ. ޚާއްޞަކޮށް ބަލްފޯރ ވަޢްދުގެ ކަންތަކެވެ. ވުޑްރޯއަކީ، އެމެރިކާގެ، 28 ވަނަ ރައީސުލް ޖުމްހޫރިއްޔާ އެވެ. ޕީސް ކޮންފަރެންސް ގައި އެމެރިކާއިން ބޭނުންވީ، ގިނަކަންތައްތައް ވަރަށް އިންސާފު ވެރިކޮށް ގެންދާށެވެ. ރައީސް ވުޑްރޯގެ ވިސްނުންފުޅު ހުރީ، އަނެއްތިން ބޭފުޅުންނަށް ވުރެ، ތަންކޮޅެއް އިންސާފާއެކު ޢުޘްމާނީ ޚިލާފަތްގައި ހުރި ތުރުކީނޫން ބިންތަކަށް ހަދާނެ ގޮތެއް ނިންމުމުގެ ކުރިން، އެސަރަޙައްދު ތަކުގެ ރައްޔިތުންގެ ވިސްނުމާއި ޚިޔާލް ހުރި ގޮތުގެ ރިޕޯޓެއް، ވަކިފަރާތަކަށް ނުޖެހޭ ބަޔަކު ފޮނުވައިގެން ހޯދުމަށެވެ.

އެންމެ ފަހުން މިކަން ކުރުމަށް އެހެންފަރާތް ތަކުގެ އެއްބާރުލުން ނުލިބިގެން، މިކަން ކުރަން ޖެހުނީ، އެމެރިކާ އެކަނި އިސްނަގައިގެން ކުރާކަމެއްގެ ގޮތުގައެވެ. ވުޑްރޯ އަމިއްލަފުޅަށް އެސަރަޙައްދަށް ކޮމިޝަނެއް ފޮނުއްވައި ރިޕޯޓެއް ހެއްދެވީއެވެ. ފަހެ، އިނގިރޭސިން ނާއި ފްރާންސް އިން މިކަމާ އަޅާލުމެއް ނުދިނެވެ. އިނގިރޭސިން ނާއި ފްރާންސްގެ އަމާޒަކީ، މާކުރިން ސެޓްވެފައި ހުރި އަމާޒް ތަކެކެވެ. މާކުރިން ހުރީ ސިއްރު ވަޢްދުތައް ވެފައެވެ. ފަހެ، ސިއްރުންނާއި ފާޅުގައި ވެފައިހުރި ވަޢްދު ތަކުގެ މަތިން، ޕްލޭންތައް ރާވާއި ކުރިޔަށް ގެންދިއުމުގެ ވިސްނުމާއި ބޭނުންތެރި ކަމުގައެވެ.

ފަހެ، މިކަމަށް ވުޑްރޯ ނެންގެވި ކޮމިޝަންގައި ބައިވެރި ކުރެއްވި، ދެބޭފުޅުންނަކީ، ޢިލްމުވެރިއަ ކާއި އިޖްތިމާޢީ ހަރަކާތްތެރި އެކެވެ. ދެބޭފުޅުންނަކީ ވެސް ރަނގަޅަށް ޢަރަބިބަސް ދެނެވަޑައި ގަންނަވާ ވަރަށް ޢިލްމީ ބޭފުޅުން ނެވެ. އެއްބޭފުޅަކީ، ހެންރީ ޗަރޗިލް ކިންގް (HENRY CHURCHILL KING, 1858 – 1934) އެވެ. ކިންގް އަކީ، އެމެރިކާގެ ވަރަށް އިލްމުވެރި އުސްތާޛް އެކެވެ. މެތްމެޓިކްސް އާއި ފިލޯސަފީ އާއި ތިއޮލޮޖީ ކިޔަވައި ދެއްވާ، މަތީފެންވަރުގެ އުސްތާޛް އެކެވެ. އަދި އޮބަރލިން ކޮލެޖްގެ ރައީސް ކަން ވެސް ކުރެއްވި ބޭފުޅެކެވެ.

ފަހެ، އަނެއްބޭފުޅަކީ، ޗަރލްސް ރިޗަރޑް ކްރޭން (CHARLES RICHARD CRANE, 1858 – 1939) އެވެ. ކްރޭން އަކީ، އެމެރިކާގެ ފުންނާބު އުސް ވިޔަފާރި ވެރިއެކެވެ. ޢަރަބި ޘަޤާފަތުގެ އުފެއްދުން ތެރިއެކެވެ. އަދި ޢަރަބި ވަންތަކަމަށް ލޯބިކުރާ މެދުއިރުމަތީގެ އެކްސްޕާރޓް އެކެވެ. ފަހެ، މިކޮމިޝަން އަށް ނަން ދެވިފައި މިވަނީ، މިދެބޭފުޅުންގެ ނަމަށް ނިސްބަތްކޮށެވެ. ކިންގް ކްރޭން ކޮމިޝަން (KING CRANE COMMISSION) އެވެ. ފަހެ، މިކޮމިޝަން އިން އެބިންތަކަށް ޒިޔާރަތްކޮށް ބަލާއި ދިރާސާކުރި ސަރަޙައްދު ތަކަކީ، ފަލަސްޠީން އާއި ސޫރިޔާ އާއި ލެބްނާން އާއި އަނަޓޯލިއާ ސަރަޙައްދެވެ. އަނަޓޯލިއާ ސަރަޙައްދަކީ، ތުރުކީގެ މެޑިޓްރޭނިއަން ކަނޑަށްވީ ފަޅިއެވެ. އިރުމަތީ ފަރާތެވެ. ބޮސްޕޮރަސް އާއި ޑަރޑަނަލްސް ކަނޑުއޮޅި ހިމެނޭ އޭރިޔާއެވެ.

މިކޮމިޝަންގެ މަސައްކަތް ރައީސް ވުޑްރޯގެ އޯޑަރަށް ފެއްޓީ، 1919 ޖޫން ގައެވެ. ފަހެ، މިއީ ވަރަށް އިންސާފު ވެރިކޮށް ޙަޤީޤަތާ އެއްގޮތަށް ކުރެވުނު ވަރަށް ބޭނުންތެރި ދިރާސާއެކެވެ. މަސައްކަތް ނިންމާފައި ރައީސް ވުޑްރޯ އަތްޕުޅަށް ރިޕޯޓް ހުށަހެޅީ، 28 އޯގަސްޓް 1919 ގައެވެ. އެހެނަސް ހިތާމައަކީ، މިރިޕޯޓްއޮތީ އޮތްތަނެއްގައި ފޮރުވިފައެވެ. ވަޅުޖެހިފައެވެ. ޢަމަލުކުރާނެ ފަރާތެއް ނެތެވެ. ޕީސް ކޮންފްރެންސް ގައި އެކިޤައްމުތަކާ އެކު ޓްރީޓީތައް ހަދަމުން ގެންދިޔައިރު ރިޕޯޓަށް ބަލާއި ނަޒަރުކުރާކަށް، އިނގިރޭސިން ނާއި ފްރާންސް އިން ބޭނުމެއް ނުވިއެވެ. އެހެނަސް އެމެރިކާގެ މަސައްކަތުން، މިރިޕޯޓް ޕަބްލިޝް ކުރެވުނީ، 1922 ގައެވެ. މުއާލާތް ކެނޑުނުތާ މާފަހުންނެވެ.

ފަހެ، އިނގިރޭސިން ނާއި ފަރަންސޭސިން ބޭނުންވި ގޮތަށް ޕީސް ކޮންފަރެންސް ގައި ކަންތައްތައް ކޮށް ނިންމާލީއެވެ. ރިޕޯޓަށް ބެލުމެއް، ނަޒަރު ކުރުމެއް ނެތި، އިނގިރޭސިން ގެންދިޔައީ އެމީހުންގެ އެޖެންޑާ ބާރު ސްޕީޑްގައި ކުރިއަށެވެ. އެމެރިކާއަކީ، އެދުވަސްވަރު ހަނގުރާމައިން ބޭރުގައި ތިބި ބަޔަކަށް ވާތީ، ސިޔާސީ ވަޢްދުތަކުގެ ކުޅިގަނޑުގެ ތެރެއަށް ވަދެވިފައެއް ނެތެވެ. އެހެންވެ މިކަހަލަ ބައެއް ވާޤިޢީ ކަންތަކާ ކުރިމަތިލާން ޖެހުނީއެވެ. ހަނގުރާމައިގެ ދުވަސްވަރު އިނގިރޭސިން ނާއި ފަރަންސޭސިން ތިބީ ސިއްރު ވައްދުތައް ވެގެންނެވެ. ޚައްޞަކޮށް ސައިކްސް ޕިކޮޓް އެއްބަސްވުން ހެދި ދެބޭފުޅުންނަކީ، ޢަރަބިބަސް ދަންނަ ބައެއް ނޫނެވެ.

އަދި ދުވަހަކު ޢަރަބި އެބިންތަކުގެ އަހްލު ވެރިންނާ ބައްދަލުކޮށް ވާހަކަދެއްކި ބައެއް ވެސް ނޫނެވެ. އެއީ މޭޒެއްދޮށުގައި ތިބެގެން ޗާރޓެއް ބަލައިގެން ތިބެ ނިންމާލި ވަޢްދު އެކެވެ. އެހެނަސް އެމެރިކާއިން އެކުލަވާލި، ކިންގް ކްރޭން ކޮމިޝަން އަކީ، ޢަރަބި ވިންދު އެކުލެވިގެންވާ ގޮތަށް ފަރުމާ ކުރެވިފައިވާ ހަމައެކަނި، އަދި ފުރަތަމަ ދިރާސާއެވެ. މެދުއިރުމަށްޗާ ބެހޭގޮތުން ކިންގްކްރޭން ކޮމިޝަންގައި ބުރަވެފައި ވަނީ، މެދުއިރުމަތި އޮތީ، މިނިވަން ވަކިވަކި ދައްލަތްތަކެއްގެ ގޮތުގައި ވަކިވަކިވެގެން އަމިއްލަ ވެރިކަންތަކެއް ހަދައިގެން ކުރިޔަށް ދެވޭގޮތަކަށް ނޫން ކަމަށެވެ.

ސޫރިޔާ މިނިވަން ވަރުގަދަ ދައްލަތެއްގެ ގޮތުގައި ޑިމޮކްރްޓިކް ހަމަތަކުގެ މަތިން، މައިނޯރިޓީންގެ ޙައްޤުތަކާ އެކު ޖުމްހޫރީ ނިޒާމެއްގައި ރިޔާސީ ވެރިކަމެއް ކުރިޔަށް ގެންދިއުން އެންމެ ރަނގަޅު ކަމަށް ބުރަވެފައެވެ. ފަލަސްޠީން ގައި ޔަހޫދީންގެ ހޯމްލޭންޑެއް ހެދުމާ ބެހޭގޮތުން ބުރަވެފައިވާ ގޮތަކީ، އެމެރިކާގެ ރައީސް އެކަނިނޫން ކަމާއި މުޅި އެމެރިކާގެ ހުރިހާ ރައްޔިތުން ވެސް، މިއީ ފާހަގަކުރަން ޖެހޭ ޕޮއިންޓެއް ކަމަށެވެ. ފަލަސްޠީން ގައި ޔަހޫދީންގެ ހޯމްލޭންޑެއް ހެދުމަށް އެމެރިކާ ސަރުކާރުން ތާއީދުކޮށް ނިންމައިފި ނަމަ، އެނިންމެނީ އެމެރިކާ ރައްޔިތުންގެ ބާރުގައި އެކަންކުރާ ގޮތަށެވެ.

އޭރުން އެކަމުގައި ޝައްކެއްނެތް ގޮތުގައި އެމެރިކާ އަށް ޢަމަލީގޮތުން ބައިވެރި ވެވުނީ ކަމަށެވެ. އަދި އެންޓި ޒައޮނިސްޓް އަސަރުތައް ސޫރިޔާ އާއި ޢަރަބި ފަލަސްޠީން ގައި ބިންވަޅުނަގައި އަބަދަށް ދެމިގެންދާނެ ކަމަށް ބުރަވެފައެވެ. ތުރުކީގައި އޮތް އަރްމީނިއާ އާ ގުޅޭގޮތުން ރިޕޯޓްގައި ބުރަވެފައިވަނީ، ތުރުކީން މިނިވަން ވެގެންވާ އަމިއްލަ މިނިވަން އަރްމީނިއާއެއް އުފައްދައި ސްޓޭޓްއްގެ ދަރަޖަ ދިނުމަށެވެ.

ފަހެ، މިއީ ޕީސް ކޮންފަރެންސް ގައި އެމެރިކާގެ ދައުރު ހިނގާދިޔަ ގޮތެވެ. ނަގާކިއުމުގެ އިސް ހުރިހާރޯލެއް ކުޅުއްވީ އިނގިރޭސި ބޮޑު ވަޒީރު ލޮއިޑް ޖޯރޖް އެވެ. 1924 ގައި އެމެރިކާގެ ރައީސް ވުޑްރޯ ވިލްސަންގެ އަވަހާރަފުޅު ބަލި ބޮޑުވެގެން ދިޔައީ ވެސް މިރިޕޯޓްގެ އަސަރު ކުރުވައިގެން ކަން ބައެއްފަރާތް ތަކުން ފާހަގަ ކޮށްފައި ވެއެވެ. ބަލްފޯރ ޑެކްލަރޭޝަން ވަޢްދުއަކީ ވެސް ވުޑްރޯގެ ރުހުން އޮތް ކަމެއް ނޫނެވެ. ޒައޮނިސްޓުން ނާއި ޢަލަވީން ދުނިޔެއަށް ދިރުވުގެ ހުރިހާ މަސައްކަތެއް ހިންގީ އިނގިރޭސިން ނާއި ފަރަންސޭސިން ނެވެ. އެދުވަސްވަރު އެކަމުގައި އެމެރިކާގެ އަތެއްނު ވެއެވެ.

ސޫރިޔާ އަލްޖުނޫބިއްޔާ:

ސަދަން ސޫރިޔާ އަކީ، ގްރޭޓަރ ސޫރިޔާ އެވެ. މިހުވަފެނަކީ، ހާޝިމީ ދަރިކޮޅުގެ މައްކާޝަރީފް ޙުސައިން ޢާއިލާއަށް އިނގިރޭސިން ދެއްކި ހުވަފެނީ ބޮޑު ދައުލަތުގެ މަންޒަރެކެވެ. އެންމެ ފަހުން، އެގޮތް މިގޮތަށް އިނގިރޭސިން ހިފި ބިންތައް ދައްލަތް ތަކަކަށް ބަހައިދެމުން ގޮސް، ދެކުނު ސޫރިޔާ ވެސް ދައްލަތް ތަކަކަށް ބެހިގެން ދިޔައީއެވެ. ހުވަފެން ދެއްކި ބޮޑުސޫރިޔާ ނެތިގެން ދިޔައީ ދައްލަތް ތަކަކަށް ބެހިގެން ގޮހެވެ. ލެބްނާން އެއް އުފެދުނީއެވެ.

ޖޯރޑަން އެއް ސޫރިޔާ ތެރެއިން ނެގުނީއެވެ. މިދައުލަތްތައް އިނގިރޭސިން ބަހައިދިން އިރު، މައްކާޝަރީފް ޙުސައިންގެ، 3 ބެއިންނަށް، 3 ދައްލަތް އުފަށްދައިދީ އެތިން ދައްލަތުގެ ރަސްކަން ހަވާލު ކުރިއެވެ. އެހެނަސް އިނގިރޭސިން ދެއްކިހުވަފެން ފުރިހަމަ ޙަޤީޤަތަކަށް ހަދައެއް ނުދެވުނެވެ. ޢަރަބި ބޮޑު ދައްލަތް އޮތީ ނަމެއްގަ އެވެ. އުފެދިގެން ދިޔައީ ކުދިކުދި ވަކި ދައުލަތް ތަކެކެވެ.

ލިވާންޓް:

ބޮޑުސޫރިޔާގެ މިސަރަޙައްދަށް،  އާދެ! ޝާމް ކަރައަށް، ޤަދީމީނަމުން ނަމަ ކިޔަނީ، ލިވާންޓް (LEVANT) އެވެ. ޖޯގްރަފީ ގޮތުންނާއި ޘަޤާފީގޮތުން މިއީ އީސްޓަން މެޑިޓަރޭނިއަން އެވެ. ފަހެ، ލިވާންޓް ސަރަޙައްދުގެ ޤައްމު ތަކަކީ، ސޫރިޔާ އާއި ލެބަނާން އާއި އިސްރާއީލް އާއި ފަލަސްޠީން އާއި ޖޯރޑަން އާއި ސައިފްރަސް (ޤުބްރުޞް) އާއި ތުރުކީގެ މެޑިޓަރޭނިއަން ސަރަޙައްދު ކަމުގައިވާ ހަޓޭ އާއި މިޞްރުގެ ސީނާ އާއި ޢިރާޤް އެވެ. މިއީ، 1497 ގައި މެދުއިރުމައްޗަށް އިނގިރޭސި ބަހުން ކިޔާ އުޅުނު ނަމެކެވެ. މާނައަކީ، އިރުމަތި އެވެ. މިބަސް ނެގިފައި ވަނީ، އިރު އެރުމަށް ނިސްބަތް ކޮށެވެ. ފްރާންސް ބަހުން ލިވާންޓް އަކީ، ރައިސިން އެވެ. (އެއްޗެއް) އެރުމެވެ. އިރު އެރުމެވެ.

ފަހެ، ބޮޑު ހަނގުރާމައިގެ ކުރިން މިސަރަޙައްދު އޮތީ، ޢުޘްމާނީ ޚިލާފަތްގެ ދަށުގައެވެ. ބޮޑު ހަނގުރާމައިގާ މިބިންތައް ހިފުމަށް ފަހު، އިނގިރޭސި މޭންޑޭޓްގެ ދަށުން ހިންގާގޮތަށް ޕެރިސް ޕީސް ކޮންފަރެންސް ގައި ބަހާލީ، ކުދިކުދި އެކި ދައްލަތް ތަކަށެވެ. އެއީ ފަލަސްޠީން (ޖެރޫސަލަމް) އާއި ސޫރިޔާ އާއި ލެބްނާން އާއި ޖޯރޑަން އާއި ޢިރާޤް އަށެވެ. މީގެ ކުރިން ސޫރިޔާ އާއި ފަލަސްޠީން، ޤުދުސްގެ ވާހަކަ ވާނީ ގެނެސް ދީފައެވެ. މިތާގައި ލެބްނާން އާއި ޖޯރޑަންގެ ވާހަކަ ގެނެސް ދޭނަމެވެ.

ލެބަނާން:

މިއީ ދެކުނު ސޫރިޔާގެ ބިމެކެވެ. ބޮޑު ހަނގުރާމަ އަށް ފަހު، އުފާފާޅުކޮށް ބިންތައް ބަހާއި ބައިއެޅުމަށް ބޭއްވި ކޮންފަރެންސް އިން ލެބަނާން ދިނީ، ވެފައިވާ ވަޢްދުއާ އެއްގޮތަށް ފްރާންސް އަށެވެ. ފްރާންސްގެ މޭންޑޭޓްގެ ދަށުން ހިންގާގޮތަށް ދައްލަތް ލެބަނާން އަލްކަބީރް “ސްޓޭޓް އޮފް ގްރޭޓަރ ލެބްނާން” 1920 އިން ފެށިގެން، 1943 އަށް ފްރާންސްއާ ހަވާލުކުރީއެވެ. 22 ނޮވެންބަރ 1943 ގައި މިނިވަން އަމިއްލަ ޖުމްހޫރީ ވެރިކަމަކަށް “އަލްޖުމްހޫރިއްޔަތުލް ލަބްނާނިއްޔާ” އުފެއްދީއެވެ. އަދި، 31 ޑިސެންބަރ 1946 ގައި ފްރެންޗް ފޯރސް ލެބްނާން ދޫކޮށް ފައިބައިގެން ދިޔައީއެވެ. އަދި ދެވަނަ ބޮޑު ހަނގުރާމައިގާ މިސަރަޙައްދު ބޭއްވީ މަޑުމައިތިރި ކޮށެވެ.

ލިޔެކިޔުމުން މާވަރުގަދަ އެގްރީމެންޓެއް ނުލިޔުނަސް، 1943 ގައި އަލްމީޘާޤުލް ވަޠޮނީ (NATIONAL PACT) ގެ ނަމުގައި ޢަހްދެއް ވެވުނެވެ. މިޢަހްދު ބުނާގޮތުގައި މަވާރިނާ އިން، ބޭރުފަރާތް ތަކައި ނުގުޅި ލެބްނާންއާ އެކުގައި ޢަރަބިންނާ ގުޅިގެން ތިބުމަށް ޤަބޫލްކުރަން ޖެހެއެވެ. މަވާރިނާ (MARONITES) އިންނަކީ، ލިވާންޓް ގައި ދިރިއުޅެމުން ދިޔަ ޤަދީމީ ދަރިކޮޅެކެވެ. މަވާރިނާ އިން ނަގާފައި ލެބްނާންގައި އެންމެ ގިނައީ އޯރތޮޑޮކްސް މަސީޙީންނެވެ. ދެން، އެއަހްދުގައި ވަނީ، މުސްލިމުން ބޭނުން ނަމަ، ސޫރިޔާ އައި ގުޅެވިދާނެ ކަމަށެވެ. އަދި ލެބްނާންގެ ރައީސް އަކަށް، އަބަދުވެސް މަވާރިނާ ދަރިކޮޅުގެ މީހަކު ބެހެއްޓުމަށެވެ.

އަދި ބޮޑުވަޒީރު ކަމަށް ސުންނީންގެ މީހަކު ބެހެއްޓުމާއި ރައްޔިތުންގެ މަޖްލީހުގެ ރައީސް ކަމުގައި ޝީޢީ މީހަކު ބެހެއްޓުމަށެވެ. އަދި މަޖްލީހުގެ ނައިބު ރައީސް ކަމާއި ބޮޑުވަޒީރުގެ ނައިބު ކަމުގައި ގްރީކް އޯރތޮޑޮކްސް މަސީޙީއަކު ބެހެއްޓުމަށެވެ. އަދި އަރމީޗީފް އަކަށް ދުރޫޒް ދަރިކޮޅުގެ ޢަސްކަރީ މީހަކު ބެހެއްޓުމަށެވެ. އަދިމަޖްލީހުގައި ކޮންމެ، 6 މުސްލިމަކަށް، 5 ކްރިސްޓިއަނުން ނަށް ގޮނޑި ބެހެއްޓުމަށެވެ. އިނގިރޭސިން ނާއި ފްރާންސް އިން ބޭނުންވީ، ލެބްނާން އަކީ، އެކި ދީންތަކުގެ މީހުންނަށް ޚާއްޞަ ކުރެވިފައިވާ ޤައްމެއްގެ ގޮތުގައި އޮންނަ ދައްލަތަކަށް ހަދާށެވެ.

ޚާއްޞަކޮށް ޢަރަބި މަސީޙީން ނާއި އަޞްލު ޔަހޫދީންނަށް ދިރިއުޅެވޭ ގޮތަށް ބާއްވަން ބޭނުންވި ރަށެކެވެ. އަދި އަދަށް ވެސް ދާޚިލީހަނގުރާމަ އަށް ފަހުވެސް، ލެބްނާން އެއޮންނަނީ އެގޮތަށެވެ. ލެބްނާންގެ ވެރިރަށުގައި މަޢްހަދުތަކާއި ޔުނިވަރސިޓީ ޤައިމް ކުރެވުނީ ވެސް މިގޮތަށް ބަލައި ގެންނެވެ. ދުނިޔޭގެ އެތަން މިތަނުން އެމެރިކަން ބައިރޫތް ޔުނިވަރސިޓީއަށް ގިނަ ޢަދަދަކަށް ކިޔަވާކުދިންނަށް ޖާގަދޭން ފެށުނީ ވެސް މިބޭނުމުގައެވެ. އިސްލާމް ދީނަށް ވުރެ އެހެންދީންތައް މަތިވެރި ކުރުވުމަށެވެ. ލާދީނީ، ސެކިއުލަރ މިނިވަން ޚިޔާލްގެ މުސްލިމް ދަރިވަރުން ގިނަކުރުމުގެ ބޭނުމުގައެވެ.

ޖޯރޑަން:

ޖޯރޑަން އަކީ، މިހާރުގެ އުރްދަން އެވެ. މިއީ ވެސް ދެކުނު ސޫރިޔާގެ ބިމެކެވެ. ޕެރިސް ޕީސް ކޮންފަރެންސް އިން، މެކްމަހަން އާއި ޙުސައިންއާ ދެމެދު ހިންގުނު ލިޔުންތަކުގެ ވަޢްދުގެ ދަށުން މިބިމުގައި ދައްލަތެއް އުފައްދާއި ނަންދިނީ “އިމާރަތު ޝަރުޤުލް އުރްދަން (EMIRATE OF TRANSJORDAN) އެވެ. ޓްރާންސް ޖޯރޑަން، 1921 އިން ފެށިގެން، 1946 އަށް ދެމިއޮތެވެ. މިއިމާރާތް އުފައްދައިދިނީ ޢަރަބި ހާޝިމީ ދަރިކޮޅަށް އަމިއްލަ ވަޒަނެއް ހޯދައި ދިނުމަށް، އިނގިރޭސިން ނަށް މަޖްބޫރު ވެފައި އޮތުމުން، 1921 ގައެވެ.

އިނގިރޭސިން ނާއި ފްރާންސް ވެގެން، 1946 އާ ހަމައަށް، މައްކާޝަރީފް ޙުސައިންގެ ދެވަނަ ދަރިކަލުން، ޢަބްދުﷲ އެކެއް އަށް ރަސްކަންދީފައި ބެހެއްޓިއެވެ. އަދި، 25 މެއި 1946 ގައި އަމިއްލަ މިނިވަން ހާޝިމީ ވެރިކަމަކަށް ބަދަލުވީއެވެ. އަދި، 25 މެއި 1946 ގައި ޓްރާންސް ޖޯރޑަންގެ ޕަރލަމެންޓުން ޖޯރޑަންގެ ރަސްގެފާނަކީ، ޢަބްދުﷲ އެކެއް ކަމުގައި ނިންމެވުމުން، 20 ޖުލައި 1951 އާހަމައަށް ރަސްކަމުގައި ހުންނެވީ ޢަބްދުﷲ އެކެއް އެވެ. ދެން، 20 ޖުލައި 1951 އިން ފެށިގެން. 11 އޯގަސްޓް 1952 އާހަމައަށް ހުންނެވީ، ޢަބްދުﷲ އެކެއްގެ ދަރިކަލުން ޠޮލާލް ބިން ޢަބްދުﷲ އެކެއް އެވެ.

އަދި، 11 އޯގަސްޜް 1952 އިން ފެށިގެން، 7 ފެބްރުއަރީ 1999 އާހަމައަށް ހުންނެވީ، ޠޮލާލްގެ ދަރިކަލުން، ޙުސައިން ބިން ޠޮލާލް ބިން ޢަބްދުﷲ އެކެއް އެވެ. ފަހެ، މިއީމަޝްހޫރު ޙުސައިން ރަސްގެފާނެވެ. އިނގިރޭސިންގެ މާއަރިސް ބޭފުޅެކެވެ. އަދި، 7 ފެބްރުއަރީ 1999 އިން ފެށިގެން މިއަދާ ހަމައަށް ވެސް ހުންނެވީ، ޙުސައިން ރަސްގެފާނުގެ ދަރިކަލުން، ޢަބްދުﷲ ދޭއް ބިން ޙުސައިން ބިން ޠޮލާލް ބިން ޢަބްދުﷲ އެކެއް އެވެ. އުފަންވީ، 30 ޖެނުއަރީ 1960 ގައެވެ. އަދި، ޖޯރޑަންގެ ކްރައުން ޕްރިންސް އަކަށް، ޢަބްދުﷲ ދޭއްގެ ދަރިކަލުން، ޙުސައިން ބިން ޢަބްދުﷲ ދޭއް (CROWN PRINCE HUSSAIN BIN ABDULLAH) ވަނީ، 22 މެއި 2013 ގައި ހަމަ ޖައްސާފައެވެ. ފަހެ، މިބޭފުޅާ، (ކްރައުން ޕްރިންސް ޙުސައިން) ވިހެއީ، 28 ޖެނުއަރީ 1994 ގައެވެ.

މިހާރު، 2014 ގައި ޢުމުރު ފުޅަކީ އެންމެ، 19 އަހަރެވެ. މަންމަފުޅަކީ، ޕްރިންސަސް ރާނިއާއެވެ. އަމީރު ޙުސައިން އަކީ ހާޝިމީ ދަރިކޮޅުގެ ބޭފުޅެކެވެ. ރަސޫލާ ޞައްލަﷲ ޢަލައިހި ވަސައްލަމަގެ ދަރިކަލުން ފާޠިމަތް ގެފާނާއި ޢަލީގެފާނުގެ ދަރިކޮޅުގެ، 42 ވަނަ ދަރިކޮޅުން ވަޑައިގެން ހުންނެވި ބޭފުޅެކެވެ. ޙުސައިންގެ ނަމުން ނަން ދެއްވާފައި އެވަނީ، އިނގިރޭސިންގެ ގާތުގައި މަޝްހޫރު ޙުސައިން ރަސްގެފާނުގެ ނަންފުލަށް ނިސްބަތް ކޮށެވެ. ކިޔަވާ ވިދާޅުވީ، އެމެރިކާގެ ވޮޝިންޓަން އިންނެވެ. ކްރައުން ޕްރިންސް ޙުސައިން އަކީ، ޖޯރޑަން އަރމަޑް ފޯރސަސްގެ ފަސްޓްލެފްޓިނަންޓް ރޭންކް ގައި މިއަދު ހުންނެވި ޢަސްކަރީ ބޭފުޅެކެވެ.

އިސްޠަންބޫލް ހިފުން:

ފަހެ، 1918 ވަނަ އަހަރުގެ، 11 ވަނަ މަހުގެ، 11 ޖެހިއިރު ހުއްޓާލި ބޮޑު ހަނގުރާމައިގެ ނަތީޖާނެރުމަށް ހަދަން ބޭނުންވި، ޕީސް ޓްރީޓީތައް ހެދުމަށް މަޑުކުރުމެއް ނެތި، 12 ނޮވެންބަރ 1918 ގައި ފްރެންޗް ސިފައިން ކޮންސްޓަންޓިނޮޕްލް އަށް އެރީއެވެ. ވަދެގަތީއެވެ. ކޮންސްޓަންޓިނޮޕްލް އަކީ، އިސްޠަންބޫލް (CONSTANTINOPLE) އެވެ. އަދި ޤުސްޠުންޠީނިޔާ އަކީ، ޢަރަބިބަހުން އިސްޠަންބޫލް އަށް ކިޔާނަމެވެ.

ފަހެ، އިނގިރޭސި ސިފައިން، ޔޫރަޕްގެ އެހެން ސިފައިންނާ އެކު. އިސްޠަންބޫލް ސިޓީއަށް، 13 ނޮވެންބަރ 1918 ގައި ވަދެ، ޑިސެންބަރގެ ކުރީކޮޅުގައި އިއްތިޙާދީންގެ ޢަސްކަރީން އިދާރީ ހުރިހާ ކަމަކައި ޙަވާލުވީއެވެ. ކާފަރު ސިފައިންތައް އައިސް ޚަލީފާގެ ދީވާނަށް ވަދެގަތީ ހަމައެއް ލަމައެއްނެތި އެވެ. ވަޙުޝީ ޙަލުގައެވެ. އެހިސާބުން ޚިލާފަތުގެ ވެރިރަށް އިސްޠަންބޫލް އިއްތިޙާދީ ލަޝްކަރުގެ ބާރުގެ ދަށަށް ވެއްޓީ، ފުރިހަމަ ކޮންޓްރޯލްގެ ދަށަށް ދިޔައީއެވެ.

އަދި، 1918 ޑިސެންބަރ އިން، 1919 އޯގަސްޓް އަށް އިސްޠަންބޫލް ގައި ބަހައްޓާފައި ހުރީ، އިނގިރޭސި ޢަސްކަރިއްޔާގެ އެޑްމިރަލް އެކެވެ. މީނާގެ ފުރަތަމަ ފިޔަވަޅަކަށް ކުރިކަމަކީ، ޢުޘްމާނީ ސަރުކާރުގެ ގިނަބަޔަކު މާލްޓާއަށް އަރުވާލެއްވު މަށް ފަހު، ސަރުކާރުގެ އިސް މަޤާމްތަކަށް އިނގިރޭސި ޢަސްކަރީން ޢައްޔަން ކުރުމެވެ. ޕެރިސް ޕީސް ކޮންފަރެންސް ގައި ޓްރީޓީ އޮފް ސީވްރެސް (TREATY OF SEVRES) ޢުޘްމާނީ ޚިލާފަތާއި އިއްތިޙާދީންނާ ދެމެދު ކުރެވެންދެން، އިސްޠަންބޫލް އޮތީ އިނގިރޭސިންގެ މޭންޑޭޓްގެ ދަށުގައެވެ. ސީވްރެސް އަކީ، ޕެރިހުގެ މެދުގައިވާ އަވަށެވެ.

ފަހެ، މިއެއްބަސްވުން ބުނާގޮތުން، ބަނދަރުތަކާއި ކަނޑުއޮޅިތައް ބައިނަލް އަޤްވާމީ އޭރިޔާތައް ގޮތުގައި ބޭއްވުމަށާއި އިސްޠަންބޫލް އަކީ،  ޢުޘްމާނީ ޚިލާފަތުގެ ވެރިރަށް ކަމުގައި ޤަބޫލްކުރު މަށެވެ. އެހެނަސް، ތުރުކީގައި އުފެދިފައި އޮތް ޤައްމީ އަދި ވަޠޮނީ ރޫޙްގެ ދަށުން، މިސީވްރެސް ޓްރީޓީ ޤަބޫލް ނުކޮށް، ރަށްދުކޮށް، އެތެރޭގެ މިނިވަން ކަމުގެ އަޑުއުފުލާއި މިނިވަން ތުރުކީއެއް ވުޖޫދަށް ގެނައުމުގެ މަސައްކަތް، ތުރުކީގެ ޒުވާނުން ފެށީއެވެ. އަދި ކާމިޔާބު ކުރީއެވެ. ޓަރކިޝް ވޯރ އޮފް އިންޑަޕެންޑަންސް ބާރަށް ކުރިޔަށް ގެންދަން ފެށީއެވެ. ކުދިބޮޑު ހުރިހާ ޒުވާނުން ބައިވެރި ވެގެންނެވެ. ހަތިޔާރާއެކު، 19 މެއި 1919 އިން ފެށިގެން، 11 އޮކްޓޯބަރ 1922 އާހަމައަށް ވަރުގަދައަށް ހަނގުރާމަ ކުރިޔަށް ގެންދިޔައެވެ. އިނގިރޭސިން ނަށް ހިފާއްޓައި ނުލެވޭވަރަށެވެ.

ފަހެ، އިސްޠަންބޫލް އާއެކު މުޅި ތުރުކީ، މިނިވަން މުސްތަޤިއްލު ޤައްމަކަށް ހެދުމަށެވެ. ޢުޘްމާނީންނާ އެކު ހެދުނު، ޓްރީޓީ އޮފް ސީވްރެސް އޮތްތާ ވަޅުޖެހިފައި އޮތީއެވެ. ޢަމަލު ކުރެވުނު އެއްޗަކަށް ނުވިއެވެ. ޓަރކިޝްވޯރ އޮފް އިންޑަޕެންޑެންސް، ޙަރަކާތުގެ އިސް ލީޑަރއަކީ ގަލިޕޯލީ ހަނގުރާމައިގާ ވިދާލި ކުޅަދާނަ ހީރޯ ކަމުގައިވާ، މުޞްޠޮފާ ކަމާލް އަތާތުރުކް އެވެ. އަދި ތުރުކީ މިނިވަން ކުރުމުގެ އެތެރޭގެ ހަނގުރާމަ، 24 ޖުލައި 1923 އާހަމައަށް، ދެމިގެން ދިއުމަށް ފަހު، ޞުލްޙައާ ހަމައަށް ވާޞިލްވީ، 4 އަހަރާއި، 2 މަހާއި، 5 ދުވަހުގެ ހިތްވަރުގަދަ ކުރިމަތިލުން ތަކަކަށް ފަހުގައެވެ.

ދެން އިނގިރޭސިން ނަށް ޖެހުނީ، އެހެން ޓްރީޓީއެއް ތުރުކީންނާ އެކު ހަދާށެވެ. ޞުލްޙަވާށެވެ. 24 ޖުލައި 1923 ގައި ތުރިކީންނާ އެކު ޞުލްޙައިގެ އާޓްރީޓީއެއް ގައި ސްވިޓްޒަލޭންޑްގެ ލައުޒާން (TREATY OF LAUSANNE) ގައި ސޮއި ކުރެވުނީއެވެ. އެހިސާބުން ކުރިން ޢުޘްމާނީންނާ އެކު ސޮއިކުރި، ޓްރީޓީ އޮފް ސީވްރެސް އުވިގެން ދިޔައީއެވެ. ތުރުކީ ތެރޭގައި ކުރެވުނު ތުރުކީ މިނިވަން ކުރުމުގެ ހަނގުރާމަ، 1919 އިން ފެށިގެން، 1923 އާހަމައަށް ހިންގުމުގެ ނަތީޖާ އަކަށްވީ، ލައުޒާން އެއްބަސްވުން ވުޖޫދަށް އައުމެވެ. ތުރުކީ އެކުގައި މިނިވަން ވުމެވެ.

ޔަންގް ޓަރކްސް (YOUNG TURKS) އާއި މުޞްޠޮފާ ކަމާލް ޕާޝާގެ މަސައްކަތުން، 23 އެޕްރީލް 1920 ގައި ގްރޭންޑް ނެޝަނަލް އެސެންބްލީ އޮފް ޓަރކީ، ތުރުކީގެ ފުރަތަމަ ރައްޔިތުންގެ މަޖްލިސް އުފައްދާއި ވުޖޫދަށް ގެނައެވެ. ރައްޔިތުންގެ މިގޭގައި، 550 ގޮނޑިގެ ތެރެއިން، 313 ގޮނޑި ސަރުކާރަށް ކާމިޔާބު ކުރިއެވެ. ފުރަތަމަ މަޖްލިސް ސްޕީކަރއަކީ، މުޞްޠޮފާ ކަމާލް ޕާޝާ އެވެ. މިމަސައްކަތް ހިންގީ އިސްޠަންބޫލް ގައެއް ނޫނެވެ. އަންކަރާ ގައެވެ.

ފަހެ، ޢުޘްމާނީ ދައްލަތުގެ ތެރެއިން އާދައްލަތެއް ވުޖޫދު ކުރެވުނީއެވެ. އޭރު އިސްޠަންބޫލް ކޮންޓްރޯލް ކުރަމުން ގެންދިޔަ، އިނގިރޭސި ސިފައިން ނާއި ފްރާންސް ސިފައިން، އިސްޠަންބޫލް އިން ފައިބައި، އިސްޠަންބޫލް ތުރުކީންނާ ޙަވާލުކުރީ، 18 ސެޕްޓެމްބަރ 1922 ގައެވެ. ފަހެ، މިހާހިސާބުން، މުޞްޠޮފާ ކަމާލް ޕާޝާގެ ފުރިހަމަ ބާރުގެ ދަށަށް މުޅި ތުރުކީ ދިޔައީ އެވެ.

ފަހެ، މިހާހިސާބުން، 1453 ވަނަ އަހަރުން ފެށިގެން ވެރިކަން ކުރަމުން އައި، ޢުޘްމާނީ ޚިލާފަތްގެ ނިމުމުގައި ސިއްކަ ޖެހުނީއެވެ. އަދި ރަސްމީކޮށް ހަނގުރާމައިގެ ޙާލަތު ނިމިގެންދިޔައީ، ސްވިޓްޒަލޭންޑް ގެ ލައުޒާން ގައި ސޮއިކުރެވުނު ޞުލްޙައިގެ ޓްރީޓީގެ ދަށުންނެވެ. އިއްތިޙާދީން ނާއި ތުރުކީއާ ދެމެދު ކުރެވުނު ހަނގުރާމަ މިހާ ހިސާބުން މުޅިން ނިމުނީއެވެ. މިއެއްބަސް ވުމުގައި ހުރިހާ ބައިވެރިން ސޮއިކުރިއެވެ. މިއެއްބަސް ވުމުގައި ތުރުކީން ނާއި ގްރީސް އިން ނާއި އިޓަލީ އިން ނާއި ޖަޕާން އިން ނާއި އިނގިރޭސި ވިލާތުން ރެޓިފައިކޮށް ތަޞްދީޤް ކުރިއެވެ. ފަހެ، ޞުލްޙައިގެ މިއެގްރީމަންޓަށް ޢަމަލުކުރަން ފެށީ، 6 އޮގަސްޓް 1924 ގައެވެ.

އާދެ! މުޞްޠޮފާ ކަމާލް އަތާތުރުކް (MUSTAFA KEMAL ATATURK, 19 MAY 1881 – 10 NOV 1938) އަކީ، ތުރުކީގެ ފުރަތަމަ ރައީސުލް ޖުމްހޫރިއްޔާ އެވެ. އަދި ފުރަތަމަ ޕްރައި މިނިސްޓަރ އެވެ. އަދި ރައްޔިތުންގެ މަޖިލީހުގެ ފުރަތަމަ ރައީސް އެވެ. އަދި ތުރުކީގެ ފައުންޑަރ އެވެ. އަދި، ތުރުކީންގެ ބައްޕައެވެ. އަތާތުރުކް ގެ މާނައަކީ، ތުރުކީގެ ބައްޕަ އެވެ. އަދި، 9 ސެޕްޓެންބަރ 1923 އިން ފެށިގެން، 10 ނޮވެންބަރ 1938 އަށް ރިޕަބްލިކަން ޕީޕަލްސް ޕާޓީގެ ލީޑަރ އެވެ. އަދި މީނާއަކީ އިންތިހާއަށް ލާދީނީ، ސެކިއުލަރ ފިކްރުގެ މީހެކެވެ. ތުރުކީން ޢަރަބިބަސް ފޮހެލާއި ލެޓިން އަކުރު ތަޢާރުފް ކުރިއެވެ. އަދި މުސްލިމުންގެ ބަންގި ބަދަލުކޮށް ހެދިއެވެ. ގިނަގުނަ އަނިޔާތަކެއް މުސްލިމުންނަށް ކުރި، ރައީސް އެކެވެ.

ފަހެ މީނާ، 10 ނޮވެންބަރ 1938 ގައި، އިސްޠަންބޫލް ގައި އަވަހާރަވީ އިރު ޢުމުރަކީ، 57 އެވެ. އަވަހާރަވީ، ލިވަރގެ އާލާސްކަންފުޅެއް ގައި އުޅުއްވާފައެވެ.

ބައެއް މުސްލިމުންގެ އުންމީދެއް:

ޔޫރަޕް އާއި އިނގިރޭސިން ގުޅިގެން ހިންގި ބޮޑު ހަނގުރާމައިގައި، އިސްލާމީ އުންމަތް ކަމުގައިވައި، ޢުޘްމާނީ ޚިލާފަތު ވައްޓާލުމަށް ފަހު، ތުރުކީންގެ ބޮޑު ރައްޔިތުންގެ މަޖްލިސް އިން، 3 މަރޗް 1924 ގައި އިސްލާމީ ޚިލާފަތު ޚަތިމްކޮށް، ނިމުމަކަށް ގެނެސް އެންމެ ފަހުން ހުންނެވި ޚަލީފާ، އަބްދުލް މަޖީދު ދޭއް، ފްރާންސް އަށް އަރުވާލެވުނު އިރު، އޭނާގެ ތިންވަން އަނބިކަބަލުން، މެހިސްތީކަޑިން އަފަންދީ (27 JAN 1892 – 1964) އަށް ލިބިލެއްވި ހަމައެކަނި އަންހެން ދަރިކަލުން ކަމުގައިވާ، ޚަދީޖާ ޚައިރިއްޔާ ޢައިޝަތް ދުއްރު ޝެހްވާރު (26 FEB 1914 – 7 FEB 2006) އަރިހުގައި ޕެރިސް އަށް ގެންދެވިއެވެ.

ޢާއިލާ އެކުގައި ފްރާންސް އަށް އަމިއްލަފުޅު ރުހުމުގައި އަރުވާލެއް ވުނީއެވެ. ދުއްރު ޝެހްވާރް ގެ މަންމަ އަކީ ގަނޑުވަރު ތެރޭގެ ބާންދީއެކެވެ. ޚަލީފާ ޢަބްދުލް މަޖީދް ދޭއް، ހިތްޕުޅާ ވެގެން ކައިވެނި ބައްލަވައި ގަތީ، 16 އެޕްރީލް 1912 ގައެވެ. މިކައިވެންޏަށް ދެއަހަރުގައި ދުއްރު ޝެހްވާރް ލިބިލެއްވީއެވެ. ދުއްރު ޝެހްވާރްގެ ބައްޕާފުޅު އަބްދުލް މަޖީދް ދޭއް އަވަހާރަވުމުން، މަންމާ ފުޅު ޔޫކޭ އަށް ބަދަލުވެ މަރުވީ، ސްޓްރޯކެއް ޖެހިގެން، 1964 ގައި ލަންޑަން ގައެވެ. ފަސްދާނަ ލެވުނީ، ބްރޫކްވުޑް ސެމެޓަރީ ގައެވެ.

ފަހެ، އެދުވަސްވަރު ދުނިޔޭގެ އެންމެ މުއްސަނދި މަހްޖަނަކީ، އިންޑިޔާގެ ޙައިދަރުއާބާދުގެ ޒަމާންވީ ރަސްކަމެއް ކަމުގައިވާ، ނިޒާމް އޮފް ޙައިދަރްބާދުގެ ގޮތުގައި ހުންނެވި، އާޞިފް ޖާހް ހަފްތަމް (ހަތެއް) އެދަރިކޮޅުގެ އެންމެ ފަހުގެ ރަސްގެފާނެވެ. ބާދްޝާހް އެވެ. އެ ރަސްކަލަކީ، މީރް ޢުޘްމާން ޢަލީ ޙައިދަރް (6 APR 1886 – 24 FEB 1967) އެވެ. ރަސްކަމުގައި އޮފީހުގައި އިންނެވީ، 29 އޯގަސްޓް 1911 އިން ފެށިގެން، 17 ސެޕްޓެންބަރ 1948 އަށެވެ.

މިބަހާދުރް އަކީ، އެދުވަސްވަރު މުޅިދުނިޔޭގައި ހުރި އެންމެ މުއްސަނދި މީހާއެވެ. މިވާހަކަ އެމެރިކާގެ ދަޓައިމް މަޖައްލާގެ ބޭރުގަނޑު ސްޓޯރީގެ ގޮތުގައި، 22 ފެބްރުއަރީ 1937 ވަނަ ތާރީޚްގެ ޢަދަދުގައި ޝާއިޢު ކޮށްފައި ވެއެވެ. 1967 ގައި މަރުވަންދެން ވެސް ދުނިޔޭގެ އެންމެ މުއްސަނދި މީހާގެ ގޮތުގައި ހުރީ މިބަހާދުރްއެވެ. މިރަސްކަލުންގެ އަނބިކަމަނާ އަކީ، އަދި ޙިމާޔަތް ޢަލީ ޚާން ބަހާދުރްގެ މަންމައަކީ، ޞާޙިބްޒާދީ ޢަޒްމުއްނިސާ ބެއިގަމް އެވެ.

އާދެ! މިދެމަފިރިންގެ ދޮށީ ފިރިހެން ދަރިކަލުން ނަކީ، ޢަޒްމު ޖާހް ދާމަތްވާލާ ޞާޙިބްޒާދާ ނަވާބް ސަރ މީރް ޙިމާޔަތް ޢަލީ ޚާން ބަހާދުރް ބޭ އަފަންދީ (22 FEB 1907 – 9 OCT 1970) އެވެ. އެންމެފަހުގެ ޚަލީފާ ޢަބްދުލް މަޖީދް ދޭއްގެ ޢައިލާ އާއި  ޢުޘްމާން ޢަލީ ޚާން ބަހާދުރް ޢާއިލާއައި ގުޅުން އޮވެއެވެ. ފަހެ، މުސްލިމުންގެ ތެރެއިން އޭރުގެ ބައެއް މީހުންގެ ވިސްނުމާއި ފިކްރުގައި އަށަގެންފައި ހުރީ، މިދެ ޢާއިލާ ގުޅެނިކޮށް، ފަހަރުގައި އިސްލާމީ އުންމަތްގެ ޚިލާފަތު އަނބުރާ ރުޖޫޢަކުރެވި ދާނެކަމަށެވެ. އިސްލާމީ އުންމަތަށް ފައިދާތަކެއް ކޮށްފާނެ ކަމަށެވެ. އެގޮތަކީ ހަމަ އެކަނި، މިދެ ޢާއިލާ ކައިވެނީގެ މަގުން ގުޅުމެވެ.

މިފިކްރާއި ވިސްނުމުގެ ދަށުން ޢަބްދުލް މަޖީގެ ދޭއްގެ ހަމައެކަނި އަންހެން ދަރިކަލުންނާއި މީރް ޢުޘްމާން ޢަލީ ޚާން ބަހާދުރްގެ ދޮށީ ފިރިހެން ދަރިކަލުންނާ، ކައިވެނީގެ ގޮތުން ގުޅުވުމެވެ. މިވިސްނުމުގެ ތެރެއިން މިކަން ކުރެވުނީއެވެ. ފަހެ، މިކައިވެނި، 12 ނޮވެންބަރ 1931 ގައި ވުޖޫދަށް ގެނެވުނީއެވެ. އެހެނަސް މުސްލިމުންގެ ތެރެއިން ބައެއްގެ ވިސްނުން މިގޮތަށް ހުއްޓަސް ޝާހީ ޢާއިލާގެ ބޭފުޅުންނަށް އިނގިރޭސިން އަރުވަމުން ގެންދިޔަ ލަޤަބްތަކާއި މެޑެލް އާއި ޝަރަފް ތަކުން މިބޭފުޅުން ތިބެންޖެހުނީ އެމީހުންގެ އަވާގައި ޖެހިގެން މަޑުންނެވެ. މުސްލިމުންގެ ތެރެއިން ބަޔަކު ކުރި އުންމީގުތައް ދިޔައީ ފެނަށް ވެގެންނެވެ.

ފަހެ، ޚަދީޖާ ދުއްރު ޝެހްވާރް އާއި ޙިމާޔަތް ޢަލީ ޚާން ބަހާދުރް އަށް ފިރިހެން ދެ ދަރިކަލުން ލިބުނެވެ. މިބޭފުޅުންނަކީ، ޞާޙިބްޒާދާ މީރް ބަރްކާތް ޢަލީ ޚާން ބަހާދުރް އާއި ޞާހިބްޒާދާ މީރް ކަރްމާތް ޢަލީ ޚާން ބަހާދުރް އެވެ. 2014 ގައި މިހާރުވެސް ދުނިޔޭގައި މިޢާއިލާގެ ބޭފުޅުންތައް އެބަތިއްބެވެ. އިސްލާމް ދިނުގެ ޙިމާޔަތުގައި މާބޮޑުކަމެއް ނުކުރުއްވައެވެ.

އެޒަމާނުގައި މިކައިވެނި މިގޮތަށް ކުރެވިގެން ދިޔައީ، ގިނަބައެއްގެ އެދުމާއި އުންމީދު ތަކެއްގެ މަތިން، މިދަރިކޮޅުގެ ސަބަބުން އިސްލާމީ އުންމަތަށް، އިސްލާމީ ޚިލާފަތު އަނބުރާ ގެނެވިދާނެ ކަމަށެވެ. އެހެނަސް މިކައިވެނިން ކުރި އަސަރެއް ކަމެއް ނެތެވެ. މުސްލިމް އުންމަތަށް ކުރިފައިދާއެއް ނެތެވެ. އެދަރިކޮޅު އުޅެމުން ގެންދަނީ، ފްރާންސް އާއި ޔޫކޭ ގައެވެ. މުއްސަނދި ކަމާއި އަމިއްލަ މަޖަލާއި އަމިއްލަ ހުވަފެން ތަކުގައެވެ. މުސްލިމުން ނަށް ކުރާ ފައިދާއެއް ފެންނާކަށް ނެތެވެ. އެދުވަސްވަރު ބައެއް މުސްލިމުންނަށް ކުރެވުނު އުންމީދުތައް ދިޔައީ ވަޔަށެވެ. ފަޒާ އަށެވެ. ފެނަށެވެ.

ޚަދިޖާ ދުއްރު ޝެހްވާރްގެ ފިރިކަލުން ޙިމާޔަތް ޢަލީ ޚާން މަރުވުމުން، ދުއްރު ޝެހްވާރް ވެސް، އެނާގެ މަންމާފުޅުހެން، ޔޫކޭއަށް ދިރިއުޅުން ބަދަލުކޮށް މަރުވީ، 2006 ގައި ލަންޑަން ގައެވެ. ފަސްދާނު ލެވުނީ މަންމަ ފަސްދާނު ލެވުނު، ބްރޫކްވުޑް ގަބްރުސްތާނުގައި މަންމައާ ޖެހިގެންނެވެ.

ބޮޑު ހަނގުރާމައަށް ފަހު ދުނިޔެ:

ސްޕެނިޝް ފުލޫ:

ބޮޑު ހަނގުރާމައަކީ، ދުނިޔެ އެއްފުށުން އަނެއް ފުށަށް ޖަހާލި ހަނގުރާމަ އެކެވެ. އެތައްބައިވަރު ޓްރީޓީ ތަކަކާއި އެއްބަސްވުން ތަކަކާއެކު، އެތައް ޤައުމް ތަކެއް ވުޖޫދަށް ގެނެވުނު ހަނގުރާމަ އެކެވެ. އަދި އިސްލާމީ އުންމަތަށް އެންމެ ގެއްލުން ދިން، ހަނގުރާމައެވެ. ބާރުތަކާއި ބޮޑެތި ދައްލަތްތައް ބެހިގެން ދިއުމުގެ އިތުރުން މިހަނގުރާމަ އަކީ، އިންސާނީ ވަންހަ ތެރޭގައި ހަލުއި ސްޕީޑެއްގައި ބާރަށް ފެތުރިގެންދާ ވަބާއެއް ވާރުތަކުރުވި، މުޞީބާތެއްފަދަ ހަނގުރާމަ އެކެވެ. 1918 ޖެނުއަރީ އިން ފެށިގެން، 1920 ޑިސެންބަރ އަށް، ހަލުއިކޮށް އެންމެންނަށް ފެތުރިގެންދާ، މިވަބާގެ ޝިކާރައަކަށް ސަތޭކަ މިލިއަން މީހުން، ވެގެންދިޔައެވެ.

ގާތްގަނޑަކަށް ސަތޭކަ މިލިއަން މީހުން މިވަބާގައި މަރުވެ ނެތިގެން ދިޔައެވެ. މިވަބާ  އަވަސްކަމާއެކު ފެތުރުނީ، ޢަސްކަރީ ފައުޖްތައް ފްރާންސް އިން ސްޕެއިން އަށް ދަތުރު ކުރުމުގައި ކަމަށް ވާތީ، އޭރު މިވަބާއަށް ދެވުނު ނަމަކީ، ސްޕެނިޝްފުލޫ (SPANISH FLU) އެވެ. ފަހުން ހެދުނު ރިސާޗްތަކުން ދައްކާގޮތުގައި މިވަބާއަކީ، 1990 އިން ފެށިގެން، 2000 ވަނަ އަހަރު ތަކުގައި ފެނިގެން ދިޔަ ދޫނިރޯގާ އައި މާބޮޑު ތަފާތެއްނެތް ވައިރަސް އެކެވެ.

ސްޕެނިޝްފުލޫ އަކީ، އެޗްވަން އެންވަން (H1N1) ވައިރަސް އެވެ. މިހާރު މިކަންވަނީ، ސާބިތު ކުރެވިފައެވެ. އާދަޔާޚިލާފު އަވަސް މިނެއްގައި އިންސާނުން މަރާލާ، އިންފުލުއެންޒާ އެކެވެ. މިއީ ފުލޫއެކެވެ. ވަބާ އެކެވެ. މިވަބާއަކީ، ވަރަށް ހަލުއިކަމާ އެކު މުޅި ދުނިޔެއަށް ފެތުރި އިންސާނުންގެ ބިޔަ މުޖްތަމަޢު ތަކަށް ޖެހޭ، ނުރައްކާތެރި ވަބާއެކެވެ. ވަރަށް އަވަހަށް ފެތުރިގެންދާ ވަބާއެކެވެ.

ފެމިން:

ބޮޑު ހަނގުރާމަ އަށް ފަހު، ރަޝިޔާއަށް ލައިގަތް ފެމިން (FAMINE) ބަނޑުހައިހޫނު ކަމުގެ ވަބާ އަކީ ވެސް ފާހަގަކޮށްލަން ޖެހޭ ވަބާއެކެވެ. ރަޝިޔަން ސިވިލްވޯރ ތެރޭގައި މިވަބާ ފެށިއްޖެއެވެ. ފެމިން ވަބާއަކީ، ބަނޑުހައިހޫނު ކަމަށް، ކާނާގެ ރައްކާތެރިކަން ނެތިގެންގޮސް ޖެހޭ ވަބާއެކެވެ. އަޞްލަކީ، ދަނޑުގޮވާން މަދުވެ ރައްޔިތުންގެ ބެލެންސް ގެއްލުމެވެ. އަނަރޫފަ ވެގެންގޮސް މަރާކުރިމަތިލާން ޖެހުމެވެ.

އިންތިހާއަށް ސަރުކާރުގެ ޕޮލިސީތައް ފެއިލްވުމުގެ އަލާމާތެކެވެ. ސަރުކާރުން ރައްޔިތުންނަށް ދުޅަހެޔޮކާނާ ފޯރުކޮށް ނުދެވުމުގެ ނަތީޖާ އެވެ. ފަހެ، ހަމައެކަނި ރަޝިޔާއިން، 5 މިލިއަން މީހުން، މިވަބާގައި މަރުވެގެން ދިޔަކަމަށް ބައެއް މުއައްރިޚުން ޢަދަދުކޮށްފައި ވެއެވެ. ދެވަނަ ބޮޑު ހަނގުރާމައިގެ ދުވަސްވަރު، ދިވެހިރާއްޖޭގައި ވެސް ބަނޑުހައިހޫނު ކަމުގެ، ފެމިން ވަބާގެ އަސަރުތައް ފެނުނުކަމަށް ބުނެވެއެވެ.

ފެމިނިޒަމް:

ބޮޑު ހަނގުރާމަ އަށް ފަހު، ދެން ނުކުތް އެންމެބޮޑު އެއްކަންތަކަކީ، ގިނަ ޢަދަދެއްގެ ފިރިހެނުން ހަނގުރާމައިގައި މަރުވެގެން ދިއުމުން، މުޖްތަމަޢުގައި އުފެދިގެން ދިޔަ، އިޖްތިމާޢީ މައްސަލަ ތަކެވެ. ގާތްގަނޑަކަށް އެއްމިލިއަން ފިރިހެނުން މިހަނގުރާމައިގާ މަރުވެގެން ދިޔައެވެ. ހަނގުރާމައިގެ ކުރިން އަންހެނުންނާއި ފިރިހެނުން ތިބީ، އުފާވެރިކަމާ އެކު ދީނީ އަޞްލެއްގެ މަތީގައެވެ. ހަރުކަށި ޢަޤީދާއެއްގެ މަތީގައެވެ. ވަރަށް ބޮޑު ހަމަޖެހުމެއްގެ މަތީގައެވެ. ދެޖިންސް ހަމަހަމަކޮށް އުފަލާއެކު ގައެވެ.

އެއްވެސް ޒާތެއްގެ ތަފާތުކުރުމެއް ކަމެއް ނުކުމެފައެއް ނެތެވެ. ފާހަގަ ކުރެވިފައެއް ނެތެވެ. ހަމަހަމަކަމާއެކު އަންހެނުންގެ ކަންކަމުގައި އަންހެނުން ޝާމިލް ވެގެން އުޅުނެވެ. ފިރިހެނުން އުފަލާއެކު ފިރިހެނުންގެ ކަންކަމުގައި މަޝްޣޫލް ވެގެން އުޅުނެވެ. ޢާއިލާތައް އެންމެފުރިހަމަ އަށް ތަރްބިއްޔަތު ކުރެވުނެވެ. އެއްވެސް މައްސަލައެއް ނެތެވެ. ކުންޏެއް ނުޖެހެއެވެ.

ފަހެ، ދިރިއުޅެމުން ގެންދިޔައީ، އިންސާނުންގެ އަޞްލު ޢަޤީދާގެ މަތީގައި ވަރަށް ޠަބީޢީ ޙާލަތެއްގައި ތިބެގެން ހަނަޖެހުމުގެ ތެރޭގައެވެ. ހަމަ މިޒަމާނުގައި މިހާރު، މިދިމާވާ ކަހަލަ ހުރިހާކަމެއް އޭރުވެސް ހުއްޓެވެ. އެހެނަސް ހަމަބަރާބަރެވެ. އެއްވެސް މައްސަލައެއް ނުނިކުމެއެވެ. وليس الذكر كا لأنثي ގެ މަތިވެރި އިލާހީ ހަމައިގެ މަތީގައެވެ. އާލްޢިމްރާންގެ، 36 ވަނަ އާޔަތްބައްލަ ވާށެވެ. (އަދި އަންހެނާ، ފިރިހެނާ އައި އެއް ފަދައެއް ނޫނެވެ.)

ފަހެ، ކަމުގެ ޙަޤީޤަތަކީ މިއެވެ. އެވަނީ، ސާބިތު ކޮށް ދީފައެވެ. އެހެނަސް ފުރަތަމަ ފަހަރަށް، އަނބިދަރިން ގާތުން، އަންހެނުން ބުރަ ވަޒީފާތަކަށް ނެރެ، ފިރިހެނުން އުޅެމުންދިޔަ ހުރިހާގޮތަކަށް އުޅުމަށް މަޖްބޫރު ކުރުވީ، ބޮޑު ހަނގުރާމަ އެވެ. ގިނަ ޤައްމުތަކުގައި ސިފައިންގެ ފައުޖްތަކުގެ ތެރެއަށް އަންހެނުން ވައްދަން ޖެހުނެވެ. ފެކްޓަރީތަކުގެ ބުރަ މަސައްކަތަށް އަދި އަލިފާން ނިއްވުމުގެ ނުރައްކާތެރި މަސައްކަތަށް އަންހެނުން ނެރެން ޖެހުނެވެ. މިމަޖްބޫރީ ވުޖޫދްވި ގޮތަކީ، ފުދުންތެރި ކަމަށް އައިބަދަލުތޯ ނުވަތަ ފިކްރުއަށް އައި ބަދަލުތޯ އެއީ ވިސްނާލަން ޖެހޭ މުހިންމު ނުކުތާއެކެވެ!

އާދެ! މިހާހިސާބުން އަންހެނުންގެ ޙައްޤުތައް އެގޮތްމިގޮތަށް ފެންމަތިވެ، ވޯޓް ލުމުގެ ޙައްޤު އާއި އެހެނިހެން ޙައްޤުތައް ލިބިގަތުމުގެ ޙަރަކާތްތައް އަޑުކިޔާފަ ފެށުނީއެވެ. ފިރިންނާއި ދަރިންގެ ބޭނުންކެނޑި ފައިސާފޮތީގެ ޖާދޫގައި އަންހެނުން ޖެހުނީއެވެ. ފަހެ، ފެމިނިޒަމް (FEMINISM) ގެނަމުން މަޝްހޫރު ވެގެން ދިޔައީ މިޙަރަކާތެވެ. ފެމިނިޒަމްގެ ފުރަތަމަ އޮއިވަރު ދުނިޔޭގައި ހިލިގަތީ ބޮޑު ހަނގުރާމަ އަށް ފަހުގައެވެ.

ފެމިނިޒަމަކީ، މިހުރިހާ ޙަރަކާތްތަކުގެ އައިޑިއޮލޮޖީ އަށް އަމާޒުކޮށް އުފެދުނު ބަހެވެ. ސިޔާސީ ގޮތުންނާއި އިޤްތިޞާދީ ގޮތުންނާއި ޘަޤާފީގޮތުން ހަމަހަމަކަން ލިބިގަތުމަށް އުފެދުނު އަންހެނުންގެ ޙަރަކާތްތަކަށް ކިޔުނުނަމަކީ، މިއެވެ. ފެމިނިޒަމް އެވެ. މިހާރުގެ އަންހެނުން ނަށް މާރީތި ކަމެކެވެ. ފަޚްރު އެއް ކަމުގައި ދެކެއެވެ. ފޫގަޅާލާފައި ނުކުންނަހިތްވާ ކަމެކެވެ. މިޙަރަކާތުގައި ގެންގުޅޭ ޕޯސްޓަރ ތަކަށް ބަލާލުމުން އެކަން ސާފުވެގެން ދާނެއެވެ. ޠަބީޢީގޮތުން އަންހެނުންގެ ޖިސްމުގައި، ފެންނަންނެތް މަސްލްސްތައް އެޕޯސްޓަރ ތަކުން ދައްކުވާފައި ހުއްޓައި ފެނެއެވެ.

ފަހެ، ރާއްޖެއަކީ، ބައެއްބޮޑެތި ޤައުމްތަކަށް ވުރެކުރިން، 1932 ގައި އަންހެނުންނަށް ހަމަހަމަ ކަމުގެ ޙައްޤުތައް ޤާނޫނަކުން ލިބިދިން ޤައުމް އެކެވެ. އެހެނަސް އަދިވެސް، ދިވެހި އަންހެން ކަނބަލުންގެ ތެރޭގައި ފެމިނިޒަމްގެ ކުލަވަރު ޖެހިފައިވާ، ކަނބަލުން ތަކެއް އެބަތިއްބެވެ. ފަހުގެ ރައްޔިތުންގެ ޚާއްޞަ މަޖްލިސްގެ ދުވަސް ވަރުގައި އެފަދަ ކަނބަލުންގެ ގްރޫޕެއް ރަތްލިބާސް ތުރުކުރައްވައިގެން މަޖިލީހުގެ ތަޅުމުގައި ފެމިނިޒަމްގެ މިފަދަ ކުޅިވަރެއް ދައްކައި ދިނެވެ. ވޯޓް އަކައި ނުލާ މަޖިލީހުގެ، ފަންސާސް ޕަސެންޓްގެ ގޮނޑި އެތަޅުމުން އަންހެން ބޭފުޅުންނަށް ޚާއްޞަ ކުރުމުގެ ޙައްޤު ހޯދުމަށް ޓަކައި ކުރެވުނު އިހްތިޖާޖް އެކެވެ. މިވެރިންނައި އެންމެބޮޑަށް، އެމަޖްލީހުގައި ކުރިމަތިލައި ރައްދުގައި ވާހަކަދައްކަން ޖެހުނީ އަޅުގަނޑައިއެވެ.

އެލްއެން (LN) ވުޖޫދަށް ގެނައުން:

މިއީ ބޮޑު ހަނގުރާމަ އަށް ފަހު، ޕެރިސްގައި ބޭއްވި ޕީސް ކޮންފަރެންސްގެ ނަތީޖާއެއްގެ ގޮތުން ވުޖޫދަށް ގެނެވުނު ބައިނަލް އަޤްވާމީ ޖަމްޢިއްޔާއެކެވެ. ފަހެ، މިބައިނަލް އަޤްވާމީ ޖަމްޢިއްޔާއަށް ދެވުނު ނަމަކީ، ލީގް އޮފް ނޭޝަންސް، އެލްއެން (LEAGUE OF NATIONS. [LN]) އެވެ. މިއީ ދުނިޔޭގައި އުފެދުނު އެކުވެރި ގިނަ ދައުލަޔްތަކުގެ ފުރަތަމަ ޖަމްޢިއްޔާއެވެ. ދުނިޔޭގެ ބޮޑެތި ޤައްމުތަކާއި ކުދިޤައްމު ތައް މިލީގްގައި ބައިވެރިވެއެވެ. 1919 އިން ފެށިގެން، 1946 އަށް މިޖަމްޢިއްޔާ ދެމިއޮތެވެ. ދެވަނަ ބޮޑު ހަނގުރާމަ ނިމި، ޔޫއެން ވުޖޫދަށް ގެނެވެންދެން މިޖަމްޢިއްޔާ ގަދަޔަށް މަސައްކަތް ކުރިއެވެ. 27 އަހަރު ވަންދެން، މިލީގް ދެމިއޮތެވެ. ކާމިޔާބުކަމާ އެކު، ޞުލްޙައިގެ މަސައްކަތް ތަކެއް ޤައްމުތަކުގެ މެދުގައި ކުރިއެވެ.

ފުރަތަމަ ސެކްރެޓަރީ ޖެނެރަލް އަކަށް ހުންނެވީ، ސަރ ޖޭމްސް އެރިކް ޑްރޫމަންޑް (SIR JAMES  ERIC DRUMMOND, 17 AUG 1876 – 15 DEC 1951) އެވެ. އޮފީހުގައި އިންނެވީ، 1920 އިން ފެށިގެން، 1933 އަށެވެ. އަދި، 1933 އިން ފެށިގެން، 1940 އަށް، ސެކްރެޓަރީ ޖެނެރަލް އަކަށް ހުންނެވީ، ޖޯސެޕް އެވެނޯލް (JOSEP LOUIS ANNE AVENOL, 9 JUN 1879 – 2  SEP 1933) އެވެ. އަދި، 1940 އިން ފެށިގެން، 1946 އަށް، ސެކްރެޓަރި ޖެނެރަލް އަކަށް ހުންނެވީ، ސީންލެސްޓަރ (SEAN LESTER, 28 SEP 1888 – 31 JUN 1969) އެވެ.

ފަހެ، ޕީސް ކޮންފަރެންސް އިން އުފެއްދި ޓްރީޓީތަކުން ނާއި އެއްބަސްވުން ތަކުގެ ދަށުން އުފެދުނު ދައްލަތް ތަކުގެ ޗާޓްކުރަހާއި އިންތައް ބަލަހައްޓައި ދިނީ، މިލީގް އިންނެވެ. އިނގިރޭސިން ފްރާންސް އާއެކުވި ވަޢްދުގެ ދަށުން، ފަސްދައުލަތެއް ފްރާންސް އަށް ލިބިގެން ދިޔައެވެ. އެއީ، ސްޓޭޓް އޮފް އެލެއްޕޯ އާއި ޢަލްވައިޓް ސްޓޭޓް އާއި ގްރޭޓަރ ލެބްނާން އާއި ސްޓޭޓް އޮފް ދަމަސްކަސް އާއި ޖަބަލް އަލްދުރޫޒް ސްޓޭޓް އެވެ. އަދި ބަލްފޯރ ވައްދުގެ ދަށުން، ޒައޮނިސްޓް ޔަހޫދީންނަށް ފަލަސްޠީން ގައި އިސްރާއީލީ ދައުލަތެއް ވުޖޫދަށް ގެނެސް ދިނެވެ. އަދި އެލްއެން އިން ބަލަހައްޓައި ދިނެވެ.

އަދި، މައްކާޝަރީފް ޙުސައިން އާއެކު ވެވުނު ވަޢްދުގެ ދަށުން، ޙިޖާޒްކަރައިގެ ރަސްކަން ދޮށީދަރިކަލުން، ޢަލީ ބިން ޙުސައިން އަށް އެރުވިއެވެ. އަދި އެލްއެން އިން ބަލަހައްޓައި ދިނެވެ. އަދި، ޓްރާންސް ޖޯރޑަންގެ ރަސްކަން ދެވަނަ ދަރިކަލުން، ޢަބްދުﷲ ބިން ޙުސައިން އަށް އެރުވިއެވެ. އަދި އެލްއެން އިން ބަލަހައްޓައި ދިނެވެ. އަދި، ޢިރާޤްގެ ރަސްކަން އެންމެ ހަގުދަރިކަލުން، ފައިޞަލް ބިން ޙުސައިން އަށް އަރުވާއި އެލްއެން އިން އެދައްލަތްތައް ބަލަހައްޓައި ދިނެވެ. ފަހެ، މޮޑަން މެދު އިރުމަށްޗެއް އަލުން ބަލުން ވުޖޫދަށް ގެނެސްދިނީއެވެ. އުފަންކުރީއެވެ.

ދެން އަޅުގަނޑު ޤަޞްދުކުރަނީ، ފަލަސްޠިންގެ ބިންހިމެނޭ ސަރަޙައްދުގެ ޤަދީމީ ތާރީޚަށާއި އެބިމުގައި މުސްލިމުންނަށް މުޤައްދަސް ކުރެއްވި މިސްކިތުގެ ޤަދީމީ ތާރީޚުން ފެރިގެން، ޒައޮނިސްޓުން އިސްރާއީލީ ދައްލަތެއް މުސްލިމުންގެ ފަލަސްޠީން ބުމުގައި ވުޖޫދަށް ގެނައުމަށް އެބިމުގައި ހިންގި ޓެރަރިސްޓް ބިރުވެރި ހަރަކާތްތަކަށް ފަހު، ޒައޮނިސްޓް ޔަހޫދީ ދަޢްލަތް އުފެއްދި ގޮތުގެ މައްޗަށް ބަލާލުމަށެވެ.

ޝާމްކަރަ:

އެންމެޤަދީމީ އިހުޒަމާނުގައި އަދި، ރަސޫލާ ޞައްލަﷲ ޢަލައިހި ވަސައްލަމަގެ ޒަމާނުގައި، ވެސް ކީރިތިޤުރްއާން އާއި ސުންނަތުގައި ބޭނުން ކުރެވިފައިވާ، އަދި މިހާރުވެސް ތަރީޚީ ޢިލްމުވެރިންގެ ލިޔުންތަކުގައި ބޭނުން ކުރެވިފައިވާ، ޝާމްއަކީ، މިހާރުގެ ސޫރިޔާ ހިމެނޭ ސަރަޙައްދު އެކަންޏެއް ނޫނެވެ. ފަހެ، ޝާމް އަކީ، ވަރަށް ބޮޑު ސަރަޙައްދެކެވެ. އެއީ ބޮޑު ޝާމްއެވެ. ޝާމްކަރައެވެ. ލިވާންޓް ކަމުގައި މިމަޒްމޫނުގައި އަޅުގަނޑު ބުނެފައި އެވާ ހުރިހާ ޤައްމުތަކެއް ހިމެނޭ ސަރަޙައްދަކީ، މިދެންނެވޭ ޝާމްއެވެ. ފަހެ، ޝާމްކަރައަކީ، އެއީ އެވެ.

ދުނިޔޭގެ ތާރީޚް އޮޅުންފިލަން ފެށީއްސުރެ، މިއަދާ ހަމައަށް ވެސް، ޝާމްއަކީ ވަރަށް އިސްކަމެއް ދެވިފައިވާ ސަރަޙައްދެކެވެ. ޚާއްޞަކޮށް އިބްރާހީމްގެފާނުން ފެށިގެން އެސަރަޙައްދުގެ ތާރީޚް އެގެން އެބައޮތެވެ. ފަހެ، އިބްރާހީމް ގެފާނާއި އިސްޙާޤް ގެފާނާއި ދާއޫދުގެފާނު ވަޒަންވެރިވެ އުޅުއްވީ އެބިމުގައެވެ. އިބްރާހީމް ގެފާނު މިހާރު ޢިރާޤްގެ ބިމުގައި އޮންނަ އޫރްޝަހަރުން ޝާމްއަށް ވަޑައިގަތީއެވެ.

ﷲ އެންމެ ފުރަތަމަ އުފެއްދެވި އިންސާނަކީ، އެންމެހާ ބަޝަރުން (އިންސާނުން) ގެ ބައްޕަ ކަމުގައިވާ، އާދަމްގެފާނެވެ. ދެން އާދަމްގެ ފާނުންގެ ފުށުން އުފެއްދެވީ ޙައްވާގެފާނެވެ. އެއަށް ފަހު، އާދަމްގެފާނާއި ޙައްވާގެފާނު ދުނިޔޭގެ ބިމަށް ފޮނުވާލެއްވުމަށް ފަހު، އަޅުގަނޑުމެން އިންސާނީ އުންމަތަށް، ﷲ ވަޢްދުވެ ވަޑައިގަތީ، ﷲގެ ރަސޫލުން ހެޔޮމަގު ދެއްކުމަށް ފޮނުއްވާނެ ކަމަށެވެ. އެގޮތުން، ﷲގެ ވަޢްދުފުޅު ފުރިހަމަ ކުރެއްވިއެވެ. ދުނިޔޭގެ ބިމަށް ފުރަތަމަ ފޮނުއްވީ، ނޫޙްގެފާނެވެ. އަދި އެންމެ ފަހުގެ ނަބީއަކީ، ރަސޫލާ ޞައްލަﷲ ޢަލަހި ވަސައްލަމަ އެވެ. ﷲގެ ވަޢްދުފުޅާ އެއްގޮތަށް، ﷲގެ ވަޢްދުފުޅު ފުރިހަމަކޮށް ދެއްވިއެވެ.

ފަހެ، އަޅުގަނޑު މެންނަށްއޮތީ ދެނެގަނެ އެރަސޫލުން ގެނެސްދެއްވި ތެދުމަގަށް ތަބާވެ ކިޔަމަން ގަތުމެވެ. އަޅުގަނޑުމެންގެ ބައްޕަ އާދަމްގެފާނާއި އަޅުގަނޑު މެންގެ ޢަދުއްވު، އިބްލީސް އައި ދެމެދު ހިނގާދިޔަ ކަންތަކަށް ބަލާއި ޢިބްރަތް ލިބިގަންނަމުން ނެވެ. އަދި، ނޫޙްގެފާނާއި ހޫދްގެފާނާއި ޞާލިޙްގެފާނާއި އިބްރާހީމް ގެފާނާއި ލޫޠްގެފާނާއި މޫސާގެފާނާއި ޢީސާގެފާނާއި މުޙައްމަދުގެ ފާނާއި މިހުރިހާ ބޭފުޅުންގެ ޤައްމުގެ މީސްތަކުންނާއި އެބޭބޭކަލުންނައި ދެމެދު ހިނގާދިޔަ ހުރިހާ ކަންތަކަކުން ޢިބްރަތް ލިބިގަންނަ މުންނެވެ. މިއަދު އަޅުގަނޑުމެން މުސްލިމުން މިތިބީ، މުޙައްމަދުގެ ފާނުގެ ޤައްމުގައި އެކަލޭގެ ފާނުގެ އުންމަތުގައި އެކަން ހިތުގެ އަޑިން ޤަބޫލްކޮށް، ތަބަޢް ވެގެންނެވެ. ކިޔަމަންގަނެ ގެންނެވެ.

އާދަމްގެފާނު އަވަހާރަ ވުމުން، 10 ޤަރްނުވަންދެން، އެކަލޭގެފާނުގެ ދަރިކޮޅު، ބައްޕާފުޅު ގެނެސްދެއްވި ތެދުމަގު ކަމުގައިވާ އިސްލާމްދީންގެ މަތީގައި ދެމިތިއްބެވެ. އެހެނަސް އެއަށްފަހު، ﷲއަށް އުރެދި ކާފަރުވެ، އެމީހުންގެ ތެރެއިން އުފެދުނު ޞާލިޙް މީހުންގެ ބުދުހަދާއި އެޞޫރަތަކަށް އަޅުކަންކުރަން ފެށީއެވެ.

ދެން، ﷲ ފޮނުއްވީ، ނޫޙްގެފާނެވެ. އެތައް ޒަމާނެއް ވަންދެން، އިސްލާމްދީންގެ މަތީގައި ދެމިތިބުމަށް ފަހު، އެކަލޭގެފާނުންގެ އުންމަތު މީހުންވެސް މަގުފުރެދި ކާފަރުވެ، ﷲ އަށް އުރެދުނީއެވެ. ﷲ އަށް ޝިރްކު ކުރަންފެށީ އެވެ. އަނެއްކާވެސް، ﷲގެ ރިސާލަތައިގެން، ﷲގެ ރަސޫލަކު ފޮނުއްވީއެވެ. ﷲގެ ވަޢްދުފުޅާ އެއްގޮތަށް ބަރާބަރަށް މިކަންތައް ދެމިގެން އެބަދެއެވެ. ﷲގެ ކުޅަދުންވަންތަ ކަމާއެވެ!

ދެން، ފޮނުއްވީ އިބްރާހީމްގެ ފާނެވެ. އެހިނދު ދުނިޔޭގެ ބިމުގައި މުސްލިމަކު ނެތެވެ. ފަހެ، އެކަލޭގެ ފާނާއި އެކަލޭގެ ފާނުގެ ޤައްމުގެ މީހުންނާ ދެމެދު ހިނގާދިޔަ ކަންތައްތައް ހިނގާދިޔުމަށް ފަހު، ޢިރާޤްގެ ވެރިޖައްބާރު ކަލޭގެ ބިމުން، މާތް އަންހެނެއް ކަމުގައިވާ، ސާރާ (SARAH) އިބްރާހީމް (ABRAHAM) ގެ ފާނަށް ފެނިވަޑައި ގަތެވެ. އެކަމަނާ އަކީ، މީސްތަކުންގެ ތެރެއިން އެންމެމަތިވެރި މާތްކަމަނާ އެކެވެ. ދެން ފަހެ، ޖައްބާރު ކަލޭގެ ކިބައިން، އިބްރާހީމް ގެފާނަށް އެކަމަނާ އެރުވުނެވެ. ދެން އެކަމަނާ އިސްލާމްވެ، އިބްރާހީމްގެފާނާ އެކު ނަމާދުކޮށް، އަނބިކަމަނާއަކަށް ވެއްޖެއެވެ. ސާރާއަކީ، އިބްރާހީމްގެފާނުގެ ފުރަތަމަ އަނބިކަމަނާ އެވެ.

އަނެއްކާ ވެސް ދުނިޔޭގެ ބިމުގައި، ﷲގެ (މުސްލިމް) ދެއަޅުން ހަމަވީއެވެ. އެއަށް ފަހު، ލޫޠްގެފާނު އީމާންވިއެވެ. މިނަޞްރާއެކު، ﷲ އިބްރާހީމްގެ ފާނުގެ ޤަދަރު އުފުއްލަވާއި އެންމެހާ މީސްތަކުންގެ އިމާމް އަކަށް ހެއްދެވިއެވެ. ފަހެ، އިބްރާހީމްގެ ފާނަކީ، ޔަހޫދީއެއް ވެސް ނޫނެވެ. ނަޞްރާނީއެއް ވެސް ނޫނެވެ. އެކަލޭގެފާނު ހުންނެވީ ތެދުމަގުގައެވެ. މުސްލިމެއްގެ ގޮތުގައެވެ. އަދި، އިބްރާހީމްގެފާބު ދުނިޔެއަށް ވަޑައިގެންނެ ވީސްސުރެ، އެކަލޭގެފާނުގެ ދަރިފަސްކޮޅުން ތަވްޙީދުގެ އެއްކައު ވަންތަކަން މިއަދާހަމައަށް ވެސް ގެއްލިގެނެއް ނުދެއެވެ. ދުނިޔެ، 2014 ގައި އޮތްއިރުވެސް މިގޮތް ދެމިގެން އައިސްފައި ވެއެވެ. އަދި ދެމިގެންދާނީ ވެސް މިގޮތަށެވެ. ފަހެ، ﷲ ވަޙީ ކުރައްވަނީ މިފަދައިންނެވެ. ސޫރަތުލް ޒުޚްރުފްގެ، 28 ވަނަ އާޔަތް ބައްލަވާށެވެ!

وَجَعَلَهَا كَلِمَةً بَاقِيَةً فِي عَقِبِهِ لَعَلَّهُمْ يَرْ‌جِعُونَ

“އަދި، މިވިދާޅުވުން އެއީ އެކަލޭގެ (އިބްރާހީމްގެ) ފާނުގެ ދަރިކޮޅުގައި ދެމިއޮންނާނެ ބަސްފުޅެއް ކަމުގައި ލެއްވީމެވެ. އެއީ، އެމީހުން (ޔަޢްނީ އެ ދަރިކޮޅުން އައިސް ތިބި މީހުންގެ ތެރެއިން ކާފަރުން ޙައްޤު ދީނަށް) އެނބުރި ރުޖޫޢަވޭ ތޯއެވެ.”

ފަހެ، އިބްރާހީމްގެފާނު ފޮނުއްވުނީ ޢިރާޤްގެ ބިމަށެވެ. ހުޅަގުގެ ކާފަރުން، ޢިރާޤްދެކެ ޖެހިލުންވަނީ، މިސަބަބާ ހުރެއެވެ. އެކަލޭގެފާނާއި އެޤައްމުގެ މީހުންނާ ދެމެދު ދިމާވި ކަންތައްތައް ދިމާވެ ދިޔައެވެ. އަލިފާނަށް އެއްލައި ލެވުމުން އެއަލިފާންގަނޑު ފިނިއެއްޗަކަށްވެ، ރަޙްމަތަކަށް، ﷲ ބަދަލު ކުރެއްވިއެވެ. އެހެނަސް އެޤައްމުގެ މީހުން އެކަލޭގެފާނަށް މަގުފުރެދުނީ އެވެ. އީމާނެއް ނުވިއެވެ.

ދެން ހިޖްރަ ކުރެއްވީ، ޝާމްކަރަ އަށެވެ. ޝާމްގައި ވަޒަންވެރި ވުމަށް ފަހު، އަވަހާރަފުޅު ވުމާހަމައަށް ވެސް ދިރިއުޅުއްވީ ޝާމްގައެވެ. ދެން ސާރާއަށް، ޖައްބާރުގެ ފަރާތުން ލިބިވަޑައިގެން ފައިވާ، ޚާދިމް ކަމަނާއެއްގެ ގޮތުގައި ގެންގުޅުއްވި، މިޞްރުގެ އަންހެނެއް ކަމުގައިވާ، ހާޖަރް (HAGAR) އިބްރާހީމްގެ ފާނަށް ދެވަނަ އަންބެއްގެ ގޮތުގައި އެރުވުނެވެ. އޭރު އިބްރާހީމްގެ ފާނުގެ އުމުރުފުޅަކީ، 86 އަހަރުކަމަށް ބައެއް މުއައްރިޚުން ލިޔުއްވާފައި ވެއެވެ.

އަދި، އެއަށް ފަހު، ސާރާއާ ދުރުވުމަށް، ﷲ އެންގެވުމުން ހާޖަރްއާއި ތުއްޕުޅު އިސްމާޢީލް (ISHMAEL) ގެފާނު ގޮވައިގެން މައްކާގެ އެންމެތިރި ހިސާބުގެ ބިމަށް، ވަޑައިގެން މައްކާގައި އެދެމައިން ވަޒަންވެރި ކުރުވީއެވެ. އިންސާނީ ތާރީޚްގައި، މައްކާގެ މާތްބިމުގައި ފުރަތަމަ ފަހަރަށް އިންސާނުން ވަޒަންވެރިވާން ފެށުމަކީ މިއީއެވެ. މުޅިމައްކާ އާއި ﷲގެ ގެފުޅު ބެލެހެއްޓުން، އިސްމާޢީލްގެ ފާނަށް ލެއްވުނެވެ. އަދި އެއަށް ފަހު، އެކަލޭގެފާނުގެ ދަރިފަސްކޮޅަށް އެކަން ވާރުތަ ކުރެއްވުނެވެ. އިސްމާޢީލް ގެފާނަށް އެބިމުގައި، 12 ބޭފުޅުން ލިބި ވަޑައިގަތެވެ.

ދެން އެދަރިފަސްކޮޅު މުޅި ޙިޖާޒްކަރަ އަށާއި ޔަމްންކަރައައި ހިސާބަށް ފެތުރި، ޢަރަބީންގެ ބިޔަ ދަރިކޮޅެއް މާތްވެގެންވާ މުޅީއެބިމަށް، އެކިޤަބީލާތަކަށް ފެތުރިގެން ދިޔައީއެވެ. މިބޭފުޅުން ޤައިމްވެތިބީ، އިބްރާހީމްގެ ފާނާއި އިސްމާޢީލްގެ ފާނުގެ ދީންކަމުގައިވާ އިސްލާމްދީނުގެ މަތީގައެވެ. ތެދުމަގުގައެވެ. އެއީ ޔަހޫދީންނެއް ނޫނެވެ. އެއީ ނަޞްރާނީންނެއް ނޫނެވެ. ސާފުތެދު މަގުގައި ތިބި އިސްލާމުންވެ. މުސްލިމުންވެ. އަދިއަދާޖެހެން ދެންވެސް އެތިބި، އެގޮތުގައި އެދީނުގެ މަތީގައި އެތިއްބެވި ގޮތަށެވެ.

ފަހެ، ޢަރަބީންގެ ފެށުމަކީ އިސްމާޢީލްގެ ފާނެވެ. އަދި، ޢަރަބީންގެ ބައްޕައަކީ، އިސްމާޢީލްގެ ފާނެވެ. ޢަރަބީންގެ މަންމައަކީ، ހާޖަރްގެ ފާނެވެ. އަވަހާރަވީ އިރު، އިސްމާޢީލްގެ ފާނުގެ ޢުމުރުފުޅަކީ، 130 އަހަރެވެ. ފަސްދާނު ލެވުނީ، އެކަލޭގެ ފާނުގެ މަންމަ ހާޖަރް ފަސްދާނުލެވުނު ޙިޖްރު ގައެވެ. އައްސިޔަރަތުއް ނަބަވިއްޔާ ގައި އިބްނު ހިޝާމް މިވާހަކަތައް މިގޮތަށް ގެންނަވާފައި ވެއެވެ.

ދެން، އެއަށްފަހު، ﷲ އިބްރާހީމްގެ ފާނާއި ސާރާއަށް، އިސްޙާޤް (ISAAC) ގެފާނު ދެއްވުމުގެ އުފާވެރި ޚަބަރު މަލާއިކަތުން ލައްވާ ދެއްވިއެވެ. މަލާއިކަތުން އިބްރާހީމްގެ ފާނަށް ދެންނެވިއެވެ. ސަލާމްއެވެ! އަމާންކަމެވެ! އިބްރާހީމްގެފާނު ވިދާޅުވިއެވެ. ސަލާމްއެވެ! އަމާންކަމެވެ! މަލާއިކަތުން، އިސްޙާޤްގެފާނު ލިބިވަޑައި ގަންނަވާނެ ކަމާއި އިސްޙާޤްގެ ފާނަށް ޔަޢްޤޫބް (JACOB) ގެފާނު ލިބިވަޑައި ގަންނަވާނެ ކަމުގެ އުފާވެރިކަމުގެ ޚަބަރު، ދެއްވިއިރު އެތާނގައި ޚިދްމަތް ކުރައްވާން ސާރާ އުޅުއްވިއެވެ. ދެން، އެކަމަނާ ހިނިފުޅު ވޮޑުވާލެއްވިއެވެ. ސަބަބަކީ އެއްވެސް ބިރުވެރިކަމެއް ނެތްކަމާއި އޮތީ އަމާންކަން އެނގިވަޑައި ގަތުމުންނެވެ. މިވާހަކަތައް ތަފްޞީލްކޮށް ސޫރަތުލް ހޫދްގެ، 69 އިން ފެށިގެން، 72 ވަނަ އާޔަތުގެ ނިޔަލަށް ޤުރްއާނުގައި އައިސްފައި ވެއެވެ. ބައްލަވާ ލައްވާށެވެ!

އިބްރާހީމްގެ ފާނުގެ އިސްމާޢީލްގެފާނު، މައްކާގެ މާތްބިމުގައި ވަޒަންވެރިވީ ފަދައިން އިބްރާހީމްގެ ފާނުގެ އިސްޙާޤްގެފާނު ވަޒަންވެރިވީ، ޝާމްގައެވެ. އެއީ މާތްވެގެންވާ ފަލަސްޠީންގެ ބިމެވެ. އިސްޙާޤްގެ ފާނަށް ޔަޢްޤޫބްގެފާނު ލިބިވަޑައި ގަތެވެ. މިދަރިކޮޅަކީ، ބަނީ އިސްރާއީލް އާއި ރޫމްދަރިކޮޅެވެ. ބަނީ އިސްރާއީލް ދަރިކޮޅުގެ މީހުންގެ ބައްޕައަކީ، ޔަޢްޤޫބްގެފާނެވެ. އަދި، ޔަޢްޤޫބްގެ ފާނަކީ، އިސްރާއީލްއެވެ. އެކަލޭގެފާނުގެ ނަންފުޅު ތަކުގެ ތެރޭގައި، އިސްރާއީލް ހިމެނެއެވެ.

ރޯމްކަރައިގެ މީހުންގެ ބައްޕައަކީ، އިސްޙާޤްގެ ފާނުގެ ދަރިކަލުން، ޢައިޟް ބިން އިސްޙާޤް އެވެ. އެއީ ދުނިޔޭގެ ބިމަށް ކްރިސްޓިއަނުން ފެތުރިގެން ދިޔަ ދަރިކޮޅެވެ. ބަނީ އިސްރާއީލް ދަރިކޮޅު ފެތުރިގެން ދިޔައީ، އިސްރާއީލް (ޔަޢްޤޫބް) ގެފާނު ދަރިކޮޅުންނެވެ. ޔަޢްޤޫބްގެ ފާނަށް ދެއަނބިކަބަލުންގެ ފަރާތުން، 12 ބޭފުޅުން ލިބިވަޑައިގަތެވެ. މިބޭފުޅުންގެ ތެރެއިން އެންމެ މަޝްހޫރު ވެގެން ދިޔައީ ޔޫސުފް (JOSEPH) ގެފާނާއި ޖޫދާ (JUDAH) އެވެ. ޖޫދާއަކީ ޔަޢްޤޫބްގެފާނުގެ ހަތަރުވަނަ ދަރިކަލުން ނެވެ. އޭނާއަކީ ޤަދީމީ ބަނީ އިސްރާއީލް ޔުނައިޓެޑް ކިންގްޑޮން އޮފް އިސްރާއީލް އެންޑް ޖޫދާ (UNITED KINGDOM OF ISRAEL AND JUDAH) ގެ މުއައްސިސެވެ. ފައުންޑަރއެވެ.

އިބްރާހީމްގެ ފާނަށް ދެއްވި އެންމެބޮޑު ނިޢްމަތާއި ކަރާމަތަކީ، އިބްރާހީމްގެ ފާނަށް ފަހު، އެއްވެސް ނަބީއަކު އެކަލޭގެފާނުގެ ދަރިކޮޅުން ނޫނީ ނުފޮނުއްވާ ކަމެވެ. ﷲގެ ވަޙީ ބަސްފުޅަކީ މިއެވެ. ސޫރަތުލް ޢަންކަބޫތްގެ، 27 ވަނަ އާޔަތް ބައްލަވާށެވެ!

وَوَهَبْنَا لَهُ إِسْحَاقَ وَيَعْقُوبَ وَجَعَلْنَا فِي ذُرِّ‌يَّتِهِ النُّبُوَّةَ وَالْكِتَابَ وَآتَيْنَاهُ أَجْرَ‌هُ فِي الدُّنْيَا ۖ وَإِنَّهُ فِي الْآخِرَ‌ةِ لَمِنَ الصَّالِحِينَ

“އެކަލޭގެފާނަށް (އިބްރާހީމްގެ ފާނަށް) ތިމަން ﷲ، އިސްޙާޤްގެ ފާނާއި ޔަޢްޤޫބްގެފާނު، ދެއްވީމެވެ. އަދި، އެކަލޭގެ ފާނުންގެ ދަރިކޮޅަށް (ޛުއްރިއްޔަތަށް) ނަބީކަމާއި ފޮތް ދެއްވީމެވެ. އަދި، އެކަލޭގެފާނަށް ދުނިޔެމަތީގައި ސަވާބު ދެއްވެވީމެވެ. ހަމަކަށަވަރުން އެކަލޭގެފާނީ، އާޚިރަތް ދުވަހުގައި، ޞާލިޙް އަޅުވެރީންގެ ތެރެއިން ހިމެނިގެންވާ ބޭކަލެކެވެ.”

ފަހެ، ދުނިޔޭގެ ބިމަށް ފޮނުއްވުނު ހުރިހާ ރަސޫލުންނާއި ނަބީން ފޮނުއްވުނީ، އިސްޙާޤްގެފާނުގެ ދަރިކޮޅުންނެވެ. އިސްމާޢީލްގެ ފާނުގެ ދަރިކޮޅުން ފޮނުއްވުނީ ހަމައެކަނި، މުޙައްމަދު ޞައްލަﷲ ޢަލަހި ވަސައްލަމަ އެކަންޏެވެ. ފަހެ، އެކަލޭގެފާނު ފޮނުއްވުނީ މުޅި ޢާލަމްތަކަށެވެ. ހުރިހާ އިންސާނުންނަށެވެ. ސިދާކޮށް މުޅި އިންސާނިއްޔަތަށެވެ. ރަސޫލާ ޞައްލަﷲ ޢަލައިހި މަސައްލަމަގެ ކުރިން ފޮނުއްވުނު ހުރިހާ ނަބީންނާއި ރަސޫލުން ފޮނުއްވުނީ، އެޤައްމަކަށް ޚާއްޞަކޮށް ގެންނެވެ.

އާދެ! ބޮޑު ޝާމްކަރަ ތެރޭގައި ހުރިހާ ޢަރަބި ރަށްތަކެއް ހިމެނެއެވެ. ޢަރަބި މިލަފްޡާމެދު ބޮޑު ދިރާސާއެއް ކުރެވިފައި ވެއެވެ. ނޯލްޑެކް (NOELDEKE) ލިޔުއްވި، “ހިސްޓޯރިއަންސް ހިސްޓްރީ އޮފްދަ ވޯރލްޑް” ވޮލިއުމް، 8 ގައި، މިވާހަކަތައް ތަފްޞީލްކޮށް ބަޔާން ކުރައްވާފައި ވެއެވެ. ބައްލަވާ ލައްވާށެވެ!

ޢަރަބި މިލަފްޡަކީ، ސަޙަރާއެވެ. ޢަރަބިއްޔާ އޭ ބުނުމުން އެއީ، ސޫރިޔާ އާއި ސީނާގެ ގަސްނެތް ހާވިޔާ ސަޙަރާއެވެ. އަޞްލު “ސާމީން” ނަކީ، ޢަރަބިންތޯ ނުވަތަ ފިލިސްޠީން އޭ ކިޔުނު ބިމުން ހިޖްރަކުރި ބައެއްތޯ މުއައްރިޚުންގެ މެދުގައި ޚިލާފް އުފެދިފައި ވެއެވެ. އެހެނަސް ފަލަސްޠީނުގައި އެންމެ ފުރަތަމަ ދިރިއުޅުނު ސާމީ ދަރިކޮޅުގެ ސާމީންނަކީ، ޢަރަބި މުސްލިމުން ނެވެ. އެއާމެދު ޝައްކެއް ނެތެވެ!

ފަހެ، “ސާމް” އާކީ، އާދަމްގެފާނުގެ ދަރިކަލެކެވެ. ސާމީން ދުނިޔޭގެ ބިމަށް ފެތުރިފައި ވަނީ، އާދަމްގެ ފާނުގެ ދަރިކަލުން، ސާމްގެ ދަރިކޮޅުންނެވެ. ފަލަސްޠީނުގައި ދެން އުޅުނީ ޢިބްރާނީން ނެވެ. އެއީ ޢިރާޤްގެ ދެކޯރު ހުރަސްކޮށް ފަލަސްޠީން އަށް އެރި، ދަރިކޮޅެކެވެ. ޢަރަބި ބަހުން ޢުބޫރް ކުރުމަކީ، ހުރަސްކުރު މަށް ކިޔާބަހެވެ.

ފަހެ، ދެނެ ގަންނާށެވެ! އިންސާނީ ތާރީޚްގައި އެންމެ ޒަމާންވީ ވަޒަންވެރި ވުމެއްވަނީ، ޝާމްކަރައިގެ ފަލަސްޠީން ގައެވެ. އެދަރިކޮޅެއް ކަމުގައި ބެލެވިފައިވަނީ، މުސްލިމް ތެދުދީނުގައި ތިބި، ސާމީންގެ ދަރިކޮޅެވެ. އަދި ދުނިޔޭގެ ބިމުގައި އެންމެ ފުރަތަމައަށް، އަޅުކަން ކުރުމަށް ގެފުޅެއް ބިނާ ކުރެވުނީ، މައްކާގެ މާތް ބިމުގައެވެ. އެގެފުޅުބިނާ ކުރެއްވީ، އިބްރާހިމްގެ ފާނެވެ. ދުނިޔޭގެ ބިމުގައި އަޅުކަން ކުރުމަށް ދެވަނަ ބިނާއެއް، ބިނާކުރެވުނީ، ޝާމްގައެވެ. ފަލަސްޠީންގެ މާތް ބިމުގައެވެ.

އެބިނާއަކީ، ދާއޫދު (DAVID) ގެފާނުގެ ދަރިކަލުން ސުލައިމާން (SOLOMON) ގެފާނު، ބިނާ ކުރެއްވި މަސްޖިދުލް އަޤްޞާ އެވެ. މައްކާގެ ގެފުޅު ބިނާކުރުމާއި ފަލަސްޠީނުގެ އަޤްޞާ މިސްކިތް ބިނާކުރުމާ ދޭތެރޭގައި، 40 އަހަރުގެ މުއްދަތެއް ހިނގިއެވެ. އަޤްޞާ މިސްކިތަކީ، އެޒަމާނުގައި އިންސާނީ ތާރީޚްގައި ބިނާކުރުމުގެ ފަންނުގައި އިންސާނުން ދެކިފައި ނުވާހާ ރީތި ފުރިހަމަ ބިނާއެކެވެ. ސުލައިމާނުގެ ފާނަށް ޖިންނީން ކިޔަމަން ކުރައްވާފައި ވާތީ، އަޤްޞާ މިސްކިތް ބިނާކުރެއް ވުމުގައި ޖިންނީންގެ ހުނަރުވެރި މަސައްކަތް ތެރިކަންވަނީ ހިމެނިފައެވެ. އިންސާނީ ތާރީޚްގައި އިންސާނުންނަށް ދައްކާނުލެވޭ ފަދަ، ޢިމާރާތްކުރުމުގެ ފަންނާއި ހުނަރުތައް މިމިސްކިތް ބިނާކުރުމުގައި ދައްކަލާފައި ވެއެވެ.

ފަހެ، މިދުވަސް ވަރަކީ، ޤުދުސް ޝަހަރު ސުލައިމާންގެފާނު ފަތަޙަކުރެއްވުމަށް ފަހު، އެބިމުގައި އެކަލޭގެފާނުގެ އިސްރާއީލީ ދައުލަތް ހިންގެވި ދުވަސްވަރެވެ. އެކަލޭގެފާ ނަކީ، ޙިކްމަތް ދެއްވިގެންވާ ޙިކްމަތްތެރި ރަސްކަލެކެވެ. ޖިންނީންނާއި ޖަނަވާރު ސޫފާސޫފީންގެ ބަހުރުވަ ދެނެވަޑައި ގަންނަވާ ބޭކަލެކެވެ. އެތަކެއްޗައި ވާހަކަފުޅު ދައްކަވާއި މުޢަމަލާތު ކުރައްވާއި ހެއްދެވި ބޭފުޅެކެވެ.

މައްކާ މަދީނާއަކީ، މުސްލިމުންގެ ބިމެއްފަދައިން ޝާމްކަރައިގެ ފަލަސްޠީން ބިމަކީވެސް މުސްލިމުންގެ މާތްވެގެންވާ ބިމެކެވެ. ރަސޫލާ ޞައްލަﷲ ޢަލައި ވަސައްލަމަގެ މަންމާފުޅު، އައިމިނާ ބިންތި ވަހަބް އެކަލޭގެ ފާނަށް ބަލިވެއިންނެވި އިރު، އެކަމަނާއަށާއި މައްކާގެ މީހުންނަށް އެކި މުޢްޖިޒާތައް ފެނުމުގެ ތެރޭގައި ފެނުނު ކަންކަމުގެ ތަރޭގައި “ޝާމް ކަރައިން ވަރުގަދަ އައްޔެއް ނުކުމެގެން މައްކައާ ދިމާއަށް އަންނަތަން” ވަނީ ފެނިފައެވެ. މިވާހަކަ އިބްނު ހިޝާމް އޭނާލިޔުއްވި “އައްސިޔަރަތުން ނަބަވިއްޔާ” ގައި ގެންނަވާފައި ވެއެވެ.

ފަހެ، މިއިންވެސް ދޭހަވަނީ، ރަސޫލާ ޞައްލަﷲ ޢަލައިހި ވަސައްލަމަ އަށް ޝާމްކަރަ ބޭނުންވެފައިވާ މިންވަރެވެ. އެކަލޭގެ ފާނުގެ ހިތްޕުޅުގައި އެކަރައަށް އަބަދުވެސް މަތީ ދަރަޖައެއް ދެވިފައިވާ މިންވަރެވެ. މައްކާ އާއި މަދީނާއާއި އެއްފަދައިން ޝާމް ކަރައާ މެދު، އެކަލޭގެފާނު ޙަދީޘްފުޅު ކުރައްވާފައި ވެއެވެ.

عَنِ ابْنِ عُمَرَ رَضِىَ اللَّهُ عَنْهُمَا، قَالَ: قَالَ رَسُولُ اللَّهِ صلي ا لله عليه وسلم، {اللَّهُمَّ بَارِكْ لَنَا فِي مَكَّتِنَا، اللَّهُمَّ بَارِكْ لَنَا فِي مَدِينَتِنَا، اللَّهُمَّ بَارِكْ لَنَا فِي شَامِنَا، وَبَارِكَ لَنَا فِي يَمَنِنَا، وَبَارِكْ لَنَا فِي صَاعِنَا، وَ بَارِكْ لَنَا فِي مُدِّنَا.} …. إ لى آخر الحديث!(رَوَاهُ الْبُخَارِيُّ، وَالتِّرْمِذِيُّ، أَحْمَدُ، وَابْنُ حِبَّانَ، وَالطَّبَرَانِيُّ، وَالْبَغَوِيُّ، وَالرُّويَانِىُّ)

މާނައީ، “އެދެބައި ކަލުންނަށް، ﷲ ރުއްސުންލެއްވި ޢުމަރުގެފާނުގެ ދަރިކަލުން، ޢަބްދުﷲ ގެފާނުގެ އަރިހުން ރިވާވެގެންވެއެވެ. އެކަލޭގެފާނު ވިދާޅުވިއެވެ. ރަސޫލުﷲ ޞައްލަﷲ ޢަލައިހި ވަސައްލަމަ ޙަދީޘްކުރެއްވި އެވެ. {ހައްދަވައި ބޮޑުކުރެއްވި ރަސްކަލާކޯއެވެ! އަޅަމެންގެ މައްކާގައި ބަރަކާތް ލައްވާނދޭވެ! ހައްދަވައި ބޮޑުކުރެއްވި ރަސްކަލާކޯއެވެ! އަޅަމެންގެ މަދީނާގައި ބަރަކާތް ލައްވާނދޭވެ! ހައްދަވައި ބޮޑުކުރެއްވި ރަސްކަލާކޯއެވެ! އަޅަމެންގެ ޝާމް ކަރާގައި ބަރަކާތް ލައްވާނދޭވެ! އަދި، އަޅަމެންގެ ޔަމަނުކަރާގައި ބަރަކާތް ލައްވާނދޭވެ! އަދި، އަޅަމެންގެ މުއްދާއި އަޅަމެންގެ ޞާޢުގައި ބަރަކާތް ލައްވާނދޭވެ!” …. ޙަދީޘްފުޅު ނިމެންދެން! (ރަވާހުލްބުޚާރީ ވައްތިރްމިޒީ)

އާދެ! ރަސުލާ ޞައްލަﷲ ޢަލައިހި ވަސައްލަމަ ޙަދީޘް އެކުރައްވަނީ، މައްކާ މަދީނާ ފަދައިން ޝާމްކަރައަކީ، އަހަރުމެން މުސްލިމުންގެ ބިމެއްކަމުގައެވެ. އެހެންވުމުން ފަލަސްޠީނަކީ، ޝައްކެއްނެތް ގޮތުގައި މުސްލިމުންގެ ބިމެކެވެ. މުސްލިމުންގެ މުޤައްދަސް ބިމެކެވެ. އެބިމަކީ މުސްލިމުންގެ ތިންވަނައަށް މާތް ވެގެންވާ ބިމެވެ. ޒައޮނިސްޓުން ބޭނުންގޮތެއް ހަދަންދޫކޮށް ލައިގެން ތިބެގެން ނުވާނެއެވެ. ކޮންމެ މުސްލިމަކު ވެސް މިކަން ދަންނަން ވާނެއެވެ. ދެން އަޅުގަނޑު ބަލާލާނީ އެބިމުގައިހުރި މުސްލިމުންގެ މާތް ކުރެއްވިގެންވާ އަޤްޞާ މިސްކިތަށެވެ.

މަސްޖިދުލްއަޤްޞާ:

މަސްޖިދުލްއަޤްޞާ ނުވަތަ އަޤްޞާ މިސްކިތަކީ، މައްކާ އާއި މަދީނާ ފަދައިން މާތް ކުރައްވާފައިވާ ބިމެއްގައިވާ މާތް މިސްކިތެކެވެ. އަޅުކަން ކުރުމަށް ދަތުރުހަދައިގެން ދިއުމަށް މުސްލިމުންނަށް ހުއްދަދެވިފައިވާ، ތިން ބިމަކީ، މައްކާ އާއި މަދީނާ އާއި ފަލަސްޠީންގެ ޤުދުސް ޝަހަރުގެ ބިމެވެ. ފަހެ، ފަލަސްޠީނުގައި ހުރި މުސްލިމުންގެ އެންމެ މުޤައްދަސް ތަނަކީ، ޤުދުސް ޝަހަރުގައި ހުރި، މަސްޖިދުލް އަޤްޞާ އެވެ. ފަލަސްޠީނުގެ ޙަރަމް އައްޝަރީފް އެވެ. ޤުރްއާނުގައި، ﷲ ވަޙީ ކުރައްވާފައިވާ ފަދައިންނެވެ. ސޫރަތުލް އިސްރާގެ ފުރަތަކަ އާޔަތް ބައްލަވާ ލައްވާށެވެ!

سُبْحَانَ الَّذِي أَسْرَ‌ىٰ بِعَبْدِهِ لَيْلًا مِّنَ الْمَسْجِدِ الْحَرَ‌امِ إِلَى الْمَسْجِدِ الْأَقْصَى الَّذِي بَارَ‌كْنَا حَوْلَهُ لِنُرِ‌يَهُ مِنْ آيَاتِنَا ۚ إِنَّهُ هُوَ السَّمِيعُ الْبَصِيرُ‌

މާނައީ “ﷲގެ ހުސްޠާހިރުވަންތަ ކަމާއެވެ! ﷲ އީ، އަލްމަސްޖިދުލް ޙަރާމް (މައްކާގައިވާ ޙަރަމްފުޅުން) އިން، އަލްމިސްޖިދުލް އަޤްޞާ (ބައިތުލް މަޤްދިސް، ޤުދުސް) އަށް، ﷲގެ އަޅާ ރޭގަނޑުން ބައެއްގައި ގެންދެވި، ﷲ އެވެ. އެމިސްކިތަކީ، އެމިސްކިތެއްގެ ވަށައިގެން، ތިމަން ﷲގެ ބަރަކާތްލެއްވި ތަނެވެ. އެއީ، (އެއަޅާ ގެންދެވީ) ތިމަން ﷲގެ (ކުޅަދުންވަންތަ ކަމުގެ) ހެކިތަކުގެ ތެރެއިން ބައެއް، އެކަލޭގެފާނަށް (މުޙައްމަދު ގެފާނަށް) ދެއްކެވުމަށް ޓަކައެވެ. ހަމަކަށަވަރުން، ﷲއީ މޮޅަށް އައްސަވައި ވޮޑިގެންވާ، މޮޅަށް ބައްލަވައި ވޮޑިގެންވާ، ﷲ އެވެ،”

ފަހެ، މިއާޔަތުން އަޅުގަނޑު މެންނަށް އެނގޭއެއްޗަކީ، އެމިސްކިތެއްގެ ވަށައިގެންވާ ޙަރަމްފުޅުގައި ބަރަކާތް ލައްވާއި މާތް ކުރެއްވި ހިނދު މަސްޖިދުލް އަޤްޞާ މާތްވެ ބަރަކާތްތެރި ވެގެންވާ މިންވަރެވެ. އެކަމާ މެދު ހަމައެކަކު ވެސް ޝައްކު އުފައްދައިގެން ނުވާނެއެވެ. ޒައޮނިސްޓުން އެބިމުގެ ޙުރުމަތްކުޑަކުރާ ކުރުމަކީ، ކަނޑައެޅިގެން ފާފައެކެވެ. މުސްލިމުން މަރާއި ކަތިލާއި ބޮންގޮއްވާ ހެދުމަކީ ހުއްދަވާނޭ ކަންކަމެއް ނޫނެވެ. އެއީ މައްކާމަދީނާ ފަދައިން ބަރަކާތްތެރި ބިމެކެވެ.

އާދެ! ﷲގެ މިއާޔަތުން އަޅުގަނޑު މެންނަށް އެނގިގެން މިދިޔައީ އަޤްޞާ މިސްކިތާއި އެމިސްކިތް ވަށައިގެންވާ ބިމަކީ، ﷲ ބަރަކާތް ލައްވާފައިވާ މާތްވެގެންވާ ތަނެއްކަމެވެ. އަލްމަސްޖިދުލް އަޤްޞާ އަކީ،  ބަނީ އިސްރާއީލުން ނާއި މުސްލިމުންގެ ފުރަތަމަ ޤިބްލައެވެ. އަދި މުސްލިމުންގެ ތިންވަނަ ޙަރަމްފުޅެވެ. އެމިސްކިތުގައި ކުރެވޭ އަޅުކަން އެތައް ގުނައަކަށް އިތުރުވެގެންވާ ތަނެކެވެ. މައްކާގެ ގެފުޅާއި މަދީނާގެ ނަބަވީ މިސްކިތާއި އެއްފަދަ، މާތްވެގެންވާ ބަރަކާތްތެރި މިސްކިތެއް ކަމެވެ.

ދެންމެ ދެންނެވުނު އާޔަތުގައި ރަސޫލާ ޞައްލަﷲ ޢަލައިހި ވަސައްލަމަގެ އިސްރާއާއި މިޢްރާޖް ދަތުރުފުޅުގައި އެކަލޭގެފާނު ވަނީ، އަޤްޞާ މިސްކިތުގައި ހުރިހާނަބީ ބޭކަލުންގެ ޖަމާޢަތެއްގައި އިމާމުވެ ނަމާދު ފުޅެއް ކުރައްވާފައެވެ. މިއީ އާދައިގެ ކަމެއް ނޫނެވެ. އަދި ރަސޫލާ ޞައްލަﷲ ޢަލައިހި ވަސައްލަނަގެ މިދަރުފުޅުން އެނގިގެންދިޔަ އަނެއްކަމަކީ، ޢަރަބިކަރައަށް ފަހު، އެންމެމާތް ބިމަކީ، ޝާމްކަރަ ކަމެވެ. ފަލަސްޠީން ކަމެވެ. ރަސޫލާ ޞައްލަﷲ ޢަލައިހި ވަސައްލަމަގެ ހިތްފުޅުގައި އެބިމަށް އޮތްލޯތްބެއްގެ ބޮޑުކަމެވެ.

ތަބޫކް ހަނގުރާމަ އާއި ބައެއް އެހެން ހަނގުރާމަތައް ކުރެއްވީ، ޝާމްކަރަ ފަތަޙް ކުރެއްވުމަށް މަގުކޮށް ޓެވުމަށެވެ. އެކަލޭގެފާނުގެ އަވަހާރަފުޅާ ހަމައަށް ވެސް ޝާމްކަރައަށް ލަޝްކަރެއް ފޮނުއްވުމުގެ ތައްޔާރީތައް ގެންދެވީ ކުރައްވަމުންނެވެ. އެކަލޭގެފާނުގެ ޞަޙާބީއެއް ކަމުގައިވާ، ވަރަށް ޒުވާން، އޭރު އެންމެ އަށާރަ އަހަރުގެ އުސާމާ ބިން ޒައިދް ވަނީ އެހަނގުރާމަ އަށް ފޮނުއްވާ ލަޝްކަރުގެ ވެރިއަކަށް ހޮއްވަވާފައެވެ. އެކަލޭގެފާނު ދުނިޔެދޫކުރެއްވީ، މިއެދުން ނުފުދި ވަނިކޮށެވެ. އެހެންވެ، އަބޫބަކުރުގެފާނު މިހަނގުރާމަ މިގޮތަށް ކުރައްވައި އެބިން ފަތަޙަކުރެއް ވީއެވެ.

އާދެ! މިހާހިސާބުން ފާހަގަކޮށްލަން ޖެހޭ ވަރަށް މުހިންމު ނުކުތާއެއް އެބައޮތެވެ. ފަލަސްޠީންގެ  ޤުދުސް އަށް ވެރިވެގަނެގެން ތިބި ޒައޮނިސްޓުން ގެންދަނީ، ފަލަސްޠީންގެ ބިމުގައިހުރި މުސްލިމުންގެ އިސްލާމީ ތަރިކަތަކުގެ ތާރީޚް ވަރަށްބޮޑަށް އޮޅުވާލަން މަސައްކަތް ކުރަމުންނެވެ. އެހެންވުމުން ފަލަސްޠީންގައި ހުރި، މުސްލިމުންގެ އާސާރުތައް ރަނގަޅަށް ދެނެގަނެ، އެތަންތަން ޙިމާޔަތް ކުރުމަކީ، އިސްލާމީ އުންމަތުގެ ކޮންމެ މުސްލިމަކު ވެސް ވަރަށް އިސްކަމެއް ދޭން މަޖްބޫރުވެފައި އޮތްކަމެކެވެ. މިކަމަކީ ދިވެހި ކިޔަވާކުދިން ރަނގަޅަށް ދެނެގަންނަން ޖެހޭ ކަމެކެވެ. މިމަޒްމޫނު ލިޔުމުގެ އެންމެބޮޑު އެދުމަކީ ވެސް، ދިވެހި ކިޔަވާ ކުދިންނަށް ހިތްވަރުދިނުމެވެ.

ފަހެ، ފަލަސްޠީނުގެ ބިމަކީ މާތް ކުރައްވާފައިވާ ބިމެކެވެ. އެބިމަކީ ވަރަށްގިނަ ނަބީ ބޭކަލުންނާއި ރަސޫލު ބޭކަލުންގެ ތާރީޚާއި ޙަޔާތާ ގުޅިފައިވާ ބިމެކެވެ. ފަލަސްޠީނުގެ ރަށްތަކުގެ ތެރެއިން ތާރީޚީގޮތުން އެންމެ މުހިންމު ރަށަކީ، ޤުދުސް (ޖެރޫސަލަމް) އެވެ. އަދި ޤުދުސްގެ ޤަދީމީޝަހަރް (އަލްބަލްދަތުލް ޤަދީމާ) އަކީ، މުސްލިމުންގެ އެންމެމާތް ޙުރުމަތްތެރި ވެގެންވާ ބިންތައް ހުރި ހިސާބެވެ. ފަހެ، މިސަރަޙައްދު އެންމެޤަދީމީ ޒަމާނުއްސުރެ ވަކިކުރެވެނީ ލެވިފައިވާ ފާރަކުންނެވެ. މިފާރުގެ ވާހަކަ ފަހުން ގެނެސް ދޭނަމެވެ. إ ن شاء الله!

އާދެ! ޤުދުސްގެ ޤަދީމީ ޝަހަރް އެކުލެވިފައި އޮތްގޮތަށް ބަލާއިރު، މަސްޖިދުލް އަޤްޞާގެ ޙަރަމްފުޅު ނުވަތަ ޙަރަމްއަލްޝަރީފް އެކުލެވިފައި އޮތީ، ޤުދުސްގެ ޤަދީމީޝަހްރުގެ އިރުދެކުނު ގައެވެ. އިސްރާއީލީ ޒައޮނިސްޓް ސަރުކާރުން ޙަރަމް އައްޝަރީފްގެ ހަރިންމަތެރެ ވަނީ، އެކިދީންތަކުގެ މީހުންނަށް އެކިބައިތައް އަޅުކަން ކުރުމަށް ބަހައިދީ ހަމަޖައްސާ ފައެވެ. މުސްލިމުންނަށް (MUSLIM QUARTER) ބަޔަކާއި ކްރިސްޓިއަނުން ނަށް (CHRISTIAN QUARTER) ބަޔެކެވެ.

އަދި، އަރްމީނިއަން (ARMENIAN QUARTER) ބަޔާއި ޖުއިޝް (JEWISH QUARTER) ބަޔެވެ. ޤުދުސްގެ މުސްކުޅި ޝަހަރު ބަހާލާފައި ވަނީ، މިހަތަރު ބަޔަށެވެ. މިހަތަރު ބައިގެ ތެރެއިން އެންމެބޮޑީ މުސްލިމުންގެ ބަޔެވެ. މިބައިގައި، 2005 ވަނަ އަހަރު، 22000 (ބާވީސްހާސް) މުސްލިމުން ދިރިއުޅުނެވެ. މިހާރުގެ އާބާދީ މާގިނަވާނެއެވެ. މިބައިގައި މިހާރު، އިސްރާއީލަށް ހިޖްރަކުރި ޔަހޫދިންގެ އާބާދުވާ ގެތައް އަޅާފައި ވެއެވެ. އަދި ޔަހޫދީން މިބައިގައި ވަޒަންވެރި ވެގެން އުޅެއެވެ. އަދި ވަޒަންވެރި ކުރުވަމުން ގެންދެއެވެ. މިބައި އޮންނަނީ، މުސްކުޅި ޝަހަރުގެ އިރުއުތުރު ކަނުގައެވެ. ލަޔަންގޭޓުން ފެށޭގޮތަށެވެ. މިބަޔަށް ޢަރަބިބަހުން ކިޔަނީ، ޙާރަތުލް މުސްލިމީން އެވެ.

ކްރިސްޓިއަން ބައި އޮންނީ، ޤުދުސްގެ މުސްކުޅި ޝަހަރުގެ އިރުއުތުރު ކަނުގައެވެ. ނިއޫގޭޓުން ފެށިގެން މުސްކުޅި ޝަހަރުގެ ޙަރިންމަ ވަކިކުރާފާރުން ގޮސް، ޖާފާގޭޓާ ހަމައަށެވެ. މިބަޔަށް ޢަރަބިބަހުން ކިޔަނީ، ޙާރަތުލްނަޞާރާ އެވެ. މިބައިގެ އިރުދެކުނުގައި “ޗަރޗް އޮފް ހޮލީސެޕަލްޗަރ” ހުރެއެވެ. މިއީ ކްރިސްޗިއަނުންގެ އެންމެމާތް ފައްޅިއެވެ. މިފައްޅީގެ ވާހަކަ ފަހުން ގެނެސްދޭނަމެވެ. إن شاءالله!

އަރްމީނިއަން ބައި އޮންނަނީ، ކްރިސްޓިއަން ބައިން ފެށިގެން ނެވެ. މިއީ ޤުދުސްގެ ޤަދީމީޝަހަރުގެ އެންމެކުޑަ ބަޔެވެ. އަރްމީނިއަން މީހުންނަކީ، ގިނައިން ކްރިސްޓިއަނުން ނެވެ. މިއީ މަދުއާބާދީ އަކަށް އޮންނަ ބިމެކެވެ. މިބަޔަށް ޢަރަބިބަހުން ކިޔަނީ، ޙާރަތުލް އަރްމަން އެވެ.

އަދި، ޖުއިޝްބައި އޮންނަނީ، ޤުދުސްގެ ޤަދީމީޝަހަރުގެ ދެކުނުއިރުމަތީ ގައި ފާރުލެވިފައިވާ ބައިގައެވެ. ޒިއޮންގޭޓާ ހަމައިން ފެށިގެން ދެކުނަށް ދެމިގެންނެވެ. ދެކުނުން އަރްމީނިއަން ބަޔާ އިންވެގެންނެވެ. ފަހެ، މިބަޔަކީ، ތާރީޚީގޮތުން މުއްސަނދި ބަޔެވެ. ދެހާސް ޔަހޫދީންނަށް ވުރެ ގިނައިން މިބައިގައި ދިރިއުޅެމުން ގެންދެއެވެ. މިބަޔަކީ، ޢަރަބިންނާ މުޅިން ގުޅުން ކަނޑާލާފައި އޮންނަބަޔެކެވެ.

އާދެ! ޒައިތޫނި ފަރުބަދަ ހުންނަނީ، ޤުދުސްގެ ޤަދީމީ ޝަހަރުގެ އިރުދެކުނުކަނާ ދިމާގައެވެ. މަރްޔަމްގެ ފާނުގެ މަހާނަފުޅާއި ޒަކަރިއްޔާގެ ފާނުގެ މަޤްބަރާ ހުންނަނީ މިސަރަޙައްދު ގައެވެ. މިދެބޭފުޅުންގެ އިތުރުންވެސް މިތަނުގައި ބައެއް ނަބީބޭކަލުން ފަސްދާނުލެވިފައި ވެއެވެ. އަދި ޞަހްޔޫން ފަރުބަދަ ހުންނަނީ، ޤަދީމީ ޝަހަރުގެ “އަރްމީނިއަން ބައި” ގެ ދެކުނާދިމާ ގައެވެ. ދާއޫދުގެފާނުގެ މަޤްބަރާ ހުންނަނީ މިސަރަޙައްދު ގައެވެ.

ޤުދުސް ޝަހަރުގެ އިތުރުން މުޅި ފަލަސްޠީނަކީ ވެސް، ނަބީބޭކަލުންގެ ތާރީޚާއި މުސްލިމުންނާ ވަރަށް ބޮޑަށް ގުޅިފައިވާ ބިމެކެވެ. ޝާމްކަރަ އަކީ، މުސްލިމުންގެ ތަނެއްކަމުގައި ރަސޫލާ ޞައްލަﷲ ޢަލައިހި ވަސައްލަމަ ޙަދީޘްކުރައްވާފައި ވަނީ އެހެން ވެގެންނެވެ. ޢަރަބިކަރަ ފަދައިން ޝާމްކަރައަކީ މުސްލިމުންގެ ބިމެކެވެ. މިގޮތުން ޢީސާގެފާނުގެ އުފަންވެ ވަޑައިގަތްރަށް ކަމުގައިވާ، ބައިތްލަޙްމާއި ތުއްޕުޅުއިރު އުޅުއްވި ރަށް ކަމުގައިވާ ނާޞިރާ އޮންނަނީ، ފަލަސްޠީން ގައެވެ.

މިހާރު ނާޞިރާޝަހަރު އޮތީ، ޒައޮނިސްޓް ޔަހޫދީ ދައްލަތުގެ ދަށުގައެވެ. މުސްލިމުންގެ އެއްވެސް ކޮންޓްރޯލްއެއް ނެތް ރަށެކެވެ. އަދި، އިސްމާޢީލްގެ ފާނާއި އިސްޙާޤްގެ ފާނާއި ޔަޢްޤޫބްގެ ފާނާއި ޔޫސުފްގެފާނު އުފަންވެ ވަޑައިގަތީވެސް ފަލަސްޠީން ބަމަށެވެ. އަދި މޫސާގެފާނާއި ހާރޫންގެ ފާނު، ފަސްދާނު ލެވިފައި ވަނީ، ފަލަސްޠީނުގެ ބިމުގައެވެ. އަދި، ޔޫޝަޢު (ޠާލޫޠް) ނަބީކަލޭގެ ފާނާއި ދާނިޔާލް ނަބީކަލޭގެ ފާނާއި އިލްޔާސް ނަބީކަލޭގެ ފާނާއި އިލްޔަސައުގެފާނު ފަސްދާނު ލެވިފައިވަނީ ވެސް، މިމާތް ބިމުގައެވެ. ޝާމްކަރައިގެ ބިން މުސްލިމުންނަށް މާތް، ބަރަކާތްތެރި މުޤައްދަސް ބިމަކަށް ވަނީ މިހެންވެގެން ނެވެ. ޢަރަބި ބިމޭ އެއްފަދައިން ފަލަސްޠީނު ބިން ވެސް މުސްލިމުންނާ ގުޅިފައިވާ މިންވަރު ސާފުކޮށް މިހިރީ ފެންނާށެވެ.

ފަހެ، ދަންނާށެވެ! މުސްލިމުންގެ ތާރީޚް އޮޅުވާލުމަށް ޓަކައި ޒައޮނިސްޓް ޔަހޫދީން ބުނަމުން ގެންދަނީ، މަސްޖިދުލް އަޤްޞާއަކީ، ރަސުލާ ޞައްލަﷲ ޢަލައިހި ވަސައްލަމަ އަވަހާރަވެ، ޚުލަފާއުއް ރާޝިދޫންގެ ޚިލާފަތު ވެސް ނިމުނުފަހުން، އުމަވީންގެ ފަސްވަނަ ޚަލީފާ ޢަބްދުލް މަލިކް ބިން މަރްވާން ބިނާކުރެއްވި މިސްކިތެއް ކަމުގައެވެ. އެހެނަސް ޙަޤީޤަތަކީ، ކުރިންވެސް ދެންނެވިހެން، މަސްޖިދުލް އަޤްޞާއަކީ، ސުލައިމާނުގެފާނު ބިނާ ކުރެއްވި މިސްކިތެކެވެ.

އަބްދުލްމަލިކް ބިން މަރްވާން ކުރެއްވި މަސައްކަތަކީ، މަސްޖިދުލް އަޤްޞާ ވިރާނަވެ ހަލާކުވެފައި ވަނިކޮށް އެމިސްކިތް އާތުރަފިލުވައި މަރާމާތުކޮށް އާކުރެއްވީއެވެ. މިއާތުރަފިލުވުގެ މަސައްކަތް ނިމުނީ މީލާދީން، 710 ވަނަ އަހަރާއި، 715 ވަނަ އަހަރާދެމެދު ގައެވެ. އަދި އޭގެފަހުން މީލާދީން، 1035 ވަނަ އަހަރުވެސް މަސްޖިދުލް އަޤްޞާވަނީ މަރާމާތު ކުރެވިފައެވެ. އެހެނަސް މިސްކިތުގެ އަޞްލުހުރީ، އުމަވީންގެ ވެރިކަމުގެ އިރުގައި ބިނާކުރިއިރު ހުރިގޮތަށެވެ. ބަދަލެއް ނުގެނެއެވެ.

ފާހަގަ ކުރަންޖެހޭ ނުކުތާއަކީ، ޚަލީފާ ޢަބްދުލްމަލިކް ބިން މަރްވާން މުޅިން އަލަށް ބިނާކުރެއްވި މިސްކިތަކީ، ޙަރަމް އައްޝަރީފް ތެރޭގައި މަސްޖިދުލް އަޤްޞައާ މާދުރުނޫން، ހަރިންމަތެރޭގައި ފެންނަން އެހުންނަ ރަންޤުއްބުލީ މިސްކިތެވެ. މިއަދު ގިނަފޮޓޯތަކުން އެފެންނަނީ އެމިސްކިތެވެ. ޒައޮނިސްޓް ޔަހޫދީން މުސްލިމުން ނަށް، މަސްޖިދުލް އަޤްޞާގެ ގޮތުގައި ދައްކަމުން ގެންދަނީ މިމިސްކިތެވެ.

މިމިސްކިތުގެ ނަމަކީ، މަސްޖިދު ޤުއްބަތުއްސަޚްރާ އެވެ. ޤުދުސް އަށް ފަތުރުވެރިންގެ ގޮތުގައި ޒިޔާރަތްކޮށް އުޅޭމީހުންނަށް ޒައޮނިސްޓް ޔަހޫދީ ޓުއަރގައިޑުން މަސްޖިދުލް އަޤްޞާއޭ ކިޔާފައި ފަތުރުވެރިންނަށް ބުނެދެނީ، ރަންޤުއްބުލީ، ޤުއްބަތުއްސަޚްރާ މިސްކިތެވެ. މިއީ އަޅުގަނޑުމެންގެ ތެރެއިންވެސް ގިނަ މީހުންނަށް އޮޅުންއަރާފައި އޮންނަ ކަމެކެވެ.

ފަހެ، މިއީ މަސްޖިދުލް އަޤްޞާ އާއި އެބިނާގެ ތާރީޚް އޮޅުވާލުމަށް ހިންގާ ނުލަފާ ޒައޮނިސްޓް ޔަހޫދީ ޙަރަކާތެކެވެ. މިއީ އެއް ހަރިންމައެއްގެ ތެރޭގައި ހުރި ދެބިނާއެއްކަން އަޅުގަނޑުމެން ދަންނަންޖެހޭ ނެއެވެ. ސުލައިމާނުގެފާނު ޖިންނީންގެ އެހީގައި ހެއްދެވި އަޤްޞާ މިސްކިތަކާއި އުމަވީންގެ ދުވަސްވަރު ބިނާކުރި ޤުއްބަތުއްސަޚްރާ މިސްކިތެވެ.

ޙަރަމް އައްޝަރީފް:

ދުނިޔޭގެ ބިމުގައި، ﷲ ޙުރުމަތްތެރި ކުރައްވާފައިވާ ތިންބިމުން އެއްބިމަކީ، ފަލަސްޠީނުގެ ޤުދުސް ޝަހްރުގައި މިއޮންނަ ޙަރަމް އައްޝަރީފް އެވެ. ފަލަސްޠީން ބިމުގެ މިޙަރަމް އައްޝަރީފް އަކީ، މަސްޖިދުލް އަޤްޞާ އާއި މަސްޖިދް ޤުއްބަތުއް ސަޚްރާ (ރަން ޤުއްބުލީ މިސްކިތް) ހުންނަ ޙަރިންމަ ތެރެއެވެ. މިއީ ޤުދުސްގެ ޤަދީމީޝަހަރުގެ، 35 އޭކަރުގެ ސަރަޙައްދެކެވެ. ޒައޮނިސްޓް ޔަހޫދީން ދަޢްވާކުރަމުން ގެންދަނީ، ޙަރަމް އައްޝަރީފް އަކީ، އެމީހުންގެ ފުރަތަމަ ހައިކަލް (ފައްޅި) އާއި ދެވަނަ ހައިކަލް ހުރިތަން ކަމަށް ބުނެއެވެ.

އެމީހުންގެ ޢަޤީދާއަކީ، ދާއޫދްގެފާނާއި ސުލައިމާނުގެ ފާނަކީ، ފައްޅިހައްދަވައި ގެން ބުދަށް އަޅުކަންކުރެއްވި ބޭކަލުން ކަމުގައެވެ. އެހެންހީކޮށް ރަނގަޅު ވަގުތެއް ލިބޭއިރަށް މިޙަރިންމަތެރެ ކޮންނަން ފަށައެވެ. އެކަމުގެ ހެކިހޯދުމަށެވެ. ބުދުތައް ފެނޭތޯއެވެ. އެހެނަސް އެބޭކަލުންނަކީ، ﷲގެ ތެދުމަގުގައި ތިއްބެވި މުސްލިމުން ނެވެ. އެއްކައުތަންތަ، ﷲ އަށް އިމާންވެގެން ތިއްބެވި ބޭކަލުންނެވެ. ﷲ ރުއްސުން ލެއްވި ބޭކަލުންނެވެ. ނަބީންނާއި ރަސޫލުންނެވެ. ބަނީ އިސްރާއީލް ބާގައިގެ މީހުންނަށް ދަޢްވަތު ދެއްވީވެސް ތެދުމަގަށެވެ. އެމީހުންގެ އިދިކީލަކަމުން އެނަބީންނާއި ރަސުލުންނަށް ނުކިޔަމަން ތެރިވެ އުރެދުނީއެވެ.

އާދެ! މިދެމިސްކިތަކީ، އެއް ޙަރިންމައެއްގެ ތެރޭގައިހުންނަ، ދެވަގުތެއްގައި ދެ ބޭކަލަކު ބިނާކުރެއްވި ދެ މިސްކިތެވެ. ޒައޮނިސްޓް ޔަހޫދީން ބޭނުންވަނީ، މިދެ މިސްކިތް ނައްތާލާއި އެޙަރިންމަތެރެ ސާފުކޮށް އެމީހުންގެ ހައިކަލެއް ބިނާކުރާށެވެ. ފައްޅިއެއް އަޅާށެވެ. މިކަން، ފަހުގެ އިސްރާއީލީ ދައްލަތުގެ ފުރަތަމަ ބޮޑުވަޒީރު ޑޭވިޑް ބެންގޯރިއަން، އިޢްލާނުކޮށް ފައި ވެއެވެ. ބުނެފައި ވަނީ މިފަދައިންނެވެ!

“ޤުދުސްއާ ނުލައި އިސްރާއީލްގެ މާނައެއް ނެތެވެ. ހައިކަލް އާ ނުލައި ޤުދުސްގެ މާނައެއް ނެތެވެ.”

އަދި، ޒައޮނިސްޓް ދައްލަތް އުފެއްދުމުގެ ފިކްރު އެންމެފުރަތަމަ ވުޖޫދުކުރި މޭސްތިރިޔާ ކަމުގައިވާ ތޮޔޮޑޯރ ހާޓްޒުލް ބުނެފައި ވަނީ މިފަދައިންނެވެ!

“އަހަރުމެން ނަށް ޤުދުސް ލިބުމުން އެތަނުގައި ހުރި، ޔަހޫދީ ނޫން ހުރިހާ ބިނާއެއް ނައްތާލާނަ މެވެ.”

ފަހެ، މިއީ ޒައޮނިސްޓް ޔަހޫދީން ބޭނުންވާ ގޮތެވެ. މުސްލިމުންގެ ވަރުގަދަ ކަމުން އަދި އެކަން ނުކުރެވިގެން އުޅެނީއެވެ. މިމީހުންގެ ގާތުގައި ޙަރަމް އައްޝަރީފްގެ ހުޅަގުފާރަކީ ވަރަށް މުޤައްދަސް ތަނެއްގެ ގޮތުގައި ބަލަމުން އަންނަތަނެކެވެ. އެތަނަކީ އެމީހުން ޤަބޫލްކުރާ ގޮތުގައި އެމީހުންގެ ބޮޑުން ބިނާކޮށް ދެއްވި ޓެންޕަލްގެ އަޞްލު ބައެކެވެ. އަދި އެތަނަކީ އެމީހުންގެ ފައްޅިހަދަން ބޭނުންވާ ތަނެވެ. ބިންބޮޑުކޮށް ބިންހިފުމަށް ބޭނުން ކުރަމުން ދިޔައީ މިފާރެވެ. ފާރުކައިރީގައި އަޅުކަން ކުރަންދާ ކޮންމެ ފެމެލީއެއް އެތާގައި ފޭލިގެއެއް ޖަހައިގެން އެމީހެއްގެ އެޢާއިލާއެއްގެ އަޅުކަންކުރާ ތަނަށް ހަދަމުން ދިޔައީއެވެ. ފާރުގެ ވާހަކައިގައި މިވާހަކަތައް ގެންނާނަމެވެ. إن شاء الله!

މަސްޖިދް ޤުއްބަތުއްސަޚްރާ:

މިއީ މިހާރު ޤުދުސްއަށް ޒިޔާރަތްކުރާ ބޭފުޅުންނަށް ފެންނަން އެހުންނަ ރަން ޤުއްބުލީ މިސްކިތެވެ. ޢުމަރުގެފާނުގެ އިސްލާމީ ފަތަޙައަށް ފަހު، މިމިސްކިތް ބިނާކުރެއްވީ، އުމަވީ ޚިލާފަތް (ދައްލަތު) ގެ، 5 (ފަހެއް) ވަނަ ޚަލީފާ ޢަބްދުލް މަލިކް ބިން މަރްވާންގެ ދުވަސްވަރުގަ އެވެ. މަރާމާތު ފެއްޓެވީ، 685 މ. ގައެވެ. މިމިސްކިތް ބިނާކޮށްފައި ވަނީ، ރަސުލާ ޞައްލަﷲ ޢަލައިހި ވަސައްލަމަގެ އިސްރާއާއި މިޢްރާޖް ދަތުރުފުޅުގައި މިޢްރާޖްގެ ދަތުރުފުޅު ފެއްޓެވި މަޤާމްފުޅު ހުރިތަނުގައެވެ.

މިމިސްކތް ހުންނަނީ، ބައިތުލްމަޤްދިސްގެ ޙަރަމް އައްޝަރީފް ތެރޭގައެވެ. ބައިތުލް މަޤްދިސް އަކީ، މަސްޖިދުލް އަޤްޞާއެވެ. މިމިސްކިތް ހުންނަނީ، އަޤްޞާ މިސްކިތައި ވަރަށް ކައިރީގައެވެ. އެއްޙަރިންމައެއް ތެރޭގައެވެ. މިމިސްކިތައް ޢުމަރުގެފާނު މިސްކިތޭވެސް ބުނެވެއެވެ. ޢުމަރުގެފާނު މިސްކިތާއި ރަންޤުއްބުލީ މިސްކިތާއި މަސްޖިދުލް އަޤްޞާ މިސްކިތް ހުންނަނީ އެއް ޙަރިންމައެއްގެ ތެރޭގައެވެ.

ޔަހޫދީންނާއި ނަޞާރާއިންގެ މަޞްދަރުތައް ބުނާގޮތުގައި މިތިން މިސްކިތް ވެސް ބިނާ ކުރެވިފައިވަނީ، ސޮލަމަން ޓެންޕަލް (އަޤްޞާ މިސްކިތް) ގައެވެ. މުޅި މިއޭރިއާ އަކީ ޤަދީމީ ޤުދުސްގެ ޙަރަމްފުޅެވެ. މި އޭރއާ ވަނީ ފާރެއްލައި ފާހަގަކޮށް، 15 (ފަނަރަ) ދޮރާސީލާފައޮ އެވެ. އެކިދީންތަކަށް ބަހާފައިވާ ސަރަޙައްދުތައް ވަނީ މިއޭރިއާ ތެރޭގައެވެ. ސެޕަލްޗަރ ފައްޅި ވެސް ހުންނަނީ، މިޙަރިންމަ ތެރޭގައެވެ.

އާދެ! މިމިސްކިތަކީ، މުޅި އިންސާނީ ތާރީޚަށް މުސްލިމުންގެ ޢިމާރާތް ކުރުމުގެ ފަންނާއި ހުނަރު ވަރަށް ރީތިކޮށް ދައްކުވައިދޭ ބޮޑުރީތި ބިނާއެކެވެ. މިސްކިތެކެވެ. ﷲގެ ގެއެކެވެ. ފަހެ، މިމިސްކިތް ބިނާކޮށް ނިމުނީ މީލާދީން، 691 މ. ވަނަ އަހަރުއެވެ. ރަސޫލާ ޞައްލަﷲ ޢަލައިހި ވަސައްލަމަ މިޢްރާޖްއަށް އަރާވަޑައި ގަތްއިރު އެހިލަގަނޑެއްގައި އެކަލޭގެފާނުގެ ޤައިމުވެ ވަޑައިގެން ހުންނެވި މަޝްހޫރު ހިލަކޮޅުވަނީ މިމިސްކިތު ތެރޭގައެވެ. މިމިސްކިތަށް ޤުއްބަތުއްސަޚްރާ އޭކިޔަނީ އެހިލަކޮޅަށް ނިސްބަތްކޮށެވެ. އަދި މީސްތަކުންގެ މެދުގައި އެމިސްކިތް، މުހިންމު ވެގެން ގޮސްފައި ވަނީވެސް މިހިލަކޮޅަށް ޓަކައެވެ. ފަހެ، މިފަދަ ތަނެއް މުސްލިމުން އަތުން ބީވިޔަދީގެން ވާނެ ތޯއެވެ؟

ޝާމްކަރައިގެ ބިމުގައި ފަލަސްޠީނުގައި އަދިވެސް ބައިވަރު މަޝްހޫރު މިސްކިތްތައް ހުރެއެވެ. އެގޮތުން ޢުމަރުގެފާނު މިސްކިތް ފާހަގަކޮށް ލެވެއެވެ. އެއީ މަސްޖިދު ޢުމަރުއެވެ. ހުންނަނީ ކުރިންބުނެވުނު، ޗަރޗް އޮފް ހޯލީ ސެފަލްކަރ ކައިރީގައެވެ. މިއީ މުސްލިމުންގެ ދެވަނަ ޚަލީފާ ޢުމަރު ބިން ޚައްޠާބް ފަލަސްޠީންއައި ހަވާލުވުމަށް ވަޑައިގެން މީލާދީން، 12 މެއި 636 ވީ އާދީއްތަ ދުވަހު ހިޖްރީގޮތުން، ބަލާއިރު އެދުވަހަކީ ހިޖްރައިން، 15 ވަނަ އަހަރުގެ ރަބީޢުލްއައްވަލް މަހުގެ، 1 ވަނަ ދުވަހު، ނަމާދުފުޅު ކުރެއްވި ރަށުގައި ހުންނަ މިސްކިތެވެ.

އަދިވެސް، ފަލަސްޠީނުގެ ރަމްލާގައި، ޞާލިޙްގެފާނަށް ނިސްބަތް ކުރެވޭ މަޤާމްފުޅެއް ހުރިތަނުގައި އުމަވީ ޚިލާފަތުގެ ދުވަސްވަރު ބިނާކުރި މަޝްހޫރު މިސްކިތެއް ހުރެއެވެ. އެއީ ހުދުމިސްކިތެވެ. މިހާރު ރަމްލާ އޮންނަނީ ޒައޮނިސްޓް ޔަހޫދީންގެ ވެރިކަމުގެ ބާރުގެ ދަށުގައެވެ.

ފަހެ، ފަލަސްޠީން ގައިވާ މުޤައްދަސް ތަންތަނުގެ ތެރެއިން، ދެން އެންމެ މުހިންމުތަނެއްގެ ގޮތުގައި ފާހަގަ ކުރެވެނީ، އިބްރާހީމްގެ ފާނުގެ މިސްކިތެވެ. މިމިސްކިތަށް ކިޔަނީ، މަސްޖިދު އިބްރާހިމީ އެވެ. މިމިސްކިތް ހުންނަނީ، އިބްރާހީމްގެފާނު ޙަޔާތްޕުޅުގެ ފަހުބައި ހޭދަކުރެއްވި ރަށް ކަމުގައިވާ، ޚަލީލްޝަހަރު ގައެވެ. އެއީ ހަބްރޫން ސިޓީގައެވެ.

ފަހެ، އިބްރާހީމްގެ ފާނާއި އެކަލޭގެފާނުގެ އަނބިކަނބަލުން ސާރާ އާއި އިސްޙާޤްގެ ފާނާއި އެކަލޭގެފާނުންގެ އަނބިކަނބަލުން، ރަފްޤާ އާއި ޔަޢްޤޫބްގެފާނާއި އެކަލޭގެފާނުންގެ އަނބިކަނބަލުން ކަމުގައިވާ، ލައްޔާ ވެސް ފަސްދާނުލެވިފައި ވަނީ، ޚަލީލްޝަހަރު ގައެވެ. ބައެއް މުއައްރިޚުން ބުނާގޮތުގައި އިންސާނުންގެ ބަފައިކަލުން، އާދަމްގެފާނު ފަސްދާނުލެވިފައި ވަނީވެސް، ހަބްރޫން ސިޓީގައެވެ. އެއީ ޚަލީލްޝަހަރެވެ. އަދި، ޔަޢްޤޫބްގެފާނުގެ ދަރިކަލުން ކަމުގައިވާ، ޔޫސުފްގެފާނާއި ބިންޔާމީންގެ ފާނުގެ މަންމާފުޅު، ރާޙިލް ފަސްދާނުލެވިފައި ވަނީ، ބައިތުލްލަޙްމުގަ އެވެ.

އަދި، މިބެއިކަލުންގެ އިތުރުން، ލޫޠްގެފާނާއި ޔޫސުފްގެފާނާއި ދާއޫދްގެފާނާއި ސުލައިމާންގެ ފާނާއި ހާރޫންގެފާނާއި މޫސާގެފާނާއި ޒަކަރިއްޔާގެފާނާއި ޔަހްޔާގެފާނާއި އިލްޔާސްގެފާނާއި އިލްޔަސައުގެ ފާނާއި މަރްޔަމްގެފާނު ވެސް ފަސްދާނު ލެވިފައިވަނީ، ފަލަސްޠީނުގެ މާތް ބަރަކާތްތެރި ބިމުގައެވެ.

އިބްރާހީމީ މިސްކިތަށް ޒައޮނިސްޓުން ވަނީ، 1967 ގައި ޚަލީލް ޝަހަރު ހިފުމަށް ފަހު، ވަރަށް ބޮޑެތި ގެއްލުންތައްދީ ސުންނާފަތިކޮށް ފައެވެ. އެމިސްކިތުގެ ވަޅުކޮޅާއި އިރުމަތީ ދޮރާށިކޮޅާއި މުންނާރުކޮޅެއް ވަނީ، ހަލާކުކޮށް ލާފައެވެ. އަދި، 1972 ގައި އިސްރާއީލް ދައްލަތުގެ ސްޕްރީމްކޯޓުން އެމިސްކިތުގައި ޔަހޫދީންނަށް އަޅުކަން ކުރުމުގެ ހުއްދަވަނީ ދީފައެވެ. އޭގެފަހުން މުސްލިމުންނާ އެކު ޔަހޫދީން ގެންދަނީ އެމިސްކިތް ބޭނުން ކުރަމުންނެވެ.

އަދި، 1994 ވަނަ އަހަރުގެ، 25 ފެބްރުއަރީ ގައި ޒައޮނިސްޓް ޓެރަރިސްޓެއް ކަމުގައިވާ، ޑޮކްޓަރ ގޯލްޑްސްޓީން މިމިސްކިތު ތެރޭގައި ހިންގި ޤަތްލުއާންމެއް ގައި، 60 މުސްލިމުން ޝަހީދުކޮށް، 200 އަށްވުރެގިނަ މުސްލިމުން ޒަޚަމްކޮށް ލިއެވެ. މިޢުދްވާން ހިންގި ޓެރަރިސްޓް ކަލޭގެއާ މެދު ފިޔަވަޅު އެޅުމުގެ ބަދަލުގައި އިސްރާއީލު ސަރުކާރުން ނިންމީ، އެފަދަ ޙާދިޘާއެއް ހިނގަންޖެހުނީ މުސްލިމުން ނާއި ޔަހޫދީންނަށް ވަކީން އަޅުކަން ކުރެވޭގޮތަށް ހަމަޖެހިފައި ނެތުމުން ކަމަށޭވެ.

ފަހެ، މިގޮތަށް ނިންމުމަށް ފަހު، އިބްރާހިމީ މިސްކިތް ދެބަޔަށް ބަހާލީއެވެ. ދެބައިކުޅަ އެއްބަޔަށް ވުރެ ބޮޑުބައިގައި މިއަދު ވަނީ، ޔަހޫދީން އަޅުކަންކުރާ ފައްޅިއަކަށް ބަދަލުކޮށް ފައެވެ. މުސްލިމުންގެ ތެރެއިން މިސްކިތަށް ވަނުމުގެ ފުރްސަތުދެނީ ފަހަރަކު، 300 މީހުންނަށް ވުރެ ގިނަނުވާ ގޮތަށެވެ. އަދި، މުސްލިމުން ނަށް މިސްކިތުތެރެ އަށް ވަދެވެނީ، ޔަހޫދީންގެ ވަރުގަދަ ސެކިއުރިޓީ ސިސްޓަމެއްގެ ތެރެއިން ލާފައެވެ. ފުރިހަމައަށް ޗެކް ކުރެވިގެންނެވެ.

ފަހެ، ދަންނާށެވެ! މީގެ އިތުރުން ވެސް ފަލަސްޠީނުގެ ބިމުގައި މުސްލިމުންނާ ރޫޙާނީގޮތުން ގުޅިފައިވާ ބައިވަރު އާޘާރުތައް އެބަހުއްޓެވެ. މުޅި ޝާމްކަރައަކީ ވެސް މުސްލިމުންގެ ރޫޙާއި ގުޅިފައިވާ ބިމެއްކަމާ މެދު ޝައްކެއް ނެތެވެ. އެއީ އަހަރުމެން މުސްލިމުންގެ ބިމެކެވެ. ރަސޫލާ ޞައްލަﷲ ޢަލައިހި ވަސައްލަމަގެ ބަސްފުޅަކީ މިއެވެ.

“ހައްދަވައި ބޮޑުކުރެއްވި ރަސްކަލާކޯއެވެ! އަޅަމެންގެ ޝާމްކަރާގައި ބަރަކާތް ލައްވާނދޭވެ!”

އާދެ! ޒައޮނިސްޓް ޔަހޫދީން ފަލަސްޠީނުގެ ބިމަކީ، އެމީހުންގެ ވާރުތަބިމެއް ކަމުގައި ކުރަމުން ގެންދާ ދަޢްވާގެ ބިންގަލެއް ކަމުގައި، އެމީހުންބުނަނީ އެބިމަކީ، ﷲ އެމީހުންނަނަށް ހިބައިން ދެއްވާފައިވާ ބިމެއް ކަމުގައެވެ. ޔަހޫދީންނަށް “ވަޢްދު ކުރެއްވިފައިވާ ބިމެއް” ކަމުގައި ބުނެކުރާ އަޞްލެއް ނެތް ދަޢްވާއެވެ.

ޒައޮނިސްޓުންގެ މިދަޢްވާގައި ޙަޤީޤަތުގައި އެއްވެސް އަސާސެއް ނެތެވެ. މިދަޢްވާގެ އަސާސްވަނީ ގެއްލިފައެވެ. އެއީ އަމިއްލައަށް އުފެއްދި ވާހަކައެކެވެ. މިވާހަކަތައް ދެއްކެން ކިރިޔާވެސް އޮތީ، ﷲ ބާއްވާލެއްވި ފޮތުގެ އަހްވެރި ޔަހޫދީން ނަށެވެ. އަމިއްލައަށް ހެދިގެން މިއަދު މިއުޅޭ ޒައޮނިސްޓް ޔަހޫދީންނަށް މިދަޢްވާ ކުރުމުގެ އެއްވެސް ޙައްޤެއް ނެތެވެ.

ﷲގެ ވައްދުފުޅު:

ތަނާޚް ނުވަތަ ހިބްރޫ ބައިބްލްގައި އޮންނަގޮތުން، ﷲ އިބްރާހީމްގެ ފާނާއި އެކަލޭގެ ފާނުންގެ ދަރިކަލުން، އިސްޙާޤްގެ ފާނާއި އެކަލޭގެ ފާނުންގެ ކާފަދަރިކަލުން، ޔަޢްޤޫބްގެފާނަށް ކުރެއްވި ވަޢްދުފުޅު ތަކުގެ ތެރޭގައި “މުޤައްދަސް ބިން” އިސްރާއީލުގެ ދަރިކޮޅަށް، ނުވަތަ އިސްރާއީލުންގެ ދަރިކޮޅަށް ހިބަކޮށް ދެއްވިއެވެ.

ތަނާޚް (TANAKH) އަކީ، ހިބްރޫބައިބްލް އެވެ. ހިބްރޫބައިބްލް އެކުލެވިގެން ވަނީ، 24 ފޮފުގެ މައްޗަށެވެ. މި، 24 ފޮތްވަނީ، 3 ބަޔަށް ބަހާލާފައެވެ. އެއީ ތަވްރާތްގެ، 5 ފޮތް (ޓީޗިންގްސް) އާއި ނެވިމްގެ ފޮތް (ޕްރޮފެޓްސް) ތަކާއި ކެތްވިމްގެ ފޮތް (ރައިޓިންގްސް) ތަކެވެ. މުޅި ހިބްރޫބައިބްލް އަކީ މިއީއެވެ. އަދި ކްރިސްޓިއަން ބައިބްލް އަކީ ވެސް މިއީއެވެ. ހިބްރޫބައިބްލްގެ ފުރަތަމަބައި، ތަވްރާތްގެ، 5 ފޮތަކީ، އެމީހުން އެބުނާ، އޯލްޑް ޓެސްޓްމަންޓް (OLD TESTAMENT) އެވެ.

ތަނާޚްގެ ޖެނިސިސް ފޮތުގެ، 15 ވަނަ ބާބުގެ، 31 ވަނަ އާޔަތާ، އަދި ޑިޔުޓަރޮނޮމީ ފޮތުގެ، 1 ވަނަ ބާބުގެ. 8 ވަނަ އާޔަތުގައި މިދެންނެވި ވަޢްދުގެ ވާހަކަ ގެނެސްފައި ވެއެވެ. ޒައޮނިސްޓުންގެ މާތްފޮތެއް ކަމުގައިވާ، ތަލްމޫދް ގައި “މުޤައްދަސް ބިން” ކަމުގައި ބަޔާން ކޮށްދީފައި ވަނީ، “މިޞްރުގެ ކޯރުން ފެށިގެން ފުރާތުކޯރުގެ ދެމެދުގެ ރަށްތަކާއި ރަތްކަނޑުން ފެށިގެން، މެޑިޓަރޭނިއަން ކަނޑާދެމެދުގައި އޮންނަ ސަރަޙައްދު،” ކަމަށެވެ. މިސަރަޙއްދުގައި ޝާމްކަރައިގެ ހުރިހާރަށެއް ހިމެނެވެ. މިއީ ލިވާންޓް އެވެ.

މިޞްރުގެ ބަޔަކާއި ޢިރާޤްގެ ބަޔަކާއި ސަޢޫދި ޢަރަބިޔާ އިން ބަޔެއް ހިމެނެއެވެ. މަދީނާމުނައްވަރާ އާ ހަމައަށް މިމީހުންގެ ޕްރޮޓޮކޯލް ތަކުގައި ލިޔެވިފައި ވެއެވެ. މިއީ ޒައޮނިސްޓުން އެބުނާ، ބޮޑު އިސްރާއީލް އެވެ. ލޭންޑް އޮފް އިސްރާއީލް އެވެ. ލިވާންޓަށް ވެރިވެ، އަމިއްލަ ބާރުވެރި ވެރިކަމެއް ޤައިމުކުރުމަކީ، މިމީހުންގެ އެންމެބޮޑު އެދުމެވެ. މިހާރަކަށް އައިސް ކުރަމުންގެންދާ ހުރިހާ ކަމެއް ބިނާކޮށް ފައިވަނީ، މިމަޤްޞަދު ޙާޞިލް ކުރުމަށެވެ. އެމެރިކާގެ ވެރިކަން މިޒަމާނުގައި ބަލަހައްޓަނީ، ދުނިޔޭގައި ތިބި އެންމެ ބޮޑެތި ޒައޮނިސްޓުންނެވެ.

އާދެ! ޒައޮނިސްޓް ޔަހޫދީންނަކީ، ފޮތުގެ އަހްލުވެރި، އަދި އިބްރާހީމްގެ ފާނުގެ ކާފަދަރިކަލުން އިސްރާއީލްގެ ފާނުގެ ދަރިކޮޅު މީހުންނެއް ނޫނެވެ. އެހެނަސް އެނަމުގައި ހެދިގެން އުޅޭބައި ގަނޑެކެވެ. ރޭސެކެވެ. ދަރިކޮޅެކެވެ. ފަހެ، ޒައޮނިސްޓް ޔަހޫދީންނަކީ، ފޮތުގެ އަހްލުވެރި ބަނީ އިސްރާއީލް ދަރިކޮޅަށް، ﷲ ދެއްވި، ﷲ ގިނަގުނަ ނިޢްމަތްތަކުގެ ވާހަކައާއި އެނިޢްމަތްތަކަށް، ބަނީ އިސްރާއީލް ބާގައިގެ މީހުން، ފުރަގަސްދީ، ފުރައްސާރަ ކޮށް، ކޮޅުފައިން ޖަހާއި ނަބީންނާއި ރަސޫލުންގެ ބަސްފުޅުތައް އަނބުރާ ރައްދުކޮށް، އެބޭކަލުން ޤަތުލްކޮށް ހެދި ވާހަކަތައް އެއްގޮތަކަށް ވެސް ދައްކާބައެއް ނޫނެވެ.

މިއިން އެއްވެސް ވާހަކައެއް ޒައޮނިސްޓް ޔަހޫދީންނެއް ނުދައްކާނެއެވެ. އަބަދުވެސް އާކޮށް، އާކޮށްގެން ދައްކަމުން ގެންދާ ވާހަކައަކީ، ﷲ ވަނީ ފަލަސްޠީނުގެ ބިން އެމީހުންގެ ބިމެއްކަމަށް، ވަޢްދުވެ ވަޑައިގެންފައިވާ ކަމުގެ ވާހަކަތަކެވެ. ކަނޑައެޅިގެން މިއީ ދޮގެކެވެ. އެހެންވެ މިބަހުސްކުރާކަށް އެމީހުން ބޭނުމެއް ނުވެއެވެ. ނުވެސް ވާނެއެވެ.

ފަހެ، އެމީހުންގެ އެދަޢްވާއަށް، އެމީހުންގެ ފޮތުން، ތަނާޚްގެ ސާމް ފޮތުގެ، 25 ވަނަ ބާބުގެ، 12 އިން ފެށިގެން، 14 ވަނަ އާޔަތަށް ބަލާލުމުން ޖަވާބުލިބެއެވެ. ކަނޑައެޅިގެން ބަޔާންވެފައި ވަނީ، ﷲ އަޅުތަކުންގެ ތެރެއިން ޞާލިޙް އަޅުންނަށް އެކަލާނގެ ދެއްވާބިން ވާރުތަ ކުރެވޭނެއެވެ. ބަނީ އިސްރާއީލް ދަރިކޮޅުގެ ތެރެއިން، ﷲ އަށް ތެދުވެރިވުންމަތީ ދެމިތިބި ބަޔަކަށެވެ. ޙައްޤާއި ހެޔޮމަގުގައި ޘާބިތުވެތިބި ބަޔަކަށެވެ. ޞާލިޙު ތެދުމަގުގައި ތިއްބެވި އަޅުންނަށެވެ. އެއީ މުސްލިމުން ކަމާމެދު އެއްވެސް ޝައްކެތް ނެތެވެ.

އަދި، ނަންބަރސް ފޮތުގެ، 20 ވަނަ ބާބުގެ، 7 އިން ފެށިގެން، 12 ވަނަ އާޔަތާހަމައަށް ހުރި އާޔަތް ތަކުން އެނގެނީ، ބަނީ އިސްރާއީލުން، ﷲ އަށް އުރެދިގަތުމުގެ އަދަބަކީ، މުޤައްދަސް ބިން އެމީހުންނަށް ޙަރާމްވުން ކަމެވެ.

ޝައްކެއް ވަސްވާހެއް ނެތް ގޮތުގައި ބަނީ އިސްރާއީލުން ނަކީ، ﷲ އަށް އުރެދުންތެރި ކަމުގައި އެއްވެސް ޙައްދެއް ނެތް ބައެކެވެ. ﷲ ދެއްވި ހުރިހާ ނިޢުމަތަކަށް ފުރަގަސްދީ، އުރެދިގަތް މީހުންނެވެ.

އެކްސޮޑަސް ފޮތުގެ، 32 ވަނަ ބާބުގައި މިވާހަކަ ވަރަށް ތަފްޞީލްކޮށް ބަޔާން ކުރެވިފައި ވެއެވެ. ބަނީ އިސްރާއީލުން ނަކީ، އެންމެން އެކެއްޗެއް ކިޔައިގެން ރަނުންގެރި ހަދައިގެން، ﷲ ފިޔަވައި އެގެރިއަށް އަޅުކަންކޮށް، ޤުރްބާންކޮށް ހަދައި ﷲ އަށް އުރެދުނު މީހުންނެވެ.

ފަހެ، ދަންނާށެވެ! އެމީހުންނަކީ، އެތައްހެކި ތަކަކާއި ދަލީލުތަކަކުން ޘާބިތުވާ ގޮތުގައި ޔަހޫދީންގެ ތެރެއިން ކާފިރުވެގަތް މީހުންނެވެ. ﷲގެ ބަސްފުޅުތައް އޮޅުވާލާއި ތައްރާތަށް ބޮޑެތި ބަދަލުގެނެސް ހެދިމީހުންނެވެ. މިކަން އެމީހުންގެ ފޮތްތަކުންނާއި ޤުރްއާނާއި ސުންނަތުން ޘާބިތުވެއެވެ.

އަދި، ޤުރްއާންގައިވަނީ، މިފަދއިން އަންގަވާފައެވެ. ތައްރާތުގެ ފަހުން ޒަބޫރުގައި، ﷲ ވަހީކުރައްވައި ލިޔުއްވާފައި ވެއެވެ. ބިންވާރުތަވެ ލިބޭނީ، ﷲގެ ޞާލިޙް ހެޔޮ އަޅުންނަށެވެ. ސޫރަތުލް އަންބިޔާގެ، 105 ވަނަ އާޔަތް މުޠާލިޢާކުރަށް ވާށޭވެ!

ފަހެ، މިބަސްފުޅު ތަކުން ވަރަށް ސާފުކޮށް އެނގިގެންދަނީ، ބަނީ އިސްރާއީލްގެ އަހްލުވެރިން، ﷲ އަށް އުރެދިގަތުމުން، މުޤައްދަސް ބިމަށް، ﷲ ދެއްވި ޙައްޤު އެމީހުން ކިބައިން ގެއްލިގެން ގޮސްފައިވާ ކަމެވެ. ޝައްކެއް ވަސްވާހެއްނެތް ގޮތުގައި އެމީހުންނަކީ، ﷲ އަށް އުރެދިގަތް މީހުންނެވެ. އެމީހުންގެ މުޤައްދަސް ފޮތްތަކުން މިކަން އެނގެއެވެ. އެހެނަސް އެމީހުން މިއަދު މިވާހަކައެއް ނުދައްކައެވެ. އަދި، ދައްކާކަށް ބޭނުމެއް ވެސް ނުވެއެވެ. އެހެނަސް ދައްކަމުން ގެންދަނީ، ބިންބޮޑުކޮށް ބޮޑު އިސްރާއީލެއް ޤައިމްކުރާ ވާހަކަތަކެވެ. ބޮޑު އިސްރާއީލުގެ ވާހަކައެވެ. ދުނިޔޭގައި އެންމެ ވަރުގަދަ ބާރަށް ވެ، ދުނިޔޭގެ ވެރިކަން ކުރުމުގެ ވާހަކައެކެވެ.

ހިތާމައިގެ ކޮޅެއްނެތް ކަމަކީ، މިއަދު މިފެންނަނީ އިބްރާހީމްގެ ފާނާއި އިސްޙާޤްގެ ފާނާއި ޔަޢްޤޫބްގެފާނު ނިޢްމަތެއްގެ ގޮތުގައި ގެނެސް ދެއްވި ހުރިހާކަމަކަށް ކާފިރުވެގަނެ ފިރަގަސްދިން ބަޔަކު، ފަލަސްޠީނަށް އަރާއި، ﷲ އިބްރާހީމްގެ ފާނަށް ދެއްވި، ވަޢްދުފުޅުގެ ވާހަކަގޮވައި އާކޮށްގެން ފަލަސްޠީނުގެ ބިމަށް ވެރިވެގެން، އެބިމުގައި ވަޒަންވެރި ވެގެންތިބި މުސްލިމުން ކަތިލާއި މަރަމުން ގެންދާތަނެވެ. މިފަދަ ބަޔަކަށް ހަލާކު ހުއްޓެވެ!

ފަހެ، މުޤައްދަސް ބިމުގެ ޙައްޤުވެރިންނަކީ، އިބްރާހީމްގެ ފާނުގެ ދީނާއި މިއްލަތަށް ތެދުވެރި އިޚްލާޞްތެރި ވެ، އެކަލޭގެފާނު ދެއްކެވި ހެޔޮމަގުން ހިނގާމީހުންނެވެ. އެމީހުންނަކީ، ތެދުވެރި މުއްމިނުންނެވެ. ﷲ އަށް ކިޔަމަން ގަންނަމުން ގެންދާ ތެދުވެރި މުސްލިމުންނެވެ. އެމީހުންނަކީ، މުޤައްދަސް ބިމުގެ ރޫޙާނީ އަހްލުވެރިން ނެވެ. އަދި ހުރިހާ ގޮތަކުން ވެސް ޙައްޤުވެރިންނެވެ. މިއަދުގެ ޒައޮނިސްޓުން ނެއްނޫނެވެ. ޒައޮނިސްޓުން ނަކީ، ބަނީ އިސްރާއީލުން ނެއް ނޫނެވެ. ޚުރާފި އަދި ދީނީ މަޛްހަބެއްގެ ބައެކެވެ. އިސްތިޢްމާރީ ޖަމާޢަތެކެވެ. މުސްލިމުން ދެކެ، ޙަސަދަވެރި ވެގަނެގެން އުޅޭ ނުލަފާ ބައެކެވެ.

މިއަދު ބަނީ އިސްރާއީލުންގެ ގޮތުގައި ފަލަސްޠީނުގެ ބިމަށް އަރައިގަނެ އެބިމުގައި ޒައޮނިސްޓް ދައްލަތެއް އުފައްދައިގެން މިއުޅޭ ޚުރާފީ، އަދި އަޞަލެއްނެތް މަޛްހަބުގެ މީހުންގެ އަޞްލަށް ބަލާއިރު އެމީހުންނަކީ، ޔަހޫދީންނައި އެއްވެސް ކަހަލަލޭގެ ގުޅުމެއް އަދި ނަސްލީ ގުޅުމެއް، ތިމާގެ ގުޅުމެއް ވެސް ނެތްބައެކެވެ. ޙަޤީޤަތުގައި އެމީހުންނަކީ، ބަނީ އިސްރާއީލުން ނެއްވެސް ނޫނެވެ. އަސްލު ޔަހޫދީންނެއް ވެސް ނޫނެވެ.

ފަހެ، އެމީހުންނަކީ، އަމިއްލައަކަށް ޔަހޫދީ ދީނެއް ހަދައިގެން އެދީނުގެ ސިއްކަ ޖަހައިގެން އުޅެމުން އައިސް މިހާރު ޔަހޫދީންގެ ޖަމާޢަތުގެ ބައެއްގެ ގޮތުގައި ހެދިގަނެގެން ތިބި ބައެކެވެ. މިއަދު މިމީހުން ވަނީ، ހަކަންލީތަރީގެ ޒައޮނިސްޓް ކާލިގަނޑު ޖެހި، ދައްލަތުގެ އެންމެމަތީ ގައި އަރާތިބީ، ޔަހޫދީންނަށް ވެފައެވެ. ދާއޫދުގެފާނުގެ ވާރިޘުންނަށް ވެގެންފައެވެ. އެހެނަސް މިޖަމާއަތަކީ، އަމިއްލަ އަކަށް އުފައްދައިގެން އުޅޭ، އަޝްކެނާޒީންގެ ޔަހޫދީންނެވެ. އަދި ޒައޮނިސްޓް އިސްރާއީލްގެ މައިބަދައަކީ، އަޝްކެނާޒީ ޔަހޫދީންނެވެ. އިސްރާއީލްގެ އާބާދީގައި ހިމެނޭ، 6 މިލިއަނަށް ވުރެ ގިނަ ޔަހޫދީންގެ ތެރޭގައި ގިނައީ އަޝްކެނާޒީ ޔަހޫދީންގެ އަބާދީއެވެ.

ޙަޤީޤަތުގައި އަޝްކެނާޒީ ޔަހޫދީންނަކީ މީލާދީން، 6 ވަނަ ޤަރުނު ފެށިގެންއައި ދުވަސްވަރު ކެސްޕިއަން ކަނޑުގެ ހުޅަނގު އައްސޭރީގައި އާބާދުވި ޤަބީލާއެކެވެ. ޚަޒާރީންގެ (KHAZARS) ނަމުން މަޝްހޫރުވި މިޤަބީލާއަކީ، ނަސްލީގޮތުން ބަލާއިރު މުޣޫލީންނާއި ތުރުކީންނާއި އެއް އަޞްލަކުން އައި ބައެއްކަމަށް ބުނެވެއެވެ. ޢަރަބިބަހުން މިމީހުންނަށް ކިޔަނީ، ޚަޜަރުން (ޚަޒަރުން) ނެވެ. އެބައިމީހުން ކެސްޕިއަންގެ އައްސޭރީގައި، އިތިލް އޭ ކިޔުނު ސަރަޙައްދުގައި ކުޑަވަރެއްގެ ރަސްކަމެއް ޤައިމުކުރިއެވެ.

މީލާދީން، 9 ވަނަ ޤަރްނާ ހަމަޔަށް އައިއިރު، އެބައިމީހުންގެ ބާރު ރަޝިޔާގެ ކްރައިމިއާގެ ސަރަޙައްދަށް ވެސް އޮތީ ފެތުރިފައެވެ. އެދުވަސް ވަރަކީ، އިސްލާމީ އުންމަތުގައި ޢައްބާސީ ދައްލަތުގެ ޚިލާފަތު އޮތް ދުވަސްވަރެވެ. އަދި އޭޝިއާ މައިނަރ އާއި އިރުމަތީ ޔޫރަޕްގައި ބައިޒެންޓައިން ދައްލަތް (BYZANTINE EMPIRE) ޔޫރަޕްގެ މެދުތެރެއާއި ހުޅަނގު ފަރާތުގައި ރޯމަން އެންޕަޔަރ (ROMAN EMPIRE) އޮތް ދުވަސްވަރެވެ. ޚަޒާރީން ގެންގުޅުނު ސިޔާސަތަކީ، މީގެތެރެއިން އެއްވެސް ބަޔަކާ ދެކޮޅުވެރި ނުވެ، ވަކި ފަރާތަކަށް ނުޖެހި، ހުރިހާ ދައްލަތްތަކާ ވެސް ވިޔަފާރީގެ ގާތްގުޅުމެއް ބާއްވައިގެން، ޚާރިޖީ ގުޅުންތައް ގެންގުޅުމުގެ ސިޔާސަތެކެވެ.

ޚަޒާރީން ޔަހޫދީ ދީން އިޚްތިޔާރު ކުރީވެސް މަޝްހޫރު މުއައްރިޚް އަރތަރ ކޮއެސްލަރ ފަދަ މުއައްރިޚުންގެ ނަޒަރުގައި ވަކިފަރާތަކަށް ނުޖެހި މިނިވަންކޮށް ތިބުމުގެ ސަޔާސަތުގެ ދަށުންނެވެ. އަދި، އިސްލާމް ދީނާއި ކްރިސްޓިއަން ދީނަށް ފުރަގަސްދީގެން ތިބުމަށް ޓަކައެވެ.

އެމެރިކާގެ ބައެއް މުއައްރިޚުން ބުނާގޮތުގައި، ޚަޒާރީންގެ ބޫލާން، ޔަހޫދީދީން ޚިޔާރުކުރައްވާއި އޭނާގެ ރައްޔިތުން އެދީނަށް ވެއްދީ މީލާދީން، 740 ގައެވެ. އަދި ޚަޒާރީންގެ ވެރިކަން މީލާދީން، 10 ވަނަ ޤަރްނާ ހަމައަށް ދެމިއޮތެވެ. ޚަޒާރީންގެ ވެރިކަން ނިމުމަކަށް އައީ ރޫސީންގެ ބާރުދަށަށް އެބައިމީހުންގެ ސަރަޙައްދުތައް ދިޔުމާ ގުޅިގެންނެވެ. ދެން އައި އަހަރުތަކުގައި ޚަޒާރީޔަހޫދީންގެ ޖަމާޢަތްތައް އިރުމަތީ ޔޫރަޕްގެ ޤައްމުތަކަށް ހިޖްރަކުރީއެވެ.

މިމީހުން ހިޖްރަކުރި ޤައްމުތަކުގެ ތެރޭގައި ޕޮލޭންޑް އާއި ލިތުއޭނިއާ އާއި ހަންގޭރީ އާއި އޮސްޓްރިއާ ފަދަ ޤައްމުތައް ހިމެނެވެ. މިފަދަ ޤައްމުތަކުގައި އުފެދި ފެތުރިގެން ދިޔަ ޔަހޫދީ މުޖްތަމަޢު ތަކަކީ، ޚަޒާރީންގެ މުޖަތަމަޢުތަކެވެ. ފަހެ، ފަލަސްޠީނުގެ ބިމުގައި ޔަހޫދީ ދައްލަތެއްގެ ޤައިމުކުރުމުގެ ފިކްރު ވުޖޫދަށް ގެނެސް ފޮތްލިޔުއްވި މޭސްތިރިއާ، ތިއޮޑޯރ ހާޓްޒުލް އަކީ، ޚަޒާރީންގެ ތެރެއިން އުފެދުނު އަޝްކެނާޒީ (ASHKENAZI) ޔަހޫދީ އެކެވެ. ހައިޒް ވައިޒްމަން އަކީވެސް މީގެ ޔަހޫދީއެކެވެ. އަޝްކެނާޒީ ޔަހޫދީން (ASHKENAZI JEWS) ނަކީ، ޖަރުމަނާއި އޮސްޓްރިޔާގެ ޔަހޫދީންނެވެ.

މިމީހުންނަކީ ފަލަސްޠީނުގެ ބިމާ އެއްވެސް ކަހަލަ ތާރީޚީ ގުޅުމެއް ކަމެއްވެސް އޮތްބައެއް ނޫނެވެ. މިވާހަކަތަކުން އެނގި ސާފުވެގެން މިދަނީ ޒައޮނިސްޓް އިސްރާއީލްގެ ލީޑަރުން، ފަލަސްޠީނުގެ ބިމާމެދު ކުރާ ދަޢްވާގެ އަޞްލެއް އަދި ޙަޤީޤަތެއް ނެތް މިންވަރެވެ. އަދި އިބްރާހީމްގެ ފާނާއި އިސްޙާޤްގެ ފާނާއި ޔަޢްޤޫބްގެ ފާނާއި މޫސާގެފާނާއި ޢީސާގެފާނަށް ފުރަގަސްދީ ކާފިރުވެގެންފައި ތިބި މިންވަރެވެ.

ފަހެ، ދަންނާށެވެ! ފަހު ބަހަކީ، ފަލަސްޠީން އާއި މުޤައްދަސް ބިމުގެ އެހެނިހެން ވަށައިގެންވާ ބިމުގެ ޙައްޤުވެރިން ނަކީ، އިބްރާހީމްގެ ފާނުގެ މިއްލަތަށް ތަބާވި އަދި މުޙައްމަދުގެ ރިސާލަތަށް ތަބާވެ ޘާބިތުކަން މަތީގައި ތެދުވެރިކަމައި އެކު، ތެދުމަގުގައި ތިބި މުސްލިމުން ކަމެވެ. ފަހެ، މުޤައްދަސް ހުރިހާ ބިމެއްގެ ޙައްޤު ވެރިން ނަކީ، އަދި މިލްކުވެރިން ނަކީ މުސްލިމުންނެވެ. މައްކާއާއި މަދީނާއާއި ޤުދުސްގެ ބިމުގެ މިލްކުވެރީން ނަކީ، ޝައްކެއްނެތް ގޮތުގައި މުސްލިމުންނެވެ.

އާދެ! ދެން އަޅުގަނޑު ބަލަލާނީ، ފަލަސްޠީނުގެ ޤަދީމީތާރީޚަށެވެ. ފަލަސްޠީން އަކީ، ތިން ކޮންޓިނެންޓް، އޭޝިޔާއާއި އެފްރިކާއާއި ޔޫރަޕްއާއި ގުޅުވައިދޭ ފާލަމެކެވެ. ފަލަސްޠީން އަކީ، ޢަރަބި ދުނިޔޭގެ ހުޅަގާއި އިރައި ދެމެދު ގުޅުވައިދޭ ހިތެވެ. ފަލަސްޠީން މީހުންނަކީ، އަޞްލު ސާމީ ދަރިކޮޅުގެ މުސްލިމް މީހުންނެވެ.

ޤަދީމީ ފަލަސްޠީން:

ފަލަސްޠީން އަކީ، މެދުތެރޭ ކަނޑު (އަލްބަހްރުލް މުތަވައްސިޠް) ގެ އިރުން، ސޫރިޔާގެ ދެކުނުން، އުރްދުންގެ ހުޅަނގުބިތުން ޑެޑްސީ (އަލްބަޙްރުލް މައްޔިތް) އައި އެއްއިން ވެގެން އޮންނަ މާތްކުރައްވާ ފައިވާ ބިމެވެ. މިއީ ޢަރަބިންގެ ވަރަށް ޤަދީމީ ދައްލަތެއް ފެށިފައިވާ، ޙުރުމަތްތެރި ބިންތަކު ތެރެއިން ބިމެކެވެ. އެފަސްގަނޑަކައި ތާރީޚް އެކުލެވިގެންވާ އެތައް އެތަކެއް ތާރީޚީ ކަންތައްތަކެއް ހަނދާނުގެ ފަތްފުއްތަކަށް ގެނެސްދީފައިވާ، ޒަމާންވީ ބިމެކެވެ.

އެއީ އެވޭލާ ޒަމާނުއްސުރެ އިންސާނީ ތާރީޚްގައި އެންމެ މުސްކުޅި ތާރީޚެއް އޮތްބިމެވެ. ސޯޅަ ހަނގުރާމައަށް ވުރެ ގިނަ ހަނގުރާމަތައް ހިންގާފައިވާ ޝަހަރެކެވެ. ދެފަހަރަކު ޤުދުސް ޝަހަރުވަނީ އެކުގައި ސުންނާފަތިކޮށް ލާފައެވެ. ފަންސާސް ދެފަހަރު ޙަމަލާދެވި، ތޭވީސް ފަހަރު ވަށާލާފައި ވެއެވެ. ސާޅީހަށް ވުރެ ގިނަ ފަހަރު، އެޝަހަރު ހިފައި އަޅުވެތިކޮށް، އަނެއްކާ ދެވަނަފަހަރަށް އެކަން ތަކްރާރު ކުރެވިފައި ވެއެވެ.

ފަލަސްޠީންގެ ބިމާބެހޭ ގޮތުން ރޯމަން ފިލޯސަރ ސިސިރޯ (MARCUS TULLIUS CICERO, 3 JAN 106 BC – 7 DEC 43 BC) ގްރީކްގެ އަތަންސް (އަޘީނާ) އަށް ނިސްބަތްކޮށް، ބުނެފައިވާ މިބަސް ބުނެވިދާނެއެވެ.

“އަހަރުމެންގެ ފައިތިލަތައް އެބިމުގައި އެޅެމުން ދިޔަވަރަކަށް، އަހަރުމެންނަށް ހިނގެމުން އެދަނީ، ތާރީޚްގެ މަތީގައެވެ.”

ޖޯޣްރަފީ ގޮތުން އެބިން އޮންނަތަނުގެ ގޮތުންނާއި ގިނަގުނަ ރޫޙާނީ، އަދި ސިޔާސީ ތާރީޚްތަކަކައި އެބިން ގުޅިފައި އޮތުމުގެ ސަބަބުން، ވަރަށްގިނަ ފިނި އަދި ހޫނު ހަނގުރާމަތަކެއް، އެބިމުގައި ވަނީ ކުރެވިފައެވެ. އަދި އެބިމުގެ އަހްލު ވެރިންނާ ކުރިމަތިލާން ޖެހިފައެވެ. ފަހެ، އެބިމުގައި އަދިއަދާ ހަމައަށް ވެސް ދަނީ، ޒަމާން ތަކަކަށް ދެމިހުންނާނެ، ތާރީޚީ ކަންތައްތަކެއް ހިނގަމުންނެވެ. އަދި ކުރިޔަށް ދައްކަމުން މިދާގޮތުން، އެބިމުގެ މާދަމާތަކުގައި ވެސް އޮތީ، ތާރީޚާއި ތާރީޚެވެ. ހަނގުރާމަ އާއި ހަނގުރާމަ ތަކެވެ. ލޭއޮހެރުމެވެ.

އެކިދުވަސް ވަރުގައި އެކިއެކި ވަންހައިގެ، މީހުންގެ ފަރާތުން ފަލަސްޠީނުގެ ބިމަށް ދެވިފައި ހުރި ނަންތަކު ތެރޭގައި އެބިމަށް ކިޔުނު އެންމެ ޤަދީމީ ނަމަކީ، މިޞްރުގެ ޤަދިމީބަޔަކު ދިންނަމެއް ކަމަށް ބުނެވޭ، ނަމެކެވެ. އެނަމަކީ، އެބިމުގެ އުތުރުބިތަށް، ރަތީނޫ (RETJENU or RETENU) އާއި ދެކުނުބިތަށް، ޚާރޫ (خارو) އެވެ. މިއީ މިހާރު ބޭނުން ކުރެވޭ ނަންނަމެއް ނޫނެވެ. އެވޭލާ ޒަމާނުގެ ނަންތަކެކެވެ.

މިއަށްފަހު އެންމެ ޤަދީމީކޮށް ފަލަސްޠީނުގެ ބިމަށް ކިޔުނު ނަމަކީ، ކަންޢާންގެ ބިން “އަރްޟު ކަންޢާން” (LAND OF CANAAN) ނުވަތަ ކަންޢާން އެވެ. ކަންޢާން އަކީ ތަވްރާތްގައި ފަލަސްޠީނަށް ބޭނުން ކުރެވިފައިވާ ނަމެވެ. ކަންޢާން، މިނަން އެންމެ ފުރަތަމަ ބޭނުންކުރެވެން ފެށުނުކަމަށް ތާރީޚީ ފަތްފުށް ތަކުންނާއި އެކިއެކިހޯދުން ތަކުން ދައްކަނީ، މީލާދީތާރީޚް ޖަހަން ފެށުމުގެ ކުރިން، 1500 ނުވަރަ 2000 އަހަރު ކުރިން ކަމަށެވެ.

މިކަމަށް ހެކިލިބެނީ، ތައްލުލްޢަމާރަނާ (TELL AL-AMARNA) ކޮނުމުގެ ތެރޭގައި ފެނުނު އާޘާރު ތަކުންނެވެ. މިކޮނުމުން ފެނުނު އާޘާރީ ހެކިތަކުގައި ލިޔެފައި ހުރީ، ކީނާހީ (KINAHI) ނުވަތަ ކީނާހްނާ (KINAHNA) އެވެ. މިބަހުގެ އަޞްލަކީ، ކަނާން (KANAAN) ކަން އެނގުނެވެ. ފަހެ، އެއީ ކަންޢާން (CANAAN) އެވެ. މިހެކިތައް ދައްކާގޮތުގައި، ޖޯރޑަން ކޯރުގެ ހުޅަގު އައްސޭރި އެކުލެވޭ ބިމަކީ ސޫރިޔާއާއެކު ކަންޢާން އެވެ. މިބިމަށް، ހިބްރޫ ތަވްރާތްގައި ނަންގަނެވިގެން ވަނީ، ކަންޢާން އެވެ. ކަންޢާންގެ އަހްލު ވެރިންނައި ބަނީ އިސްރާއީލް ބާގައިގެ މީހުން ހަނގުރާމަކޮށް، ފަލަސްޠީން އަތުލުމަށް ފަހު، މިބިމަށް އިސްރާއީލް މީހުން ކިޔަންފެށީ، “އަރްޟު އިސްރާއީލް” އެވެ. ޒައޮނިސްޓުން އެބުނާ (LAND OF ISRAEL) އަކީ މިއީއެވެ. މިބެމެވެ. ކަންޢާނީން ނަކީ، ފަލަސްޠީނުގެ ޙަޤީޤީއަހްލު ވެރިންނެވެ. ކަންޢާން ދަރިކޮޅަކީ، ސާމީ ދަރިކޮޅުގެ މީހުންނެވެ. ފަލަސްޠީންގެ އަޞްލު މީހުންނަކީ، ސާމީ ދަރިކޮޅުގެ ކަންޢާނީންނެވެ. އެއީ މުސްލިމް ބައެކެވެ.

ސާމީން:

ފަލަސްޠީން އާބާދުވެ، ފަލަސްޠީނުގެ އަޞްލު މީހުންނަކީ، ސާމީ ދަރިކޮޅުގެ މީހުންނެވެ. ސާމީ ދަރިކޮޅުގެ އަޞްލަކީ ޢަރަބިކަރައިގެ ދަރިކޮޅެވެ. ކަންޢާން މީހުންނާއި އަމޫރީ (AMORITES) މީހުންނަކީ، މުސްލިމް ޢަރަބި ދަރިކޮޅުތަކުން އައިސްފައިވާ އާބާދީތަކެވެ. އަމޫރީމީހުން ނަކީ، ޤަދީމީ ސޫރިޔާ (ލިވާންޓް) ގައި ބިލާދުއްރާދިފީން ބިމުގެ ވަޒަންވެރީން ނެވެ. މިދެދަރިކޮޅަކީ ވެސް މުސްލިމް ޢަރަބީންގެ ދަރިކޮޅުތަކެވެ. ޢަރަބި ދަރިކޮޅު ތަކުގެ މީހުން ޝާމްކަރައިގެ ފަލަސްޠީނުގައި ވަޒަންވެރި ވެފައިވަނީ، މީލާދީ ތާރީޚްޖަހަން ފެށުމުގެ، 3500 (ތިންހާސް ފަސްސަތޭކަ) އަހަރު ކުރިންނެވެ.

އެއީ ސްޓޯން އޭޖް ދުވަސް ވެރެވެ. ގަލުންއޭތިމީތި ބޭނުންކުރި ދުވަސް ވަރެވެ. އަދި މީލާދީ ތާރީޚްޖަހަން ފެށުމުގެ 5500 (ފަސްހާސް ފަސްސަތޭކަ) އަދި 6000 (ހަހާސް) އަހަރުކުރިޔަށް ދެމިގެން ދިޔަ އެވޭލާ މުސްކުޅި ވާހަކައަށް ބަލައިލާއިރު ވެސް، ބައެއް މުއައްރިޚުން ބުނެފައިވަނީ، ފަލަސްޠީނުގެ ބިމުގައި އެޒަމާނުއްސުރެ އާބާދުވެ، އޭރާގުޅޭ ޙަޟާރަތެއް އުފައްދާފައި ވަނީ، ޢަރަބި ސާމީ ދަރިކޮޅުގެ ކަންޢަނީން ކަމަށެވެ. ސާމީންނަކީ، އެމިބުގެ ދިގުތާރީޚުގައި އެބިމުގައި އެންމެ ފުރަތަމަ ވަޒަންވެރިވި ދަރިކޮޅެވެ. އާމޫރީ ދަރިކޮޅު އުފެދިފައިވަނީ، 2400 މކ. ގައެވެ.

ދެން އެބިމުގައި ވަޒަންވެރިވީ، ޔަބޫސީން (JEBUSITES) ދަރިކޮޅުގެ މީހުންނާއި ފަރްޒަވީ (PERIZZITES) ދަރިކޮޅުގެ މީނުންނާއި ޣިރްޣާޒަވީ (GIRGAZITES) ދަރިކޮޅުގެ މީހުންނާއި ހަޔަވީ (HIVITES) ދަރިލޮޅު މީހުންނާއި މިހުރިހާ ދަރިކޮޅެއްގެ މީހުންނަކީ ވެސް ސާމީ ދަރިކޮޅުން އައިސްފައިވާ ދަރިކޮޅު ތަކެވެ. އަމޫރީ ދަރިކޮޅުން ކަފިވެގެން ދިޔަ ޙައިޘަމީ (HITTITES) ދަރިކޮޅު މީހުންނަކީ، ސާމީ ދަރިކޮޅުބައެއް ނޫންކަމުގައި ބުނެވެއެވެ. މިމީހުންނަކީ، އަނަޓޯލިއާ ބައެއް (ANATOLLIAN) ކަމަށް މުއައްރިޚުން ބުނެއެވެ. މިއީ ކަންޢަންގެ ބިމަށް އަރައި، 1178 އިންފެށިގެން، 1600 މކ. އަށް، ރަސްކަމެއް ޤައިމު ކުރިބައެކެވެ.

އާދެ! އެވޭލާޒަމާނު ގައި ސާމީ ދަރިކޮޅުގެ މީހުން ޢަރަބި ކަރައިން ނުކުމެ، އެކިދިމަދިމާއަށް ހިޖްރަކުރަމުން ގެންދިޔައެވެ. މިހިޖްރަތައް ފެށިފައިވަނީ، ކަނޑައެޅިގެން ކޮންތާރީޚެއް ގައިކަން ކަށަވަރުކޮށް ދަންނަވާކަށް އެއްވެސް ޢިލްމުވެރިއަކަށް ނޭނގެއެވެ. އެހެނަސް މުއައްރިޚުން ލިޔުއްވާފައި ވާގޮތުގައި، 3500 މކ. އިން ފެށިގެން ކުރިޔަށް، 5500 މކ. އާހަމައަށް ދެމިގެންދިޔަ ހިޖްރަތަކަށް ވެއެވެ.

ފަހެ، އެދުވަސް ވަރުގައި ސާމީ ދަރިކޮޅުގެ މީހުން ޢަރަބިކަރައިން ނުކުމެ އެކިދިމަދިމާއަށް ބައިބައި ވެގެންދިޔަ އެވެ. އެތަންތަނުގެ ތެރޭގައި މިޞްރާއި ސޫރިޔާ އާއި ޢިރާޤާއި ލުބްނާނައި ފަލަސްޠީން ހިމެނެއެވެ. މިގޮތުގެ މަތިން، އާދަމް ގެފާނުގެ ދަރިކަލެއް ކަމުގައިވާ ސާމްގެ ދަރިކޮޅުންނާއި، ނޫޙްގެފާނުގެ ދަރިކަލުން ޙާމްގެ ދަރިކޮޅުން، ކަންޢާންގެ ދަރިފަސްކޮޅުގެ ޢަރަބިންގެ ބަޔަކު، ފަލަސްޠީނުގައި ވަޒަންވެރިވީ ކަމަށް މުއައްރިޚުން ލިޔުއްވާފައި ވެއެވެ. މިދެންނެވުނު ކަންޢާން ދަރިކޮޅުގެ މީހުންނަކީ، ފަލަސްޠީން ގައި އެންމެފުރަތަމަ ވަޒަންވެރިވި މީހުންނެވެ. އެއީ، ﷲ އަށް އީމާންވެގެން ތެދުމަގުގައި ތިބި މުސްލިމުންނެވެ.

ފަހެ، މިގޮތަށް ޢަރަބިކަރައިން ނުކުތް، ޢަރަބިދަރިކޮޅުގެ މީހުން، އެސަރަޙައްދުގެ އެކިބިމުގައި ޒަވަންވެރިވެ އެކިއެކި ދައްލަތްތައް އުފެއްދިއެވެ. އެދައްލަތްތަކަކީ، އެޒަމާނުގައި ގަދަޔަށް ބާރުވެރިކޮށް، ރަސްކަންތައް ހިންގި ތަންތަނެވެ. މިބައި މީހުން ކަފިކަފިވެގެން ދިޔަ ދައްލަތް ތަކަކީ، ބިލާދުއް ރާދިފިން އާއި މިހާރުގެ ޢިރާޤް އޮންނަ ހިސާބުގައި އާޝޫރީންގެ ދައްލަތަކަށާއި ބާބިލީންގެ ދައްލަތަކަށެވެ. އަދި މިހާރު ލެބްނާން އޮންނަ ހިސާބުގައި އަމޫރީންގެ ދައްލަތެއް އަދި ފިނީޤީންގެ ދައްލަތަކަށެވެ. މިއީ ލިވާންޓް ސަރަޙައްދުގައި އެޒަމާނުގައި ޤައިމުކުރެވުނު ދައްލަތްތަކެވެ.

ފަލަސްޠީންގެ ބިމުގައި މުޅި އިންސާނީ ތާރީޚްދުށް އެންމެފުރަތަމަ ދައްލަތް ޤައިމްކުރީ ކަންޢަނީ ދަރިކޮޅުންނެވެ. މިދައްލަތަކީ، އެބިމުގައި އުފެދުނު އެންމެފުރަތަމަ ދައްލަތަށް ވެފައި އެދައްލަތް ބިނާކުރި މީހުންނަކީ، ކަންޢާން ދަރިކޮޅުގެ އަޞްލު ސާމީ ޢަރަބިންނަށް ވުމުން، އެނގޭ އެއްޗަކީ ފަލަސްޠީންގެ އަޞްލު މީހުންނަކީ، ޢަރަބި މުސްލިމުން ކަމެވެ. އެހެންދެވަނަ ބައެއް ނޫންކަމެވެ. މިދެންނެވުނު ދައްލަތްތައް ފެށުނީ ޢަރަބި ދަރިކޮޅުންނެވެ. ފަހުން އެކިދީންތައް އެކިމީހުން ޚިޔާރުކުރީއެވެ. ﷲ އަށް އުރެދިގަތީއެވެ. ތެދުމަގު ދޫކޮށް ލީއެވެ.

އާދެ! ކަންޢާން މީހުންނަކީ، އެއްވެސް އޮޅުމެއްނެތް ގޮތުގައި ސާމީ ދަރިކޮޅުގެ ޢަރަބި މުސްލިމުން ނެވެ. އެއްބައި ފަހަރަށް ފަލަސްޠީނަށް ގަދަބާރުން އަރައި ދިރިއުޅެމުން ގެންދާ، އިސްރާއީލީ ޔަހޫދީ މީހުން ފިޔަވައި ދެން އެބިމުގައި ދިރިއުޅޭ ހުރިހާ ޤަބީލާއެއްގެ މީހުންނަށް، ކަންޢާން މިނަމުން ބޭނުންކުރެއެވެ. ކަންޢަނީންނާ ބެހޭ ގޮތުން، އެމެރިކާގެ އާކިއޮލޮޖިސްޓެއް ކަމުގައިވާ ތާރީޚީ ޢިލްމުވެރިޔާ ޖޭމްސް ހެންރީ ބްރެސްޓެޑް (JAMES HENRY BREASTED, 27 AUG 1865 – 2 DEC 1935) ލިޔުއްވާފައި ވެއެވެ.

“ހަމަކަށަވަރުން ކަންޢާން މީހުންނަކީ، 2500 މކ. ގައި ފަލަސްޠީނުގައި ވަޒަންވެރިވި ޢަރަބި ޤަބީލާތަކުގެ މީހުންނެވެ.”

އަދި، ޢަރަބި މުއައްރިޚެއް ކަމުގައިވާ އަލްޠަބަރީ ދެކެވަޑައި ގަންނަވާ ގޮތުގައި ކަންޢާން އަކީ، “ނޫޙްގެފާނުގެ ބޭފުޅުންގެ ތެރެއިން ބޭފުޅެކެވެ. އަދި، އެބޭފުޅާއަށް ޢަރަބިން ކިޔާއުޅެނީ، “ޔާމް” އެވެ. މިގޮތުގެ މަތިން އެމީހުންބުނެ އުޅެއެވެ! ހަމަކަށަވަރުން، ހާމް އަކީ އަހަރުމެންގެ ބޮޑުބޭބެ “ޔާމް” އެވެ.”  އަބީ ޖަޢްފަރު މުޙައްމަދު ބިން ޖަރީރުލްޠަބަރީ ލިޔުއްވި (ތާރީޚުލްޠަބަރީ) މިފޮތް، “ތާރީޚުލް ރުސުލި ވަލްމުލޫކި” ބައްލަވާ ލައްވާށެވެ!

އަލްޠަބަރީ އޭނާގެ ފޮތުގެ އެހެން ހިސާބެއްގައި ވިދާޅުވެފައި ވެއެވެ!

“ހަމަކަށަވަރުން ކަންޢާން އަކީ، ޙާމްގެ ދަރިއެވެ. ޙާމް އަކީ، ނޫޙްގެ ދަރިއެވެ.”

އެއްވެސް ޙާލެއްގައި މިފަދަ ވަރުގަދަ ދަލީލުތަކާއި ހެކިތައް ފާޅުކޮށް ފެންނަން ހުއްޓައި، މިއަދު ފަލަސްޠީނުގައި ދިރިއުޅެމުންދާ ޢަރަބިންނާ މެދު އެބައި މީހުންނަކީ، ކަންޢާނީ ނުވަތަ ޔަބޫސީ ދަރިކޮޅުން އައިސްފައި ތިބި ބައެއް ނޫން ކަމުގައި ދެކި، ޝައްކުތައް އުފެދިގެން ނުވާނެއެވެ. އަޅުގަނޑު މެންނަށް ވަރަށް ފާޅުކަންބޮޑުކޮށް، އެނގޭގޮތުގައި ފަލަސްޠީނުގެ ޒަމާންވީދިގު ތާރީޚްގައި ޔަހޫދީންނަކީ ހަމައެކަނި ދަތުރުވެރިބަޔަކު ތަނެއްގައި މަޑުކޮއްލާ ބީދައިން ފަލަސްޠީނު ބިމަށް އެރިބައެކެވެ. މިހާރު އެބިމަށް ގަދަވެގެން ތިއްބަސް، އެބިމުގެ ޙަޤީޤީ އަހްލު ވެރިންނާ އެއްވެސް ނަސަބީ ގުޅުމެއް ހުރިބައެއް ނޫންކަން އަބަދުވެސް ހަނދާންކުރަން ޖެހޭނެއެވެ. އަދި އެބިމަށް ގަދަކަމުން އެރި ޒައޮނިސްޓް ޔަހޫދީން އުފުލާ ދަޢްވާތަކަކީ، މުޅިން ދޮގު ދަޢްވާ ތަކެއްކަން ޔަޤީން ކުރަން ޖެހޭނެއެވެ.

އާދެ! ކަންޢާނީންނަކީ، އިސްރާއީލް ދަރިކޮޅަށް ވުރެ އެތައް އެތަކެއް ގުނައެއް ކުރިއެރުމާއި އަމިއްލަ ޙަޟާރަތެއް ޤައިމުކޮށް، މާކުރީ ސަފުގައި ތިބި، ޙަޟާރަތެއްގެ ބައެއްކަމުގައި މިހާރުގެ މުއައްރިޚުން ލިޔުއްވާފައި ވެއެވެ. ކަންޢާނީން ނަކީ، އަމޫރީންގެ ދަރިކޮޅެވެ. އަމޫރީންނަކީ، ޙަޤީޤީ ސާމީ ދަރިކޮޅުގެ ދިރިއުޅުމާއި އާދަކާދަތައް ތަމްޘީލްކޮށް ދިން ބައެކެވެ. އެމީހުން މިއާދަކާދަތަކާއި ހުނަރުތައް ވާރުތަކުރީ އެމީހުންގެ ކާބަފައިން ކަމުގައިވާ، ޢަރަބި މުސްލިމުންގެ ކިބައިން ކަމަށް މުއައްރިޚެއް ކަމުގައިވާ ޖަފްރޭޒް އެނާގެ ފޮތް ކަމުގައިވާ، “ފަލަސްޠީން އިލައިކުމުލް ޙަޤީޤާ” މިފޮތުގައި ލިޔުއްވާފައި ވެއެވެ.

އަމޫރީންގެ އަޑު މަޑުމަޑުން އޮބެމުން ގޮސް ފަނޑުވެ ގެއްލިގެން ދިއުމަށް ފަހު ކަންޢާނީންގެ ނަން މިއަދާ ހަމައަށް ވެސް ދިރިދެމި އޮތީއެވެ. އެގޮތުން “ކަންޢާނީން” މިނަން ފަލަސްޠީނުގެ ވަޒަންވެރިންގެ ނަމަކަށް ޚާއްޞަވެގެން ދިޔައީއެވެ. ފަހެ، ފަލަސްޠީނުގައި ދިރިއުޅޭ އިސްރާއީލް މީހުން ނޫން އެންމެންނަށް މިހާރު ބޭނުންކުރެވެނީ، ކަންޢާނީންގެ ގޮތުގައި އެނަމެވެ. މަޝްހޫރު ޔަބޫސީންނަކީ، ކަންޢާނީ ދަރިކޮޅުން ކަފިވި ބައެކެވެ.

އެވޭލާ ޒަމާނުއްސުރެ ފަލަސްޠީނުގައި އޮތީ، ކަންޢާން ދަރިކޮޅުގެ ރަސްކަމެވެ. އެއަށްފަހު، 1550 މކ. ގައި މިޞްރުގެ ޤަދީމީ ރަސްކަމުގެ (NEW KINGDOM OF EGYPT. [EGYPTION EMPIRE]) ދަށަށް ފަލަސްޠީން ދިޔައެވެ. އެހެނަސް ޔަބޫސީން ގެންދިޔައީ މިޞްރުގެ ފިރްޢައުނުންގެ ރަސްކަމަށް، ތަބާވެ ތިބެގެން ޖިޒީ ދައްކަމުން ނެވެ. ޔަބޫސީން ވެރިކަން ކުރި ދުވަސްވަރަކީ، ކުރިއެރުންތަކެއް ފެނިފައިވާ ޙަޟާރަތެއް އޮތް ރަސްކަމެކެވެ. ވެރިރަށަކީ، ޤުދުސް އެވެ. ޤުދުސްއަށް އޭރު ކިޔަނީ އޫރް ސާލިމް (ސަލާމަތް ތެރިކަމުގެ ރަށް) އެވެ.

ތައްލުލް ޢަމާރަނާގެ ކޮނުންތަކުން އޫރްސާލިމްގެ ރަސްކަލެއްގެ ހަނދާންތައް ފެނިފައި ވެއެވެ. މިވާހަކަތައް “ދަ ހޭންޑްބުކް އޮފް ޕެލަސްޓައިން” (HARRY CHARLES LUKE, 1884 – 1969 & EDWARD KEITH-ROACH, 1885 – 1954. THE HANDBOOK OF PALESTINE & TRANSJORDAN. 1922) ލިޔުއްވާފައި ވެއެވެ. 140 އަހަރު ވަންދެން، ޔަބޫސީން (ކަންޢާނީން) ބަނީ އިސްރާއީލް ދަރިކޮޅު މީހުންނާ ވަރުގަދައަށް ހަނގުރާމަ ކުރިއެވެ. މިހަނގުރާމައައި ހެދި އޫރްސާލިމް (URSALIM) ފަތަޙަ ނުކުރެވި ދުވަސް ތަކެއް ލަސްވެގެން ދިޔައެވެ. ޤުދުސް އަށް، ބަނީ އިސްރާއީލު މީހުންނަށް އެރުނީ ދާއޫދުގެފާނުގެ ވެރިކަމުގައެވެ.

ފަހެ، ބަނީ އިސްރާއީލް މީހުންގެ، ދިގުލައިގެން ދިޔަ މިހަނގުރާމައިގެ ލީޑަރަކީ، ޔޫޝަޢު ބިން ނޫން (JOSHUA) އެވެ. މިހަނގުރާމަ ދެމިގެންގޮސް، 1049 މކ. ގައި ދާއޫދުގެފާނު ވެރިރަށް ކަމުގައިވާ ޤުދުސްޝަހަރު ފަތަޙަ ކުރެއްވީއެވެ. އަދި ޤުދުސް ޝަހަރު ގައި ދައޫދުގެފާނު އެއްކައުވަންތަ ކަމުގެ ރަސްކަމެއް ބިނާކުރެއް ވިއެވެ. މިއީ ބަނީ އިސްރާއީލް މީހުން ފަލަސްޠީން އަށް އަރައި ކުރި ހަނގުރާމައިގާ ޤުދުސް ހިފި ފުރަތަމަ ފަހަރެވެ.

ބަނީ އިސްރާއީލުންގެ މިއެރުމާ ހަމައަށް ފަލަސްޠީން ގައި ރަސްކަންކުރީ، ކަންޢާނީ ދަރިކޮޅުގެ ޔަބޫސީންނެވެ. އަދި އެއަށް ފަހު ވެސް ފަލަސްޠީން ގައި ސާމީ ދަރިކޮޅުގެ ޢަރަބި ކަންޢާނީ މުސްލިމުން މިއަދާ ހަމައަށް ވެސް ދިރިއުޅެމުން އެބަގެންދެއެވެ. އެމީހުންނަކީ ފަލަސްޠީނުގެ ޢަރަބި މުސްލިމުންނެވެ. މިއަދު ވެސް އެބިމުގައި އުޅެމުން އެގެންދަނީ މިމީހުން ކަމުގައިވާ ޢަރަބި މުސްލިމުންނެވެ.

ފަހެ، އެބިމުގައި ވަޒަންވެރި ވެގެންތިބި، ސާމީ ދަރިކޮޅުގެ ނޫންމީހުންނަކީ، ދަތުރުވެރިންގެ ގޮތުގައި އެބިމަށް އެކިދުވަސް ވަރުގައި އެރި، ދަތުރުމަތީ މީހުންނެވެ. އަޞްލު ވަޒަންވެރިންނެއް ނޫނެވެ. ޔަހޫދީންނަކީ ވެސް އެގޮތުގައި އެބިމަށް އެރި ބައެކެވެ.

އާދެ! ސާމީ ދަރިކޮޅުގެ ކަންޢާން މީހުން، ފަލަސްޠީނުގައި ވަޒަންވެރިވެ ދިރިއުޅެމުން ގެންދަނިކޮށް، އެބިމަށް ގަދަކަމުން އަރައި ގަދަވެގަތް ބަނީ އިސްރާއީލްގެ ޔަހޫދީން، އެބިމަށް އެމީހުންގެ ޢިބްރާނީ ބަހުން އެކިނަންނަން ކިޔާހަދާފައި ވެއެވެ. އެގޮތުން އެބިމަށްދިން އެއްނަން ކަމުގައިވާ، “އިސްރާއީލްގެ ބިން” (އަރްޟު އިސްރާއީލް) ޚާއްޞަ ގޮތަކަށް ފާހަގަކޮށް ލެވެއެވެ. މިބީދައިން އެބިމަށް އެރި އިސްރާއީލްގެ ދަރިކޮޅުން އުފެއްދި އިސްރާއީލުގެ ބިން، އެޒަމާނުގައި ވެސް، ކަންޢާނީން ދިރިއުޅެމުން ގެންދިޔަ ބިމަށް ވުރެ މާކުޑަބިމެއް ކަން، އެމީހުންގެ ހިބްރޫ ބައިބްލް ޖަޖްސް (އަލްޤުޟާތް، JUDGES) ފޮތުގެ، 1 ވަނަ ބާބުގެ، 11 ވަނަ އާޔަތުގައި އައިސްފައި ވެއެވެ.

ފަހެ، ކަންޢާންބިން އެކުލެވެނީ، ފިލިސްތިޔާ (PHILISTIA) “ޠާގެ ބަދަލުގައި ދެނުކުތާޖެހިތާ އާއެކު ލިޔުނީމާ އޮންނަގޮތަށް” އާއި ފީނީޤިއްޔާ (PHOENICIA) ދަރިކޮޅުގެ މީހުން ދިރިއުޅެމުން ގެންދިޔަ ސަރަޙައްދު ހިމެނޭގޮތަށް މުޅި އެސަރަޙައްދަ ށެވެ. ފިލިސްތިޔާ ބިމަކީ މިހާރުގެ ފަލަސްޠީންގެ ސާހިލީ ރަށްތަކާއި އެރަށްތަކުގެ ބިމެވެ. އަދި ފީނީޤިއްޔާ ބިމަކީ މިހާރު ލެބްނާން ބިމުގެ ސާހިލީ ރަށްތަކާއި އެރަށްތަކުގެ ބިމެވެ. މުޅި މިސަރަޙައްދަކީ، ފަލަސްޠީންގެ ބިމެވެ. ސޫރިޔާ ޖުނޫބިއްޔާ އޭ މިކިޔަނީ މިސަރަޙައްދަ ށެވެ.

ފިލިސްތިޔާ:

ފިލިސްތިޔާ (PHILISTIA) ބިމަކީ، ފިލިސްތިޔާގެ އަހްލުވެރިން (PHILISTINES, 1175 BCE – 722 BCE) މީލާދީ ތާރީޚް ޖަހަންފެށުމުގެ ކުރީގައި ވަޒަންވެރި ވެގެން އުޅުނު ބިމެވެ. މިއީ ކަންޢާނީންގެ ބިމެކެވެ. މިމީހުންނަކީ، ކަންޢާނީން އެބިމުގައި އުޅެނިކޮށް އެތަނަށް އަރައި ރަސްކަމެއް ޤައިމްކުރި ދަރިކޮޅެކެވެ. ފިލިސްތިޔާގެ ބިމަކީ، ލިވާންޓް ސަރަޙައްދުގެ އައްސޭރި ފަށުން، މިހާރުގެ ލެބްނާންއަށް ވާ ބައިގެ އައްސޭރީގައި ވާ، 5 ރަށަށް ހިމެނޭގޮތަށް އޮތް ސަރަޙައްދެވެ. ފިލިސްތިޔާ މީހުންނަކީ، ގަދަކަމުން އެބިމަށް އަރައި އެސަރަޙައްދު ގައި ވަޒަންވެރިވި މީހުންނެވެ. އޭރު ބަނީ އިސްރާއީލު މީހުން ފަލަސްޠީނުގައި އަރާތިއްބެވެ.

ފަހެ، އެފަސް ރަށަކީ، ޢަސްޤިލާން (ASHKELON) އާއި އިސްދޫދް ނުވަތަ އަޝްދޫދް (ASHDOD) އާއި އިކޯން (EKRON) އާއި ގަތް ނުވަތަ ގެތް (GATH) އާއި ޣައްޒާ (GAZA) އެވެ. ގަތް ނުވަތަ ގެތް އަކީ، ތަލްއަލްޞާފީ އޭ ކިޔުނު ޝަހަރެވެ. އެއީ ޖާލޫތް (GOLIATH) އާއި އެކަލޭގެ ފާނުގެ އަޚުންގެ ރަށެވެ. މިބިމުގައި އުޅެމުން ގެންދިޔަ ދަރިކޮޅަށް ކިޔަނީ، ފިލިސްތީނީން ނެވެ.

މިބާގައަކީ، މިޞްރުގެ ރެމްސީސް ތިނެއް (RAMSES 3) ރަސްގެ ފާނުގެ ދުވަސްވަރުގައި ކަނޑުމަތީގެ މީހުން (SEA PEOPLES) ގެ ނަމުގައި މެދުތެރޭކަނޑު މަތީގައި އަބަދުހެން އުޅެމުން، މިޞްރަށް އެރުމަށް ދިމާކުރުމުން، ރެމްސީސް އަތުން ބަލިވުމުން، ދެންދާނެ ދިމާއެއް ނެތުމުން، އެބިމަށް ފުންމާލާއި ގަދަކޮށްލި ބައެކެވެ. ދެން ކަންޢާނީން ދުރަށް ފަހާލައި އެހިސާބުގައި ވަޒަންވެރިވީ އެވެ. މިމީހުން ބަލިކޮށް އެސަރަޙައްދު ހިފީ، 722 މކ. ގައި އާޝޫރީން (ASSYRIAN) ނެވެ. ފަހުން ފިލިސްތިޔާގެ ނަން، ހެލެނިކް (HELLENIC) އާއި ރޯމަން (ROMAN) އިރުގައި މިހާރު މިކިޔާ ގޮތަށް ފަލަސްޠީނަށް ބަދަލުވީއެވެ.

ފީނީޤިއްޔާ:

ފީނީޤިއްޔާ އަކީ، ފީނީސިޔާ (PHOENICIA, 1200 BC – 539 BC) ދަރިކޮޅުން އުފެއްދި ރަސްކަން ހިންގި ބިމެވެ. މިއީ ވެސް ހަމަ ކަންޢާން ދަރިކޮޅުގެ ބިމެވެ. ފީނީޤީންނަކީ ވެސް ޤަދީމީ ލިވާންޓް ސަރަޙައްދުގެ އައްސޭރިފަށް، މިހާރު ލެބްނާންގެ އައްސޭރީގައި ހުރިރަށްތަކެއް ކަމުގައިވާ، ޖުބައިލް (BYBLOS) އާއި ޞައިދާ (SIDON) އާއި ޞޫރް (TYRE) ފަދަ ރަށްތަކުގައި، 2300 އިން ފެށިގެން، 1200 މކ. ގައި ވަޒަންވެރިވެ މަޝްހޫރު ވުމަށް ފަހު، 1200 މކ. ކުރީގައި ކަންޢާންގެ ބިމުގައި އުފެއްދި ރަސްކަމެކެވެ.

މިދަރިކޮޅުގެ އަޞްލާމެދު މުއައްރިޚުން ޚިލާފްވެއެވެ. އެއްބަޔަކު ބުރަވަނީ، ކިނާހީ ނުވަތަ ކިނާހްނާ އިންގެ ދުވަސްވަރުގައި ކަންޢާނީންގެ ތެރެއިން، އަމިއްލައަކަށް އުފެދިގަތް ދަރިކޮޅެއް ކަމުގައެވެ. އަނެއްބަޔަކު ބުނަނީ، މެދުތެރޭ ކަނޑުގައި އުޅެމުންދިޔަ ބައެއް އެބިމަށް ގަދަކަމުން އެރީ ކަމަށެވެ. އަނެއްބަޔަކު ލިޔަނީ، މިހާރުގެ ބަހްރައިން ހިސާބުން، ޕާޝިއަން ގަލްފު ތެރެއިން އައިސް އެހިސާބުގައި ވަޒަންވެރިވި ބައެއްކަމަށެވެ. ރަސްކަމެއްގެ ގޮތުގައި މިދަރިކޮޅު ދެމިއޮތީ، 1200 އިން ފެށިގެން، 539 މކ. އަށެވެ. ފާރިސީންގެ ލަޝްކަރު ސައިރަސް ދަ ގްރޭޓް (CYRUS 2 OF PERSIA, CYRUS THE GREAT) ގެ ޤިޔާދަތުގެ ދަށުގައި އެބިމަށް އަރާއި، 539 މކ. ފިނީޤިއްޔާ ހިފަންދެން، މިރަސްކަން ދެމިއޮތެވެ.

އާދެ! ޝާމްގެ މިސަޙައްދަށް ބާލަސްތީންގެ ނަމުން ބޭނުން ކުރެވުނެވެ. ދެން ފިލަސްޠީން އޭ ކިޔުނީއެވެ. މިނަން އުފެދި ކިޔާފައި ވަނީ، ފަލަސްޠީންގެ އުތުރުގައި ދިރިއުޅެމުން ދިޔަ، ފިލިސްތީނީންނަށް ނިސްބަތްކޮށް ކަމަށް މުއައްރިޚުން ބުނެއެވެ. އެބައި މީހުން މަޝްހޫރުވެފައި ވަނީ، އަލްފިލިސްތީނިއްޔޫން (ފާފުގައި އިބިފިލި، ދެނުކުތާ ޖެހިތާއަކުން) މިނަމުންނެވެ. ބާލަސްތީން، މިނަމަށް އިޝާރާތް ކުރެވިފައި މިވަނީ، “ބަލާސްތޫ” މިބަހުން ކަމަށް ވެދާނެއެވެ. ބަލާސްތޫ މިނަމަކީ، އާޝޫރީ ރަސްކަން (ASSYRIAN EMPIRE) ކުރެއްވި ރަސްކަލެއް ކަމުގައިވާ، އަދާދް ނިރާރީ ހަތަރެއް (ADAD-NIRARI 4) ފިލިސްތިޔާގެ އައްސޭރި ރަށްތަކަށް ދެއްވި ނަމެކެވެ.

އަދާދް ނިރާރީ ހަތަރެއް އަކީ އަދާދް ނިރާރީ ތިނެއްގެ ދަރިކަލުންނެވެ. އަޞްލުނަމަކީ، ޝަލްމަންސީރް ހަތަރެއް (SHALMANESER 4, 783 – 733 BC) އެވެ. ފަހެ، މިރަށަކީ އަލްފިލިސްތީނިއްޔޫން (ފިލިސްތީންގެ މީހުން) ދިރިއުޅެމުން ގެންދިޔަ ރަށެވެ. ކަންޢާން ދަރިކޮޅުގެ ބިމެވެ. ފިލިސްތިޔާ އާއި ފިނީޤީންގެ ބިމަކީ ވެސް ކަންޢާނީންގެ ބިމެވެ.

ދެވަނަ ރިވާޔަތެއް ބުނާގޮތުން ފިލިސްތިޔާ އަށް، ބާލަސްތީން މިނަން ކިޔިފައި މިވަނީ، ރޯމަން ވެރިކަމުގެ ރަސްކަލެއް ކަމުގައިވާ، ވެސްޕާސިއަން (VESPASIAN) އެވެ. ލެޓިން (LETIN) ބަހުން، މިރަސްގެފާނުގެ ފުރިހަމަ ނަމަކީ، (TITUS FLAVIUS CAESAR VESPASIANUS AUGUSRUS) އެވެ. ރަސްކަމުގައި އޮފީހުގައި އިންނެވީ، 1 ޖުލައި 69 އިން ފެށިގެން، 23 ޖޫން 79މ. އަށެވެ. މީނާއަކީ، ރޯމަން އެންޕަޔަރގެ، 9 ވަނަ ރަސްކަލެވެ. ފަހެ، މިރަސްގެފާނު އޭނާގެ ފައިސާ، އެނަމުގައި ޖެއްސެވުމުން ނެވެ. މިކަން ކުރައްވާފައި ވަނީ، މީލާދީން، 70 ވަނަ އަހަރު، ރޯމަނުން އެންމެ ފުރަތަމަ ފަހަރަށް ޤުދުސް ޝަހަރު ހިފުމުގެ މަޤްޞަދުގައި ވަށާލުމަށް ފަހުގައެވެ.

ތިންވަނަ ބުނުމެއްގައި ބުނެފައި ވަނީ، އެވޭލާ ޢަރަބިން އެމީހުންގެ ފައިސާއަށް، އެންމެ ފުރަތަމަ ފިލްސް ކިޔާތީއާއި ޠީން އަކީ މަށިކަމަށް ވުމުން އެދަރިކޮޅު މީހުން، މިބިމަށް ފިލިސްތީންއޭ ކީކަމަށެވެ. މިހާރުވެސް ޢަރަބިން ސަޢޫދިޔާގައި ފައިސާއަށް ބޭނުންކުރަނީ ފުލޫސް އެވެ. ލާރިއަކީ ފިލްސް އެވެ.

ހިބްރޫބައިބްލް ގައި އެބިމަށް ފިލިސްތިޔާ ބޭނުންކުރެވިފައި ވެއެވެ. ޔޫއީލް ފޮތުގެ، 3 ވަނަ ބާބުގެ، 4 ވަނަ އާޔަތް ބައްލަވާށެވެ.

“އޭ! ޞޫރްގެ މީހުންނޭވެ! އަދި، ޞައިދާގެ މީހުންނޭވެ! އަދި ހުރިހާ ދާއިރާއެއްގެ ފިލިސްތިޔާ މީހުންނެވެ…..ނިމެންދެން.”

ޙަޤީޤަތަށް ބަލާއިރު، އެންމެފުރަތަމަ ޝާމްކަރައިގެ ބިމުގެ އެހިސާބަށް، ބާލަސްތީންގެ ނަމުން ނަން އިޚްތިޔާރުކުރި ބަޔަކީ، ކުރީޒަމާނުގެ ޔޫނާނީން (ގްރީކް މީހުން) ޔޫނާންގެ މީހުންނެވެ. ބާލަސްތީން މިރަށް ރޯމަން މީހުންނަށާއި ބައިޒަންތީން މީހުންނަށް ދަސްވީ، ގްރީކް މީހުންގެ ފަރާތުންނެވެ. ރޯމަނުންގެ އިރުގައި، ބާލަސްތީން ގެންގުޅުނީ ތިންބަޔަކަށް ބަހާލައިގެން ނެވެ. އިސްލާމީ ފަތަޙައައި ހަމައަށް މިބެހުން މިގޮތަށް ދެމި އޮތެވެ. މިނޫން ވެސް ބައެއްނަން ޝާއިރުންގެ ޅެންވެރިކަމުގެ ބަގިޗާގައި ރަމްޒީ ގޮތުން، ފަލަސްޠީނަށް އެކިނަން ނަމުގައި ބޭނުން ކޮށްފައި ވެއެވެ. އޭގެތެރޭގައި މިސާލަކަށް، “ބިލާދުއްތަވްރާތް” (ތަވްރާތްގެ ރަށް) އާއި “ބިލާދުއްއާބާއީ” (ކާބަފައިންގެ ރަށް) އާއި “އަލްބިލާދުލް މުޤައްދަސް” (މާތް ބިން) މިފަދަ ނަންނަން ހިމެނެއެވެ.

އާދެ! ފިލިސްތިޔާ އިން ބާލަސްތީނަށް ދެން، ފިލިސްތީން އަށް، އަދި އޭގެ ފަހުން، މިއަދު މިބޭނުން ކުރެވޭ ގޮތަށް، ފަލަސްޠީން އޭ ކިޔުނީ މިދެންނެވި ގޮތްތަކުގެ މަތީންނެވެ. ލިޔެކިއުން ތަކުގައި މިހާރު ބޭނުންކުރެވޭ ގޮތަށް ފަލަސްޠީން، ބޭނުންކުރަން ފަށާފައިވަނީ، އިސްލާމީ ފަތަޙައަށް ފަހު، ޢުމަރުގެފާނު ލިޔުއްވި ޢަހްދުނާމާ (އެއްބަސްވުން) އިން ކަމަށް ވެއެވެ. އޭގެ ކުރިން އަރަބިން މުޅިންވެސް ބޭނުންކުރަމުން ގެންދިޔައީ ޝާމްކަރައިގެ ވެރިކަން ކުރާރަށްރަށުގެ ނަމެވެ. ފަލަސްޠީން ބަލަމުން ގެންގޮސްފައި ވަނީ، ސޫރިޔާ ދެކުނު (ސޫރިޔާ އަލްޖުނޫބިއްޔާ) ގެ ނަމުންނެވެ. ޢުޘްމާނީ ޚިލާފަތުގައި ވެސް އެކިއެކި ސިޔާސީ ކަންކަމާއި އިދާރީކަން ކަމުގަޔާއި އެހެނިހެން ލިޔެކިޔުން ތަކުގައި ބޭނުންކޮށް ފައިވަނީ، ސީދާ ނަމަކުން ނޫނެވެ. އަލްޤުދުސް އާއި ބައިރޫތްގެ ނަމުންނެވެ.

ކްރިސްޓިއަން އަދަބުގައި އެންމެ މަޤްބޫލު ނަމަކަށް ބޭނުންކޮށްފައި ވަނީ، ބާލިސްތީން އެވެ. އެހެނަސް ބަލްފޯރ ވަޢްދުގައި އަދި އެހެނިހެން އިނގިރޭސި މޭންޑޭޓްގައި އޮތްދުވަސް ވަރުގެ ރަސްމީ ލިޔެކިޔުން ތަކުގައި ބޭނުންކޮށް ފައިވަނީ، މިހާރުގެ ގޮތަށް ފަލަސްޠީން އެވެ.

ބަނީ އިސްރާއީލް:

ދުނިޔޭގެ ކަންތައްތައް ހަމަޖެހި، އިންސާނުން ދުނިޔޭގައި ވަޒަންވެރިވެ އުޅެން ފެށީއްސުރެ ވެސް، އެބައިމީހުންގެ މެދުގައި ހަމަނުޖެހުމާއި ޙަސަދަވެރި ކަމާއި އަރާރުމުގެ މައްސަލަތައް ވަނީ، ހިނގަމުން އައިސްފައެވެ. އެކިއެކި ނަބީންނާއި ރަސޫލުންގެ ދުވަސް ވަރުގައި އެޤައްމުތަކުގައި ވެސް އޮތީ އެގޮތްތަކެވެ. އިބްރާހީމްގެ ފާނަށް ހާޖަރުގެ ބަޑުން، އިސްމާޢީލްގެފާނު ލިބިވަޑައި ގެންނެވިއެވެ. އަދި، ސާރާގެ ބަޑުން، އިސްޙާޤްގެފާނު ލިބިވަޑައި ގެންނެވިއެވެ. އިސްޙާޤްގެފާނަށް ޔަޢްޤޫބްގެފާނު ލިބިވަޑައި ގަތެވެ. ޔަޢްޤޫބްގެފާނަކީ، އިސްރާއީލްގެ ފާނެވެ. ދުނިޔެއަށް އިސްރާއިލީ ދަރިކޮޅު ފެތުރިގެން ދިޔައީ ޔަޢްޤޫބްގެ ފާނުގެ ފަރާތުންނެވެ.

ދުނިޔެއަށް ޢަރަބި ދަރިކޮޅު ފެތުރިގެން ދިޔައީ އިސްމާޢީލްގެ ފާނުގެ ފަރާތުންނެވެ. މިދެ ދަރިކޮޅުގެ ވެސް އަޞްލަކީ، އިބްރާހީމްގެ ފާނެވެ. އެކަލޭގެފާނު ފޮނުއްވުނީ، އޫރް (UR) އަށެވެ. މިހާރު މިރަށަކީ، ޢިރާޤްގެ ޝަހަރެކެވެ. އެޤައްމުގައި އެކަލޭގެ ފާނާއި އެޤައްމުގެ މީހުންނާ ދެމެދު ހިނގާދިޔަކަންކަން ހިނގާދިއުމުން، އެކަލޭގެފާނު ޢިރާޤުން ނުކުމެ ވަޑައިގެން، ފުރާތުކޯރު ހުރަސް ކުރައްވައި ކަންޢާނުގެ ބިމަށް ވަޑައިގަތެވެ. މިހުރަސް ކުރެއްވުމަށް “އަބީރޫ” ނުވަތަ “ހަޕީރޫ” ނުވަތަ “ޢިބްރީ” ނުވަތަ “ހިބްރޫ” އޭ ކިޔުނެވެ. ޢިބްރާނީންނަކީ، މިކޯރު ހުރަސްކޮށް ފަލަސްޠީނަށް އެރިމީހުން ކަމުގައި ބުނެއުޅެއެވެ. އަދި އިސްޙާޤްގެފާނުގެ ދަރިކަލުން މޫސާ (MOSES) ގެފާނާއެކު، މިޞްރުން ފިރްޢައްނުގެ އުދަގުލާހެދި ނުކުތް، މީހުންނަކީ، ޔައްޤޫބްގެ ފާނަށް ނިސްބަތްވާ ބަނީ އިސްރާއީލްގެ ދަރިކޮޅުގެ މީހުންނެވެ. މިއީ އަޞްލު ޔަހޫދީ ދަރިކޮޅެވެ. މިމީހުންނަކީ ޢިބްރާނީންނެވެ.

ތާރީޚަށް ބަލާއިރު މުއައްރިޚުންގެ ބަހަކީ، އިބްރާހީމްގެފާނު ޢިރާޤް ދޫކުރައްވައި ކަންޢާންނަށް ވަޑައިގަތީ، ކަންޢާނީން އެބިމުގައި ވަޒަންވެރިވެގެން އުޅޭތާ، އެއްހާސް އަހަރާއި އެއްހާސް ތިންސަތޭކަ އަހަރާދެމެދުގެ މުއްދަތެއް ފާއިތުވި ފަހުންނެވެ. އިބްރާހީމްގެފާނު ވަޒަންވެރި ވެވަޑައިގަތީ، ހިބްރޫން ނުވަތަ ހަބްރޫން އަވަށުގައެވެ. އެކަލޭގެ ފާނުގެ ދެދަރިކަލުން، އިސްމާޢީލްގެ ފާނާއި އިސްޙާޤްގެފާނު ވެސް، އަދި އިސްޙާޤްގެ ފާނުގެ ދަރިކަލުން ޔަޢްޤޫބްގެފާނު ވެސް، އުފަންވެވަޑައި ގަތީ، ހަބްރޫންގައި އެކަލޭގެފާނު ވަޒަންވެރިވެ ވަޑައިގަތް ފަހުންނެވެ. އަދި ޔަޢްޤޫބްގެފާނުގެ، 12 ފިރިހެން ބޭފުޅުން ލިބިވަޑައިގަތީ ވެސް ކަންޢާން ބިމުގައެވެ. ހަބްރޫންގައެވެ. އެއީ ޝާމްކަރައެވެ. ފަލަސްޠީނެވެ.

“އިސްރާއީލް” އަކީ ތަޢްޤުބްގެ ފާނުގެ ނަންފުޅެކެވެ. ބަނީ އިސްރާއީލް (ISRAELITES) ގެ މާނައަކީ، “އިސްރާއީލުގެ ދަރިފަސްކޮޅު” އެވެ. އިސްރާއީލް ދަރިކޮޅު ނިސްބަތްވަނީ، ޔަޢްޤޫބްގެ ފާނަށެވެ. ފަހެ، އެއީ އެކަލޭގެފާނުގެ، 12 ބޭފުޅުންގެ ދަރިފަސްކޮޅެވެ. އިސްރާއީލްގެ ބާރަ ޤަބީލާ (TWEIVE TRIBES OF ISRAEL) އަކީ މިދަރިކޮޅެވެ.

އިސްރާއީލްގެ ދަރީން (SONS OF ISRAEL) ތަކަކީ މިދަރިކޮޅެވެ. ބަނީ އިސްރާއީލް މީހުން ވަކި ޖަމާޢަތެއްގެ ގޮތުގައި ވުޖޫދުވެ، ނަސްލީ ޖަމާޢަތެއްގެ ސިފައާއި ނަން ޚިޔާރުކުރީ، ޔަޢްޤޫބްގެފާނުގެ ޙަޔާތްޕުޅުގައެއް ނޫނެވެ. އަދި ބަނީ އިސްރާއީލް ވަކި ނަސްލެއްގެ ގޮތުގައި އުފެދި ފާޅުވީ، ކަންޢާނުގައެއް ވެސް ނޫނެވެ. އަދި ޔަޢްޤޫބްގެފާނާ އެކު، މިޢާއިލާ ކަންޢާންގެ ބިން ދޫކޮށްލައްވައި ދާއިމަށް އެހެން ބިމަކަށް ވަޑައިގަތީ އެބޭފުޅުންގެ އަމިއްލަ އިޚްތިޔާރު ގައެވެ. އެއްވެސް މަޖްބޫރުކަމެއް ނެތިއެވެ.

އެނގިވަޑައި ގަންނަވާނެ ފަދައިން، މިމީހުންނަކީ، އަޞްލު ޔަހޫދީންނެވެ. އިލާހީ ފޮތެއްގެ އަހްލުވެރިން ނަށް ވުމުގެ ނަޞީބު ދެއްވީ، މިދަރިކޮޅުގެ މީހުންނަށެވެ. އެހެނަސް އެބައިމީހުންގެ ޙަސަދަވެރިކަން ހުރި މިންވަރަކީ، ޔަޢްޤޫބްގެފާނުގެ ދޮށީ، ދިހަ ފިރިހެން ބޭފުޅުން، އެބޭފުޅުން އެބޭފުޅުންގެ ތުއްޕުޅު ކޮއްކޯފުޅު، އަދި ޔަޢްޤޫބްގެފާނުގެ އެންމެ ލޯބިފުޅުވާ ދަރިކަލުން ޔޫސުފްގެފާނު ގެންގޮސް ސަހަރާގެ ތެރޭގައި ހުރި ވަޅަކަށް ވައްޓާލީއެވެ.

އެވަޅުން އެކަލޭގެފާނު ނަގައިގެން މިޞްރަށް ގެންގޮސް “ކަންޢާނީ އަޅުކުއްޖެއް” ގެ ގޮތުގައި މިޞްރަށް ވިއްކާލީ ޢަމާލިޤުން (AMALEKITES) ގެ ވިޔަފާރިވެރި ޤާފިލާއެއްގެ މީހުންނެވެ. ޢަމާލިޤާއިންނަކީ، މައްކާގެ ޙަރަމްފުޅު ބިމުގައި އެވޭލާޒަމާނުގައި ވަޒަންވެރި ވެގެން އުޅުނު ޤަބީލާއެއްގެ މީހުންނެވެ. މިޞްރުގެ ޙުކްސޫސީ ރަސްކަމުގެ އެންމެމަތީ ބާރާއި ޢިއްޒަތް، އެކަލޭގެ ފާނަށް ލިބިވަޑައި ގަތެވެ.

ދެން ފަހެ، ޔޫސުފްގެ ފާނު ހެޔޮޙާލުގައި މިޞްރުގައި އުޅުއްވާކަން އެނގިވަޑައި ގަތުމުން ޔަޢްޤޫބްގެފާނު ކަންޢާންގެ ބިން ދޫކުރައްވައި ޔޫސުފްގެފާނު އަރިހަށް މިޞްރަށް ވަޑައިގަތެވެ. އެކަލޭގެފާނު މިޞަރަށް ވަޑައިގަތީ، 11 ފިރިހެން ބޭފުޅުންނާއި އަންހެން ބޭފުޅެއްގެ އިތުރުން އަޅުންނާއި އަހްލުންނާ އެކު، 70 ވަރަކަށް މީހުންގެ ޤާފިލާއެއް ގައެވެ.

މުއައްރިޚުންގެ ލިޔުންތަކުގައި ވާގޮތުން، ޔަޢްޤޫބްގެފާނު މިޞްރަށް ވަޑައިގެން ވަޒަންވެރިވެ ވަޑައިގަތީ، ގުޝިން (GOSHEN) ޝަހަރު ގައެވެ. އޭރު މިޞްރުގެ ޢަޒީޒްއަކީ އަދި ވެރިއަކަށް ހުންނެވީ އެކަލޭގެފާނުގެ ދަރިކަލުން ޔޫސުފްގެފާނެވެ. އެހެންވުމާއެކު، މިބޭފޫލުން މިޞްރުގައި އުޅުއްވަމުން ގެންދެވީ ވަރަށް ތަނަވަސް ދިރިއުޅުއް ވުމެކެވެ. މިދަރިކޮޅުން ދަރިންލިބި ދަރިފަސްކޮޅެއް އުފެދި، އެޢާއިލާ ވަކި ޤަބީލާއެއްގެ ގޮތުގައި ފުރިހަމަ ވެގެންދިޔައީ މިޞްރުގައެވެ. ފަހެ މިޞްރުގައި ޔަޢްޤޫބްގެ ފާނުގެ ދަރިކަލުންގެ ދަރިކޮޅު ދެމިގެންދިޔަ އެވެ.

ޔަޢްޤޫބްގެ ފާނާއި ޔޫސުފްގެފާނު އަވަހާރަވުމަށް ފަހުގައި މިޞްރުގެ ވެރިކަން ފުރޮޅިގެން ދިޔައީ ޙުކްސޫސް (HYKSOS) މީހުންގެ އަތްމައްޗަށެވެ. ބަނީ އިސްރާއީލް މީހުންނަކީ، ކުރީގެ ރަސްކަމުގެ ދަރުބާރުގައި މަޤާމްތަކެއް ލިބިފައިވާ ބަޔަކަށް ވުމުން، ޙުކްސޫސް މީހުން މިޞްރުގެ ވެރިކަން، 1550 މކ. ގައި އަތުލައި ގަތުމަށް ފަހު، ބަނީ އިސްރާއީލް މީހުންގެ މައްޗަށް އެންމެ ފުރަތަމަވެސް ބަލަންފެށީ، ދުޝްމަނުންގެ ލޮލަކުންނެވެ.

މިދެކޮޅުވެރި ކަމުގެ ނަތީޖާއަކީ، ބަނީ އިސްރާއީލް މީހުން ޙުކްސޫސް މީހުންގެ އަޅުންގެ ދަރަޖައަށް ވެއްޓިގެން ދިއުމެވެ. މިއަޅުވެރި ކަމުގައި ދުވަސްގަނޑަކު ތިބެންޖެހުނެވެ. މިހާލުގައި ޖެހެންޖެހުނު ސަބަބަކީ، ބަނީ އިސްރާއީލް މީހުންނަކީ، ބޭރުންއަރާ ތިބިބިދޭސީ ޤަބީލާއަކަށް ވުމާއި އެމީހުންނަކީ، މިޞްރުގައި އޮތް ވަޘަނިއްޔަތާ ޚީލާފަށް އެއްކައުވަންތަ، ﷲ އަށް އީމާންވާ ބަޔަކަށް ވާތީއެވެ. ޙުކްސޫސުންގެ ފިރްޢައުނީ ރަސްކަމުގެ އަޅުންތަކެއްގެ ދަރަޖައަށް ބަނީ އިސްރާއީލް މީހުން ވެއްޓިގެން ދިޔައީ މިކަމާހެދިއެވެ. ފަހެ، ނުހަނު އަނިޔާ ލިބެމުންދިޔަ ބައެއްގެ ގޮތުގައި ފިރްޢައުނުންގެ ދަރުބާރުގެ ބާރުގެ ދަށުގައި، 200 ވަރަކަށް އަހަރުވާންދެން މިޙާލުގައި ބަނީ އިސްރާއީލް މީހުން ތިބެންޖެހުނެވެ. ފަހެ، ބަނީ އިސްރާއީލް މީހުންނަށް މިއަނިޔާތަކުން މިންޖުވުމުގެ ނަޞީބުލިބުނީ، 1350 މކ. ގައި ﷲގެ ރަސޫލް މޫސާގެފާނު މެދުވެރި ކުރައްވައެވެ.

ފަހެ، މޫސާގެފާނުގެ ދުވަސްވަރު، ﷲ ބަނީ އިސްރާއީލްގެ މީހުން ފިރްޢައުނުގެ ކިބައިން ސަލާމަތް ކުރައްވައި ޝާމް (ސީނާ) ކަރައިގެ ސަހަރާއަށް ގެންދެވުމަށް ދަތުރު ފެއްޓެވިއެވެ. މިގޮތުގެ މަތިން، އެބައިމީހުން ފިރްޢައުނު އާއި އެނާގެ ބޮޑު ލަޝްކަރުން ސަލާމަތް ކުރެއްވީ، ކަނޑު ފެޅުއްވުމުގެ މުޢްޖިޒާ ދައްކަވައި ގެންނެވެ. ޢަދާވަތްތެރިން ޣަރަޤްކުރެއްވީ، ﷲގެ އިލާހީ ރިސާލަތައިގެން ޝާމްކަރައަށް، ފަލަސްޠީނަށް ދިއުމަށް ޓަކައެވެ. ކަންޢާން މީހުންގެ ބިމަށް އަރައި ކަންޢާނީންނައި ހަނގުރާމަކޮށް ގެން އެބިން ފަތަޙަ ކުރެއްވުމަށެވެ. އެހެނަސް އެބައި މީހުންގެ ދަތުރައިގެން މާކުރިޔަށް ނުދެވި، ސީނާގެ ސަހަރާތެރޭގައި ތިބިތިބުމުގައި މޫސާގެފާނާއި އެކަލޭގެފާނުގެ ބޭބޭފުޅު، ހާރޫނު (AARON) ގެފާނު، މިދެބެއިންނައި އެބައިމީހުން ދެކޮޅުހަދައި އަރާރުންވެ، ދެންނެވިކަމަށް ތައްރާތުގެ އަލްޢަދަދު ފޮތުގެ، 28 ވަނަ ބާބުގެ، 31 ވަނަ އާޔަތާއި، 33 ވަނަ އާޔަތުގައި އައިސްފައި ވެއެވެ.

“ކަންޢާނީންނަކީ، ހަށިތައް މާބޮޑެތި މާވަރުގަދަ ބައެކެވެ. އެމީހުންގެ ގާތުގައި އަޅުގަނޑު މެންނަކީ، މަސްކާށި ދޫނިތަކެއް ފަދަ ބައެކެވެ. އެމީހުންގެ ޝަހަރުތައް ހުންނާނީ ވަށައިގެން ވަރުގަދަ ފާރުތައް ލާފައެވެ. އަޅުގަނޑު މެންނަކަށް ހަނގުރާމައެއް ކޮށްގެން އެމީހުން ބައްޔެއް ނުކުރެވޭނެ އެވެ.”

“އޭ! މޫސާގެފާނެވެ! ކަލޭގެފާނާއި ކަލޭގެފާނުގެ ވެރި ރަސްކަލާނގެ ވަޑައިގެން އެމީހުންނާ ހަނގުރާމަ ކުރައްވާށެވެ! އަޅުގަނޑުމެން މިތަނުގައި އިށީދެ ލައިގެން ކުޅިބަލަން ތިބޭނަމެވެ!”

އަދި ވެސް ތައްރާތުގައި އައިސްފައި ވެއެވެ.

“ތިމަންމެން މިޞްރުގައި އެތިބިގޮތަށް ތިބެ މަރުވިނަމަ، މާރަނގަޅު ވީހެވެ. ތިޔަ ދެބޭފުޅުން ވެގެން ތިމަންމެން އެންމެން ފަޤީރުކަމާއި ދަތިކަމުގެ ތެރެއަށް ތިޔަ ނެރުއްވީ، ތިމަންމެން ބަނޑުހައިހޫނު ކަންމަތީ މަރާލާށެވެ. ތިމަންމެން މިޞްރުން ތިޔަ ނެރުއްވީ، ތިމަންމެންނާއި ތިމަންމެންގެ ދަރީންނާއި ތިމަންމެންގެ ގެރިބަކަރި ފަދަ ޖަނަވާރުތައް ބަނޑުހައިހޫނު ކަންމަތީ މަރާލައްވަން ތޯއެވެ.”

އަދި ޤުރްއާންގެ އަލްމާއިދާ ސޫރަތުގެ، 24 ވަނަ އާޔަތުގައި، ﷲ ވަޙީކުރައްވާ ފައި ވެއެވެ.

“އެބައިމީހުން (ބަނީ އިސްރާއީލްގެ މީހުން) ދެންނެވިއެވެ! އޭ! މޫސާގެފާނެވެ! ހަމަކަށަވަރުން އެބައި މީހުން އެރަށުގައި ދެމި ތިބިހައި ހިނދަކު، ދުވަހަކުވެސް ތިމަންމެން އެރަށަކަށް ނުވަންނާނޫއެވެ! ފަހެ، ކަލޭގެފާނު ހައްދަވައި ބޮޑުކުރެއްވި ކަލާނގެއާއި ކަލޭގެފާނު ވަޑައި ގަންނަވާށެވެ! އަދި، ޔިޔަދެކަލުން އެބައިމޫހުންނާއި ހަނގުރާމަ ކުރައްވާށެވެ! ތިމަންމެން ހަމަކަށަވަރުން މިތާނގައި އިށީދެ ތިބޭނޫއެވެ.”

ބަނީ އިސްރާއީލް މީހުންނަކީ، ހުރިހާ އިރެއްގައި ވެސް، ﷲ އަށް ކިޔަމަންވުމުގެ ބަދަލުގައި އުރެދެމުންދިޔަ ބައެކެވެ. ﷲ އެމީހުންނަށް ޓަކައި ސީނާގެ ބިމުގައި އެބައިމޫހުންގެ އެދުރުންގެ ޢަދަދަކީ، 12 ކަމުގައިވާތީ، އެޢަދަދަށް ފެނުގެ އާރުތައް ނެރުއްވައި ދެއްވިއެވެ. އަދި، އެބައިމީހުންނަށް ރިޒްޤު ދެއްވުމުގެ ގޮތުން، ރަނގަޅު ކާނާއެއް ކަމުގައިވާ، މަންނު (MANNA) އާއި ސަލްވާ (QUAILS) ކޮންމެ ދުވަހަކު ބާއްވާލެއްވި އެވެ. އަދި، ﷲ އުޑުން ވިލާފަތުރައްވައި ގެން، އެމީހުންނަށް ހިޔާވަހިކަން ދެއްވިއެވެ.

އަދި، މޫސާގެފާނު ޠޫރުފަރުބަދަ (MOUNT SINAI) އަށް  އެބައިމީހުންގެ ތެރެއިން، އެބައިމީހުން އިޚްތިޔާރުކުރި، 70 މީހުން ގޮވައިގެން، ﷲ އަށް މުނާޖާ ދެންނެވުމަށް އަރާވަޑައި ގެންނެވީ، ޤައްމުގައި ބާކީތިބި އެންމެން ހާރޫނުގެފާނައި ޙަވާލު ކުރައްވާފައެވެ. ފަހެ، އެހިނދުކޮޅު ވެސް، ހާރޫނުގެފާނަށް ނުކިޔަމަންތެރިވެ، ސާމިރީއޭ ކިޔުނު މީހަކު، އެބައިމީހުންނަށް ހަދައިދިން ރަންބުދަކަށް އަޅުކަން ކުރަން ފެށިއެވެ. އެބައިމީހުންގެ ޙާލު ދުށުމަށް މޫސާގެފާނު ސާޅިސްރޭ ވެފައި ވަޑައިގެންނެވި އިރު، އެމީހުންތިބީ މުރުތައްދުވެ ބުދަށް އަޅުކަންކުރާ މީހުންނަށް ވެފައެވެ.

ދެން، ﷲ އެބައި މީހުންނަށް އަމުރުކުރެއްވީ، އެއްބަޔަކު އަނެއްބަޔަކަށް ޤަތްލުކޮށް އެކަމާމެދު، ﷲ އަށް ތައްބާ ވުމަށެވެ. އެބައި މީހުން އެއަމުރަށް ކިޔަމަންވެ އެކަން ތަންފީޒުކުރަން ފެށުމުން، ﷲ އެބައި މީހުންގެ މައްޗަށް މަޢާފުދެއްވައި އެއަމުރު ނެންގެވިއެވެ. ދެންވެސް އެބައި މީހުން، ބޮޑާހޭކުމުގެ ގޮތުން މޫސާގެފާނަށް ދެންނެވިއެވެ. “ތިމަންމެންނަށް ފައުޅުގައި ޙަމަލޮލުން، ﷲ ފެނުމުންނޫނީ ކަލޭގެފާނަށް އެއްގޮތަކަށް ވެސް އީމާނެއް ނުވާނަމެވެ.” އެބައިމީހުން އެހެން ދެންނެވި ހިނދު، ﷲ އެބައިމީހުންގެ މައްޗަށް ގަދަފަދަ ރޯޅިއެއް ފޮނުއްވައި އެބައި މީހުންނަށް މަރު ދެއްކެވިއެވެ. އެއަށް ފަހު، އެމަރުވުމުން އެބައި މީހުން ދިރިއްވުމުން، ﷲ އަށް ބިރުވެތިވެ ކިޔަމަންތެރި ކަމަށް އެނބުރި އަތުވެއްޖެއެވެ.

ދެން، ﷲ މޫސާގެފާނަށް އަމުރު ކުރެއްވިއެވެ. އެބައި މީހުންގެ މައްޗަށް ބާއްވާލެއްވި ފޮތަށާއި، ﷲ އެބައި މީހުންނަށް އެންގެވި ގޮތަށް ޢަމަލު ކުރުމަށް، ޢަހްދު ކަށަވަރު ކުރައްވާށެވެ. އެހިނދު އެބައި މީހުން، އެކަމައި އިންކާރުކޮށް ދެކޮޅު ހެދުމުން، ﷲ އެބައި މީހުންގެ މައްޗަށް އިންޒާރެއްގެ ގޮތުން، ޠޫރުފަރުބަދަ އުފުއްލަވައި ލެއްވުމުން އެބައި މީހުން، އެކަމައި ބިރުންގޮސް ޢަހްދުކަށަވަރު ކުރުމަށް އެއްބަސް ވެއްޖެއެވެ. ބަނީ އިސްރާއީލް މީހުންނަކީ، އަބަދުވެސް ބޯހަރު ބައެކެވެ. ﷲގެ ނިޢްމަތަށް ފިރަގަސްދޭ ބައެކެވެ.

ހަމަ އެހެންމެ އެބައި މީހުންގެ މައްޗަށް، ﷲ ހޮނިހިރު ދުވަހަކީ، އަޅުކަން ކުރުމުގެ ދުވަހެއްކަމަށް ހަމަޖައްސަވައި އެދުވަހުގައި މަސް ހިފުމަކީ، ޙަރާމްކަމެއް ކަމުގައި އެންގެވުމުން، އެކަމާ ވެސް އެބައިމީހުން ޚިލާފުވެ އެކަން ކުރުމުގެ ސަބަބުން، އެބައި މީހުންނަށް އެކަމުގެ ޢިޤާބް ލިބުނެވެ.

އާދެ! މޫސާގެފާނު ބަނީ އިސްރާއީލް މީހުންނައިގެން މަޤައްދަސް ބިމަށް ފަލަސްޠީނަށް އެރުމަށްޓަކައި ސީނާގެ ބިމުގައި ހިންގެވިއެވެ. ދަތުރު ކުރެއްވިއެވެ. ގިނަގުނަ މަސައްކަތް ތަކެއް ކުރެއްވިއެވެ. ފަހެ، އެބައިމީހުންގެ ތެރެއިން ބާރަ ލީޑަރަކު ނަންގަވައި، ﷲގެ މަގުގައި ޖިހާދުކޮށް މުޤައްދަސް ބިމަށް ވަނުމަށް ޓަކައި ހަމަޖައްސަވައި އެމީހުންނަށް، އެބިމުގައި ދިރިއުޅޭ ކަންޢާން މީހުންގެ ޙާލުއަހުވާލު އޮޅުން ފިލުވައިގެން ގެނައުމަށް އަމުރު ކުރެއްވި އެވެ.

އެހިނދު އެމީހުން އެއަމުރަށް ކިޔަމަންވެ، އެކަންކޮށް އެނބުރި އައިސް، މޫސާގެފާނަށް ދެންނެވިއެވެ. މުޤައްދަސް ބިމުގައި ދެމިގެންވަނީ، މާމުއި އާއި ކިރުގެ އާރުތަކެވެ. ދެރައީ އެބިމުގައި ދިރިއުޅޭ މީހުންނަކީ، ޖައްބާރުން ކަމުގައި ވާތީއެވެ. ފަހެ، ދެ ލީޑަރަކު ފިޔަވައި އެހެން އެންމެން ވެސް އެމީހެއްގެ ޖަމާޢަތައިގެން އެކަން ކުރުމަށް ދެކޮޅު ހެދިއެވެ. ބަނީ އިސްރާއީލް މީހުން، ﷲގެ މަގުގައި ޖިހާދު ކުރުމައި ދެކޮޅުހަދައި މޫސާގެފާނަށް ދެންނެވިއެވެ.

އޭ! މޫސާގެފާނެވެ! ހަމަކަށަވަރުން ޖައްބާރު ގަދަފަދަ ބަޔަކު އެތާގައި އެބަތިއްބެވެ. އަދި ހަމަކަށަވަރުން، އެބައިމީހުން އެތަނުން ނުކުމެއްޖެއުމަށް ދާންދެން، ތިމަންމެން އެތަނަށް ނުވަންނާނަމެވެ. އަދި އެބައި މީހުން އެތަނުން ނިކުމެއްޖެ ނަމަ، ހަމަކަށަވަރުން ތިމަންމެން އެތަނަށް ވަންނާނެ ބަޔަކީމެވެ.

ފަހެ، އެމީހުންގެ ތެރެއިން، ﷲ އަށް ބިރުވެތިވި ދެ ލީޑަރުން ދެންނެވިއެވެ. އެބައިމީހުންގެ ތެރެއަށް އެރަށުގެ ދޮރާށިން ތިޔަބައިމީހުން ވަންނާށެވެ. ހަމަކަށަވަރުން ތިޔަބައިމީހުން އެރަށަށް ވަދެއްޖެނަމަ، ތިޔަބައިމީހުންނީ އެބައިމީހުން ދެރަކޮށް، އެބައިމީހުންގެ މައްޗަށް ގަދަވެ ގަންނާނެ ބަޔަކުކަން ކަށަވަރެވެ. އަދި ތިޔަބައިމީހުންނީ، އީމާން ވެގެންތިބި ބަޔަކު ކަމުގައި ވާނަމަ، ﷲގެ ކިބައަށް ތިޔަބައިމީހުން ވަކީލު ކުރާށެވެ. މިދެ ލީޑަރުން މިގޮތަށް ނަޞޭޙަތްތެރި ވި ނަމަވެސް، އެބައިމީހުން އެމީހުންގެ ގޮތުގައި ދެމިތިބެ، މޫސާގެފާނަށް އަނެއްކާ ވެސް ދެންނެވިއެވެ.

އޭ! މޫސާގެފާނެވެ! ހަމަކަށަވަރުން އެބައިމީހުން އެރަށުގައި ދެމިތިބިހާ ހިނދަކު، ދުވަހަކުވެސް ތިމަންމެން އެރަށަށް ނުވަންނާނަމެވެ. ފަހެ، ކަލޭގެފާނު ހައްދަވައި ބޮޑުކުރެއްވި ކަލާނގެ އާއި ކަލޭގެފާނު ވަޑައި ގަންނަވާށެވެ. ތިމަންމެން، ހަމަކަށަވަރުން މިތާގައި އިށީނދެ ތިބޭނީއެވެ. މިކަމައި ވިދިގެން، ﷲ އެބައި މީހުންގެ މައްޗަށް ޢިޤާބެއްގެ ގޮތުގައި މުޤައްދަސް ވެގެންވާ ފަލަސްޠީނުގެ ބިން، 40 އަހަރުވަންދެން ޙަރާމް ކުރެއްވުމުން، އެބައިމީހުން ބިންމަތީގައި ވިއްސިވިހާލިވެ ބަދަވީންގެ ގޮތުގައި އެނބުރިއެނބުރި ތިއްބެވެ. މިގޮތުގައި އެބައިމީހުން ބިންމަތީގައި އެނބުރިއެނބުރި ތިބޭތާ، 40 އަހަރުވީ އިރު، ހާރޫނުގެފާނާއި މޫސާގެފާނު ވަނީ، އަވަހާރަވެ ފައެވެ.

އެމީހުންގެ ބޯހަރުވެފައި ނުކިޔަމަންތެރި ކަމުން، ފަލަސްޠީނުގެ ބިން އެމީހުންގެ މައްޗަށް، 40 އަހަރުގެ މުއްދަތަށް، ﷲ ޙަރާމް ކުރެއްވިއެވެ. މިމުއްދަތުގައި ވިއްސިވިހާލިވެ ވަކި މަންޒިލެއްގައި އާބާދު ނުވެވި، ސީނާގެ ސަހަރާގެ ބިމުގައި ބަދަވީންތަކެއްގެ ޙާލުގައި އެމީހުން އުޅެންޖެހުނެވެ. މި، 40 އަހަރަށް ފަހު، ބަނީ އިސްރާއީލުން ކަންޢާންގެ ބިމަށް އަރައި ކަންޢަނީންނާ ގަދަޔަށް ހަނގުރާމަކޮށް އެބިމުގެ ބައެއް ސަރަޙައްދުތައް ފަތަޙަ ކުރިއެވެ. ހާރޫނުގެފާނާއި މޫސާގެފާނަށް ފަހު، އެމީހުންގެ ލީޑަރަކަށް، ﷲ އިސްކުރެއްވީ، ނަބީބޭކަލެއް ކަމުގައިވާ، ޔޫޝަޢުގެފާނެވެ. އެކަލޭގެފާނުގެ ނަންފުޅަކީ، ޔޫޝަޢު ބިން ނޫން (JOSHUA) އެވެ. ފަހެ، މި ފަތަޙަ ހިނގީ އެކަލޭގެފާނުގެ ޤިޔާދަތުގެ ދަށުގައި، 1300 މކ. ގައެވެ.

ފަހެ، ޔޫޝަޢުގެފާނުގެ ވެރިކަމުގެ ދަށުގައި ބަނީ އިސްރާއީލް މީހުން މުޤައްދަސް ބިމަށް އަރާއި އެބިމުން ބަޔަކަށް އެމީހުންގެ ނަބިއްޔާ މެދުވެރިކޮށް ވަދެ، ﷲ އަށް ޝުކްރު ދަންނަވައި ސަޖިދަކޮށް، ﷲ ދެއްވި ނިޢްމަތްތައް ހަނދާން ކުރުމަށް އަމުރު ކުރެއްވުމުން، އެބައިމީހުން ހެދިގޮތަކީ، އެބައިމީހުންނަށް އެންގެވިގޮތް ނޫންގޮތް ކަމުގައިވާ، އަނިޔާވެރިކަމާއި ބޮޑާވުމުގެ ގޮތްގަނޑު ބޮޑުކޮށް، ﷲގެ ބިމުގައި ފަސާދަ އުފެއްދީއެވެ. އަދި އަދާ ހަމައަށް ވެސް، އިސްރާއީލް މީހުން، އެގެންދަނީ އެބިމުގައި ފަސާދަ ހިންގަމުންނެވެ.

ފަލަސްޠީނަށް ޢިބްރާނީން އެރުން:

“ރަށުގައި ތިބި މުސްކުޅިންނާއި ކުޑަ ކުދިންނާއި އަންހެނުންނާއި ފިރިހެނުންނާ އެކު، ގެރިބަކަރި ޙިމާރަށް ދާންދެން ކަނޑީގެ މިޔައިން ތަޅާތިރިކޮށް ހަލާކުކޮށް މަރާލިއެވެ. އަދި ރަށުގައި ހުރި ހުރިހާ އެއްޗަކާ އެކުގައި އަލިފާން ރޯކޮށްލިއެވެ. ހަމައެކަނި ރައްބު (ކަލާނގެ) ޚަޒާނާއަށް ޓަކައި ދޫކޮށްލީ ދަނގަޑާއި ކޮއިން ހަދާފައިވާ ތަކެއްޗާއި ރަނާއި ރިއްސެވެ.”

“ޔޫޝަޢު މުޅިބިމުގެ ހުރިހާ ހިސާބަކަށް އަރައި އެތާންގެ ރަސްރަސްކަލުން ނާއި ހަނގުރާމަ ކުރިއެވެ. ފިލާދިއުމަށް ހަމަހިލާ އެކަކުވެސް ދޫކޮށްނުލާ އެންމެންހެން އިސްރާއީލީ މީހުންގެ އިލާހު ކަމުގައިވާ ރައްބުގެ އަމުރުފުޅު ގައިވާ ފަދައިން ނައްތާލިއެވެ. ޤާދިޝް ބަރްނީޢުން ފެށިގެން ޣައްޒާއަށް، އަދި ޖައްޝްގެ ހުރިހާ ބިމަކުން ފެށިގެން، ޖަޢްބޫންއާއި ހަމައަށް ޔަޝޫޢު އެތަންތާގައި ތިބު އެންމެން ތަޅާމަރާއި ކަތިލައި ތިރިކޮށް، ސުންނާފަތިކޮށް ލިއެވެ.”

ތައްރާތުގެ ޔަޝޫޢު ފޮތުގެ ހަވަނަ ބާބުގެ އާޔަތްތައް ބައްލަވާށެވެ.

މިއީ އެންމެފުރަތަމަ ފަލަސްޠީން ބިމަށް އިސްރާއީލް މީހުން ނުވަތަ ޔަހޫދީންގެ ވަނުމެވެ. މިޞުރުން ނުކުމެ ސީނާގެ ސަހަރާގައި ވިއްސިވިހާލި ކަމާއެކު އުޅެމުން އައިސް މިމީހުން ތިބީ، އަލްބަޙްރުލް މައްޔިތް (DEAD SEA) ގެ އިރުމަތީ ހިސާބުގައެވެ. ޔޫޝަޢުގެފާނުގެ ކޮމާންޑްގެ ދަށުން އެބިތުންލާފައި ކަންޢާންގެ ބިމަށް އަރައި އެބިމުގެ އަހްލުވެރިން ކަމުގައިވާ ކަންޢާނީންނަށް ޙަމަލާދޭން ފެށީއެވެ. މިބައިމީހުން ފަލަސްޠީނަށް ވަދެ އެބިމުގައި މަޑުން ތިބޭކަށް ބޭނުމެއް ނުވިއެވެ. ޤަޞްދުކުރީ މަތީބުނެވުނު، ތައްރާތުގެ އާޔަތްތަކުގައި އައިސްފައި އެވާފަދައިން، ފަލަސްޠީންގައި އެއްވެސް އިންސާނީ ވަންތަކަމެއް ނެތި، ހަނގުރާމަ ކުރާށެވެ.

ތައްރާތުގެ ގިނަތަންތާގައި އިންސާނީވަންތަ ކަމެއްނެތް މިވަޙްޝީ ހަނގުރާމައިގެ ވާހަކަތައް ވާރިދުވެފައި ވެއެވެ. އަދި މިހަނގުރާމައާ ބެހޭގޮތުން ފަރަންސޭސި އިޖްތިމާޢީ ޢިލްމުގެ މުއައްރިޚެއް ކަމުގައިވާ، ގުސްތޭވްލެބޫން (GUSTAVE LE-BON, 7 MAY 1841 – 13 DEC 1931) ގެ ފޮތެއް ކަމުގައިވާ “ޙަޟާރަތްތަކުގެ ތާރީޚްގައި ޔަހޫދީން” މިފޮތުގައި ވިދާޅުވެފައި ވެއެވެ.

“މިޞްރުގައި ބަނީ އިސްރާއީލުންގެ ބަޔަކު އެމީހުންގެ އަމިއްލަ ބޭނުންތައް ފުއްދާނެ ގޮތެއް ނެތި، ދަތި ޙާލުގައި ޖެހި، ފަޤީރުވެގެން ދިޔައެވެ. އަދި، އެބިމުގައި އެމީހުން ނިކަމެތި ޙާލުގައި ޖެހި، އުންމީދުތަކުން މަޙްރޫމް ވެގެން ދިޔަދިއުމުގެ ނަތީޖާ އަކަށްވީ، އެއެންމެން އެއް ޖަމާޢަތަކަށް އެއްކުރުވި ކަމަކަށެވެ. ދެން އެހިނދު އެބައިމީހުން ވެގެންދިޔައީ ހާންތިވެގެން ގޮސް ބަނޑުހައިހޫނު ކަމަށް އިންތިހާއަށް ތެޅިތެޅި ތިބި، މިނިކާވަގުންގެ އައިނެއް ރަށްތަކާއި އަވަށްތަކައި ކައިރިވުމަށް ދަހިވެތި ކަމައިގެން ދުވަމުންދާ ގޮތަށް ދުވެދާފަދަ ބަޔަކަށެވެ.”

ކަނޑައެޅިގެން މިހަނގުރާމަ ހިނގަންފެށީ ކޮންދުވަސް ވަރެއްގައިކަން ކަނޑައަޅައި ދަންނަވާކަށް އެކަކަށް ވެސް ނޭނގެއެވެ. އެކި މުއައްރިޚުން އެކި ތާރީކްތައް ގެނެސްދީފައި ވެއެވެ. އެހެނަސް ޕްރޮފިސަރ ރޮބިންސަން ވިދާލުވެފައި ވަނީ، 1400 މކ. ކަމުގައެވެ. ޔަހޫދީ މަޞްދަރުތައް ބުރަވާ ގޮތުގައި މިހަނގުރާމަ ހިނގީ، 1220 މކ. ކަމުގައެވެ.

އަދި ވެސް ގުސްތޭވްލެބޫން އޭނާގެ އެފޮތުގައި ވިދާޅުވެފައި ވެއެވެ.

“ގިނަ އަހަރުތަކެއް ވަންދެން އެހަނގުރާމަ ދެމިގެން ދިޔަކަމުގައި ވިޔަސް އެހަނގުރާމަ ފުރިހަމައެއް ނުވެއެވެ. ހަމަ އެހެންމެ އިސްރާއީލް މީހުންނަށް، އެބިމުގެ އަޞްލު މީހުންކަމުގައިވާ ކަންޢާނީ ޤަބީލާތައް ބަލިކޮށް އެބިމުން ބޭރުކޮށް ލުމުގައި ކާމިޔާބެއް ނުކުރެވުނެވެ. އެފަދަ ޤަބީލާތައް އެބިމުގައި އެތިބި ގޮތަށް އެބިމުގައި ބާރައިގެން ދެމި ތިއްބެވެ. ޔަހޫދީންނަށް އާޚިރުގަ ޖެހުނީ އެތިބިގޮތަށް ދެމިތިބޭން ދުކޮށްލާށެވެ. އެހެންވުމާއެކު، މުއާބީންނާއި އައުނީންނާއި އައިދޫނީންގެ ރަސްކަންތައް އަމިއްލަ ބާރާއެކު މުސްތަޤިއްލު ސިފައެއްގައި އެބިމުގައި ޤައިމްވެގެން ތިބީ، ވަރަށް އާންމު ގޮތަކަށެވެ. އެހެނަސް އިސްރާއީލް މީހުންގެ އިއްތިޙާދީ އެކިއެކި ރަސްކަންތަކަށް (ޔަހޫދާ ދައްލަތާއި އިސްރާއީލް ދައްލަތަށް) ޖިޒީ ދައްކަން ޖެހުނެވެ.”

ފަހަރުގައި ޔަހޫދީންނަށް ފަލަސްޠީނުގެ ދަރިކޮޅު ކަންޢާނީންނައި ހަނގުރާމަކޮށް ހިފުނުބައެއް ހިފުމުގައި ކާމިޔާބު ވުމުގެ ސިއްރަކީ، ކަންޢާނީން އެކިބައި ބަޔަށް، އެކިޤަބީލާ ތަކަށް ބެހިފައި ވުންކަމުގައި ވެދާނެއެވެ.

ފަހެ، އިސްރާއީލް ޔަހޫދީން ފަލަސްޠީނަށް އަރައި ފުރަތަމަ ހިންގި ރަސްކަމުގައި އިސްކޮށް ތިބީ އެބައިމީހުންގެ ތެރެއިން އިސްކުރެވުނު ޤާޟީންނެވެ. އެމީހުންނީ ޤައްމުގެ ރަސްރަސްކަލުން ނެވެ. މިރަސްކަމުގެ ދުވަސްވަރު ޔޫޝަޢުގެފާނުން ފެށިގެން، ޞަމްއީލްގެފާނާ ހަމައަށް ދެމިއޮތެވެ. މިދުވަސްވަރަށް ދެވިފައިވާ ނަމަކީ، “ޢަހްދުލްޤުޟާތު” އެވެ. ޖަޖުން ބަނީ އިސްރާއީލް މީހުންގެ ވެރިކަން ހިންގި ދުވަސްވަރަކީ މިއެވެ.

މިދުވަސްވަރު ގުނިގެންދަނީ ޔަހޫދީ ބައެއް މުއައްރިޚުން ލިޔާގޮތުގައި، 1397 އިން ފެށިގެން، 1024 މކ. އާ ހަމައަށެވެ. މިދުވަސް ވަރުގައި އެބައިމީހުންގެ ތެރޭގައި، ﷲ ފިޔަވައި އެހެންފަރާތް ތަކަށާއި ބުދަށް އަޅުކަން ކުރުން އާންމުވެގެން ދިޔައެވެ. އަދި އެންމެހައި ނުބައި ކަންތައްތަކާއި މުންކަރާތްތައް ޢާއްމުވެ، ޒިނޭކުރުން އެމީހުންގެ ތެރޭގައި ފެތުރިގެން ދިޔައެވެ. އަދި އެބައިމީހުންގެ ތެރޭގައި ރަނގަޅުޞާލިޙު މީހަކު އުފެދޭ އިރަށް އެމީހެއްގެ ކިބައިން ސަލާމަތް ވުމުގެ ގޮތުން، އެމީހަކު ޤަތުލްކޮށްލައެވެ.

ފަހެ، އެބައިމީހުންގެ މިފާފަތަކާހެދި އެބައިމީހުންގެ މައްޗަށް، ﷲ އެކިއެކި ބާރުގަދަ ކަންޢާނީ ރަސްރަސްކަލުންގެ ފަރާތުން ހަނގުރާމަ ކުރުމާއި އުނދަގޫތައް ފޮނުއްވައިގެން، އެބައިމީހުން މުޤައްދަސް ބިމުގައި ޛަލީލް ކުރެއްވިއެވެ. އެރަސްރަސް ކަލުންގެ ތެރޭގައި ކަންޢާންގެ ބޮޑެތި ރަސްރަސް ކަލުންކަމުގައިވާ ތަލްހަޒޫރް (TEL-HAZOR) ގެ ރަސްގެފާނު ޔާބީން (JABIN) އާއި މުއާބީން (MOABITES) ގެ ރަސްގެފާނު ޙިޖްލޫން (EGLON) އާއި ޝަޢްނާއީމް ފަދަ ރަސްރަސްކަލުން ހިމެނެއެވެ.

ފަހެ، ޔޫޝަޢުގެފާނު މުޤައްދަސް ބިމަށް އެރުއްވި އިރު އެބިމުގައި އުޅެމުން ގެންދިޔަ ޤަބިލާތައް ޔޫޝަޢުގެ ފާނުގެ ވެރިކަމުގެ ދަށުގައި ތިއްބެވެ. ކަންޢާނީންގެ ބައެއް ޤަބީލާތަކާއި އޭގެ އިތުރުން ޔަހޫދީންނަށް ވުރެ ކުރިން، ފުރާތުކޯރު ހުރަސްކޮށް ފަލަސްޠީންގެ ބިމަށް އައިސް، ނިގިވް (NEGEV) ޝަހަރާއާއި ފަލަސްޠީންގެ އެހެން ސަރަޙައްދު ތަކުގައި ބަދަވީންގެ ގޮތުގައި އުޅެމުން ގެންދިޔަ، ޢިބްރާނީންގެ ޤަބީލާތައް ވެސް، ޔޫޝަޢުގެފާނު ބިންގާ އެޅުއްވި ރަސްކަމުގެ ދަށުގައި އުޅެމުން ގެންދިޔައެވެ.

އެއިރު ބަނީ އިސްރާއީލް މީހުންގެ ޢަދަދަކީ، ގާތްގަނޑަކަށް ދިހަ ވަރަކަށް ހާހެވެ. ބަނީ އިސްރާއީލް ވެރިކަމުގައި ބައިވެރިވި އެހެން ޤަބީލާތަކުގެ މީހުންގެ ޢަދަދުވެސް އެބައިމީހުންނާ ދާދި އެއްވަރެއް ވުމަކީ، ގާތްކަމެކެވެ. އެހެން ކަމުން ޔޫޝަޢުގެފާނުގެ ރަސްކަމަކީ، ހަމައެކަނި ބަނީ އިސްރާއީލް މީހުންގެ ނުވަތަ ޔަހޫދީންގެ ވެރިކަމެއް ކަމުގައި ބުނެ ދަޢްވާ ކުރުމަކީ ޙަޤީޤަތެއް ނޫނެވެ. އޮޅުވާލުމެކެވެ.

އަދި ވެސް ފާހަގަކޮށްލަން ޖެހެއެވެ. ޔޫޝަޢުގެފާނު ފަލަސްޠީނުގައި ވެރިކަމެއް ޤައިމުކުރެއްވީ، ކޮންމެހެން ޔަހޫދީ ދައްލަތެއް އެނަސްލުގެ މީހުންނަށް ބިނާކޮށް ދިނުމުގެ މަޤްޞަދުގައެއް ނޫނެވެ. ހަމަކަށަވަރުން އެވެރިކަމަކީ، އެކަލޭގެފާނަށް ތަބާވެ ކިޔަމަންގަނެ، ﷲ އަށް އީމާންވީ އެންމެހާ މުސްލިމުންނަށް ޓަކައި އުފެއްދެވި ރަސްކަމެކެވެ. އެހެން ވުމާއެކު މިހާރުގެ އިސްތިޢުމާރީ ޒައޮނިސްޓް ޔަހޫދީންނަށް އެވެރިކަމަކީ، ތިމަންމެންގެ ވެރިކަމެކޭ ބުނެ، ދަޢްވާ ކުރުމުގެ އެއްވެސް ފުރުސަތެއް އޮތްކަމަކަށް ޤަބޫލްކޮށްގެން ނުވާނެއެވެ. އެއީ ހުސް ދޮގެވެ. ބޮޑު އޮޅުވާލުމެކެވެ.

މީގެ އިތުރުން ވެސް ފާހަގަކުރެވެއެވެ. ޔޫޝަޢުގެފާނު ޤައިމުކުރެއްވި ރަސްކަން އޮތީ، ފަލަސްޠީންގެ ވަރަށް ކުޑަ ސަރަޙައްދެއް ގައެވެ. ޔޫޝަޢުގެފާނުގެ ރަސްކަން ޤައިމު ކުރެއްވުމަށް ފަހުގައިވެސް ފަލަސްޠީންގެ ބޮޑު ބައެއްގައި އެބިމުގެ ޙަޤީޤީ، އަޞްލު އަހްލުވެރި، ވަޒަންވެރިން އެބިމުން ބޭރުކުރެވި، މުޅި ފަލަސްޠީން އެކުގައި ޔަހޫދީންގެ ބިމަކަށް ހެދިފައެއް ނުވެއެވެ. އެހެންވުމުން މިހާރު އެމީހުން އެކުރާ ދަޢްވާތަކަކީ، މުޅިން ބުހުތާނު ދޮގެވެ. ބޮޑު އޮޅުވާލުމެކެވެ.

އާދެ! ފިލިސްތީން ނަމުންނާއި ފީނީޤީންގެ ނަމުން ނަންދެވުނު ދަރިކޮޅުގެ ރަސްކަންތަކުން ދައްލަތްތައް ގޮތުގައި ވެރިކަން ޤައިމުކޮށްގެން ފަލަސްޠީނުގެ ބިމުގައި ދިރިއުޅެމުން ގެންދިޔައީ ވެސް، ބަނީ އިސްރާއީލް މީހުން ރަސްކަމެއްގެ ބިންގާ އެޅިފަނުންނެވެ. ފިލިސްތީން އޭ ކިޔުނު މީހުން، ފަލަސްޠީނުގެ ބިމަށް އެރީ، ބަނީ އިސްރާއީލު މީހުން އެބިމުގައި ރަސްކަމެއް ޤައިމުކޮށް ކަންޢަނީންނާ އެކު ގަދަޔަށް ހަނގުރާމަ ކުރަމުން ދަނިކޮށް، 1150 ނުވަތަ 1157 މކ. ގައެވެ. މުޅިން އާބަޔަކު ކަންޢާނުގެ މެދުތެރޭކަނޑުގެ އައްސޭރިއަށް ފައިބައި، އެސަރަޙައްދުގައި އަމިއްލަ މިނިވަން ރަސްކަމެއް އުފެއްދިއެވެ. މިއިން ވެސް އެނގިގެންދަނީ، ބަނީ އިސްރާއީލް މީހުންގެ ދަޢްވާއަކީ ގޯސްބުހުތާނެއް ކަމެވެ. އެބިމަކީ އެމީހުންނަށް، ﷲ ވާރުތަކުރެއްވި ބިމެއް ނޫންކަމެވެ.

ފަހެ، ފިލިސްތީނުން ނަކީ، އެއިޖިން ކަނޑުގެ ޖަޒީރާތަކުން ނުކުމެގެން ކަނޑުމަތީގައި އުޅެމުން ގޮސް، އެއައްސޭރި ފަށަށް ފައިބާ ވަޒަންވެރިވި ބައެކެވެ. އަޝްދުދާއި ޢަޝްޤިލާން ފަދަ ޝަހަރުތައް އާބާދުކުރީ މިމީހުންނެވެ. މިމީހުންނަކީ، ދަނގަޑު ތެޅުމުގެ ހުނަރުވެރިކަން ލިބިފައިވާ، ހަނގުރާމައިގައި ކުޅަދާނަ ބައެކެވެ. ބަނީ އިސްރާއީލު މީހުންގެ ރަސްކަމުގައި ދައްލަތެއްގެ ސިފަޖެހި، ރަސްކަލުންގެ ދައުރެއް ފެށުނީ، ފިލިސްތީނީންގެ ފަރާތުން ކުރިމަތިވެގެން ދިޔަ ޢަސްކަރީ ނުރައްކާތެރިކަމުގެ ނަތީޖާއެއްގެ ގޮތުންނެވެ. މިގޮތުން އެންމެ ފުރަތަމަ ބަނީ އިސްރާއީލު މީހުންގެ ރަސްކަލެއްގެ މަޤާމަށް އިސްކުރެވުނީ، ޔަހޫދީން ކިޔާ ގޮތުން ނަމަ، ޝާއޫލް އެވެ. މުސްލިމުން ކިޔާ ގޮތުން ނަމަ، ޠާލޫޠެވެ.

އާދެ! ޔޫޝަޢުގެފާނަކީ، ޔޫސުފްގެފާނަށް މުނިކާފަ ވިދާޅުވާ ބޭފުޅެކެވެ. މިކަލޭގެފާނަކީ، މޫސާގެފާނު ކަންޢާން ބިމަށް ޖާސޫސުކުރުމަށް ފޮނުއްވި، 12 މީހުންގެ ތެރެއިން އިސް ބޭފުޅެކެވެ. މޫސާގެފާނުގެ އެހީތެރިއެއްގެ ގޮތުގައި ގެންގުޅުއްވި ބޭފުޅެކެވެ. ދުނިޔޭގައި އުޅުއްވިކަމަށް މުއައްރިޚުން ލިޔުއްވާފައި ވަނީ، 1355 އިންފެށިގެން، 1245 މކ. ގައި ކަމަށެވެ. އަވަހާރަވީ ޢުމުރުފުޅުން، 110 އަހަރުގައެވެ. ފަސްދާނުލެވިފައި ވަނީ، ފަލަސްޠީންގެ ކިފިލްޙާރިސް ޝަހަރުގައެވެ. އެއީ މިހާރުގެ ވެސްޓް ބޭންކްގައި އޮންނަ ރަށެކެވެ. ރަސްމީ ސިފައެއްގައި ޔަހޫދީ ބޮޑެތިފޮތް ތަކުގައި ލިޔެވިގެން ވަނީ، މިހަނގުރާމަ ހިނގީ، 1220 މކ. ގައި ކަމަށެވެ.

ބަނީ އިސްރާއީލު މީހުންގެ ކަންތައްތައް މިގޮތަށް ހުރުމުން އެބައިމީހުންނަކީ، ފުރިހަމަ މާނައިގައި ކާމިޔާބާއި ފަތަޙަ ލިބުނު ބަޔަކަށް ނުވެއެވެ. ފަހެ، އެމީހުންނަކީ، ލިބުނުމަދު ކާމިޔާބު ތަކާއި އެކިއެކި ފަހަރުމަތިން ލިބިނު ނަޞްރުތަކާ ބެހޭގޮތުން ޔަހޫދީ ބޮޑެތި މުއައްރިޚުން ލިޔުއްވާފައި ހުރި ވާހަކަތަކުގައި މާކަންތައް ގަނޑު ބޮޑުކޮށްގެން ލިޔެފައި ހުއްޓަސް، ޙައްޤުގޮތަކީ އެމީހުންނަށް ބޮޑުފަތަޙައެއް ނުލިބޭކަމެވެ. ސާފުކޮށް އެނގިވަޑައި ގަންނަވާނެ ފަދައިން ޢިބްރާނީ ޤަބީލާތަކަށް މުޅި ފަލަސްޠީނަށް ވެރިވެއެއް ނުގަނެވެއެވެ. މިއަދާ ހަމައަށް ވެސް އޮތީ ހަމަ އެގޮތަށެވެ.

ހަމަ މިވާހަކަ މިގޮތަށް، ބައިލަލަބޫކު އޭނާގެ ފޮތް ކަމުގައިވާ، “ހަނގުރާމައިގެ ބިން” (އަރްޟުލް މަޢްރިކާ) މިފޮތުގައި ވިދާޅުވެފައި ވެއެވެ. ހަމަ އެހެންމެ ހިބްރޫ ތައްރާތުން ވެސް އިނގޭގޮތުގައި ޔަހޫދީންނަށް ، އެބައިމީހުން ހިތުގައި އޮތް މިންވަރަށް އެބިމަށް ވެރިވެއެއް ނުގަނެ ވޭކަން އެނގެއެވެ.

“އަހަމަކަށަވަރުން އަހަރުމެންގެ ބާރުދަށަށް ގެންނަންވާ ގިނަބިންތަކެއް ވެއެވެ.”

ތައްރާތުގެ ޔަޝޫޢު ފޮތުގެ، 13 ވަނަ ފޮތްބައްލަވާ ލައްވާށެވެ. ފާހަކަކުރަން ޖެހޭ މުހިންމު ކަމަކީ، ކަންމިހެން އޮތުމުން މިހަނގުރާމަ އެއްގޮތަކަށް ވެސް ފުރިހަމައެއް ނުވެއެވެ. ދެމިގެންދާ ހަނގުރާމައެއް ގޮތުގައި މިއަދާ ހަމައަށް ވެސް އޮތީއެވެ.

ދެން، އެއަށް ފަހު، ބަނީ އިސްރާއީލް މީހުންގެ އިސް މީހަކަށް، ފޮނުއްވުނީ ޞަމްއީލް (SAMUEL) ނަބީއެވެ. މިކަލޭގެފާނު ކުރެން އެބައިމީހުން އެދުނީ، އެބައިމީހުންގެ މައްޗަށް ރަސްކަލަކު ލެއްވުމަށެވެ. އޭރުން، ﷲގެ މަގުގައި ޖިހާދު ކުރާނެ ކަމުގައެވެ. އެބައިމީހުންގެ ނަބިއްޔާ އެބައިމީހުންނަށް ޚަބަރު ދެއްވީ، ޠާލޫޠްއޭ ކިޔުނު ރަސްކަލަކު އެބައިމީހުންގެ މައްޗަށް، ﷲ ފޮނުއްވި ކަމުގައެވެ.

މިހެން އެމީހުންގެ ނަބިއްޔާ ދެންނެވުމުން، އެމީހުން މުދަލާއި ނަސަބަށް ބަލާހަދައި އެކަމާ އިޢްތިރާޟްކޮށް ބުންޏެވެ. ޠާލޫޠްއަށް އަހަރުމެންގެ މައްޗަށް ރަސްކަން ކުރެވޭނީ ކިހިނަކުން ތޯއެވެ؟ އޭނާއަށްވުރެ ބޮޑަށް ރަސްކަމަށް ޙައްޤުވެގެންވަނީ، އަހަރުމެންނެވެ. އެހެނީ އޭނާއަށް މުދަލުގެ ތަނަވަސްކަން ވެސް ލިބިފައެއް ނުވެއެވެ. މިގޮތަށް އެބައިމީހުން، އިންކާރު ކުރިކަމުގައި ވިޔަސް އެބައިމީހުންގެ ނަބިއްޔާ ވިދާޅުވިއެވެ.

އެހެނަސް ކަލޭމެންގެ ރަސްކަލަކަށް ވުމަށް، ކަލޭމެންގެ މައްޗަށް، ﷲ ކަނޑައަޅުއްވާފައި ވަނީ، ޠާލޫޠްއެވެ. އަދި ޠާލޫޠްއަށް އެކަމައި އެކަށޭނަގޮތުގައި، ޢިލްމާއި ހަށިގަނޑާއި ބާރުވެސް ނުހަނު ތަނަވަސް ކުރައްވައި ދެއްވާފައި ވެއެވެ. އަދި، ކަލޭމެން ދަންނާށެވެ! ﷲ ރުއްސަވައިފި މީހަކަށް ރަސްކަން ވިޔަސް ދެއްވައެވެ. އަދި، ﷲ އީ ނުހަނު ތަނަވަސްކަން ދެއްވައި ހުރިހާކަމެއް ދެނެވޮޑިގެންވާ، ﷲ އެވެ.

އާދެ! ޞަމްވީލް ބަނީ އިސްރާއީލް މީހުންގެ ލީޑަރަކަށް ހޮއްވެވީ، ޝާއޫލް (SAUL, 1082 – 1010 BC) އެވެ. މިއީ މުސްލިމުން ކިޔާގޮތުގައި ޠާލޫޠްއެވެ. ފަހެ، ޠާލޫޠް އެބައިމީހުންގެ ރަސްކަލަކަށްވެ އެބައިމީހުން، ﷲގެ މަގުގައި ޖިހާދުކުރުމަށް ގޮވާލުމުން، އެބައިމީހުންގެ ތެރެއިން މަދުބަޔަކު މެނުވީ، ނުނިކުމެއެވެ. ޠާލޫޠް ރަސްގެފާނާ އެކު ނުކުތް މަދު މީސްކޮޅަށް، ﷲ ނަޞްރު ދެއްވާއި ފަތަޙަ ދެއްވީއެވެ.

ބަނީ އިސްރާއީލް މީހުންނަށް މަޤައްދަސް ބިމަށް ނަޞްރު ދެއްވީ، ﷲ އަށް އީމާންވެ އަޅުކަން ކުރުމުގައި ދެމިތިބޭތޯއެވެ. އެހެނަސް އެމީހުން ދެމުންގެންދިޔައީ ފުރަގަސްކަން ފާޅުގައި ފެންނާން އެބަހުއްޓެވެ. ފަހެ، ޝާއޫލް ދުނިޔޭގައި، 72 އަހަރު ހުންނެވިއެވެ. މީނާއަކީ، ކަންޢާން ބިމުގައި ބަނީ އިސްރާއީލް މީހުން އުފެއްދި ފުރަތަމަ ދައްލަތުގެ ފުރަތަމަ ރަސްކަލެވެ.

ފަލަސްޠީންގެ ބިމުގައި ދިރިއުޅެމުން ގެންދިޔަ ކަންޢާނީން ނާއި ޔަބޫސީންނާއި އެހެނިހެން ޤަބީލާތަކުގެ މީހުންނަށް މިފަހަރު މިދިމާވީ މުޅިން އެހެން ވައްތަރެއްގެ މާވަޙްޝީ ހަނގުރާމައެކެވެ. ޠާލޫޠަށް ފަހު، ދެން ބަނީ އިސްރާއީލްގެ ރަސްކަލަކަށް ފޮނުއްވީ، ދާއޫދްގެފާނެވެ.

މިހާ ހިސާބުން ފާހަގަކޮށްލަން ޖެހޭ ނުކުތާއެއް ކަމުގައި އަޅުގަނޑު ދެކެނީ، ފަލަސްޠީނަށް ބަނީ އިސްރާއީލު މީހުން އެރިއިރު އެ އެރި ޢަދަދާމެދު ހިސާބަކަށް ބޮޑުކޮށްގެން ގުނާހަދާ ކަމެވެ. ފަހެ، މިހަނގުރާމައިގައި ބައިވެރިވި ޔަހޫދީ ހަނގުރާމަ ވެރިންގެ ޢަދަދު ދެލައްކަ (200000) އަށްވުރެ މައްޗަށް ނުދާނެ ކަމުގައި ސަރ ހެންރީ ޗަރލްސް ލޫކް އޭނާގެ ފޮތް ކަމުގައިވާ، “ހޭންޑްބުކް އޮފް ޕެލަސްޓައިން އެންޑް ޓްރާންސް ޖޯރޑަން” ގައި ލިޔުއްވާފައި ވެއެވެ. އަދި މިޢަދަދުގެ ތެރޭގައި ޢިބްރާނީ ބަދަވީންގެ ތެރެއިން އިސްރާއީލީ ހަނގުރާމަ ވެރިންނައި ގުޅުމަށް ފަހު، ކަންޢާނީންނައި ދެކޮޅަށް ހަނގުރާމަ ކުރުމުގައި ބައިވެރިވި މީހުންވެސް ހިމެނެއެވެ. އަދި ހަމަ އެހެންމެ މިޢަދަދުގެ ތެރޭގައި އަންހެނުންނާއި ޅަދަރީންވެސް ހިމެނުން އެކަށީގެން ވެއެވެ. ފަހެ އެއިރު ކަންޢާނީ މީހުންގެ އާބާދީ ގުނޭނީ މިލިއަނުން ކަމަށް ތާރީޚީ ހެކިތައް ބުނެއެވެ.

އާދެ! ބަނީ އިސްރާއީލް މީހުން (ޢިބްރާނީ ޔަހޫދީން) ފަލަސްޠީންގެ ބަޔަކަށާއި ޓްރާންސް ޖޯރޑަންގެ ބައެއްގައި، 1020 މކ. ގައި ޤައިމުކުރި ވެރިކަމަކީ، ޝާއޫލް (ޠާލޫޠްގެފާނު) އުފެއްދި ޢިބްރާނީ ދައްލަތެވެ. އޭގެ ފަހުން މިދައްލަތް ވެގެން ދިޔައީ، ދާއޫދުގެފާނާއި ސުލައިމާނުގެ ފާނުގެ ދައްލަތަށެވެ. މިދައްލަތް، 932 މކ.އައި ހަމައަށް ދެމިއޮތެވެ. ޢިބްރާނީންގެ މިދައްލަތް ދުނިޔޭގައި ދެމިއޮތީ އެންމެ ޤަރްނެއްހާ ދުވަހުއެވެ.

ޠާލޫޠާއި ދާއޫދުގެފާނާއި ސުލައިމާން ގެފާނުގެ ޒަމާނަކީ، ފަލަސްޠީންގައި އޮތް ބަނީ އިސްރާއީލު މީހުންގެ ވެރިކަމުގެ ރަންޒަމާނެވެ. މިޒަމާނުގައި ގިނަ ކަންޢާނީން އެވެރިކަމާ ގުޅި، މުޅި ފަލަސްޠީނަށް ފެތުރިގެން ދިޔައެވެ. މިބޭކަލުންގެ ވެރިކަމުގައި ކަންޢާނީން މަރައި ހުސްކުރައްވާ ކަށް، ނުވަތަ ގަދަކަމުން ޔަހޫދީ ދީނާއި ޘަޤާފަތާއި އައިޑެންޓިޓީ ނައްތާލައްވާކަށް، ބަނީ އިސްރާއީލީ ނަބީންނާއި ލީޑަރުން މަސައްކަތެއް ނުކުރައްވަ އެވެ. އެހެނަސް މަސައްކަތް ކުރެއްވީ، ކަންޢާނީންނާއި ބަނީ އިސްރާއީލުންނާ ދެމެދުގައި ޞުލްޙަވެރި ވާށެވެ.

އާޚިރުގައި މިޞުލްޙަ ވެރިކަން ޤައިމުކުރެވި ދެބައިމީހުންގެ ދެމެދުގައި ކައިވެނީގެ ގުޅުންތައް ވެސް ހިނގައިފައި ވެއެވެ. އެގޮތުން ފެންނާންއޮތް މީގެ އެންމެ މަޝްހޫރު މިސާލަކީ، ދާއޫދުގެފާނާ، ކަންޢާނީ އަންހެން ބޭފުޅެއް ކަމަށްވާ “ބިންތު ޝަބާ” ގެ ކައިވަނި ފުޅެވެ. އެނގިވަޑައި ގަންނަވާނެ ފަދައިން ސުލައިމާނު ގެފާނަކީ، މިކައިވަނިފުޅުން ދާއޫދުގެފާނަށް ލިބިވަޑައިގަތް ދަރިކަލެކެވެ. ކަންޢާނީންގެ އިތުރުން، ފިލިސްތީން ޤަބިލާތަކުގެ ޖަމާއަތްތައް ވެސް ދާއޫދުގެފާނާއި ސުލައިމާނުގެ ފާނުގެ ދައްލަތުގެ ރައްޔިތުންނަށް ވެގެންދިޔައެވެ. އެމީހުންނާއި ކަންޢާނީންނާ ދެމެދުގައި ވެސް ކައިވަނީގެ ގުޅުންތައް ހިނގައި، ޤަރުނުތަކެއްގެ ތެރޭގައި ދެބައިމީހުން ވަކިކުރުން އުނދަގޫވާ މިންވަރަށް އެ ދެ ނަސްލު ވެސް ގުޅިލާމެހި، އެކުލެވިގެން ދިޔައެވެ.

ފަހެ، ފާހަގަކޮށްލަން ޖެހޭ ނުކުތާއަކީ، ކުރިން ކަންޢާނީންގެ ބިމަށް އަރައި ވަޒަންވެރި ވެގެން އުޅުނު، އާމޫރީންނާއި ޙިއްޠީންގެ ބައެއް ޖަމާޢަތްތައް ވެސް، ބަނީ އިސްރާއީލްގެ ދައްލަތުގެ ތެރޭގައި ޝާމިލްވެގެން ދިޔަކަމެވެ. ފަލަސްޠީނުގެ އެންމެޤަދިމީ އަޞްލަކީ، މިދަންނަވާ ހުރިހާ ޖަމާއަތްތަކެއް ގުޅިގެން އެފެދިގެން ދިޔަ، މުސްލިމް އާބާދީއެވެ. އެއްކައުވަންތަ، ﷲ އަށް އީމާންވި މީހުންނެވެ.

ތަކުރާރުކޮށް ދެންނެވިފައި ވާނޭ ފަދައިން، މިވެރިކަމަކީ ޔަހޫދީންގެ ދަޢްވާއައި ޚިލާފަށް އިސްލާމްދީނުގެ ބިންގަލުގެ މަތީގައި، ﷲގެ ނަބީބޭކަލުންނާއި ރަސޫލުން ތެދުމަގުގައި ތިއްބަވައުގެން ބިނާކުރެއްވި އެއްކައުވަންތަ އިސްލާމީ ވެރިކަމެކެވެ. ފަހެ އެދައްލަތަކީ، ނަސްލީ އިމްތިޔާޒުގެ ދިދައިގެ ދަށުގައި ބަނީ އިސްރާއީލު މީހުންގެ ދަރިކޮޅު ދެމެހެއްޓުމަށް ޤައިމު ކުރެވުނު ނަސްލީ މަޝްރޫޢެއްގެ ނަތީޖާއެއް ނޫނެވެ. އަދި އެގޮތުން ބިނާކުރެވުނު ޚުރާފީ، ނަސްލީ ދައްލަތެއް ނޫނެވެ.

އެހެންކަމުން މިއަދުވެސް އެދައްލަތުގެ ވާރިޘުންނަކީ، ޙަޤީޤަތުގައި ދާއޫދުގެފާނާއި ސުލައިމާނުގެފާނަށް އީމާންވެގެން އެކިޔަމަންތެރި ކަމުގައި ތެދުމަގަށް ތަބާވެ، ދެމިތިބި މީހުންވެ. އެއްގޮތަކަށް ވެސް ޚުރާފީ އިސްތިޢުމާރީ، ޔަހޫދީން ނުވަތަ ޢިބްރާނީންގެ ބިމެއްނޫނެވެ. ފަހެ، އެބިމުގެ ވާރިޘުންނަކީ، ޝައްކެއްނެތް ގޮތުގައި މުސްލިމުންނެވެ. އެހެން އެއްވެސް ދަރިކޮޅެއް ނޫނެވެ. ﷲ އަށް ނަޞްރުދީ، ﷲ އަށް އިމާންވާ އެންމެންގެ ބިމެކެވެ. އަޞްލު ޔަހޫދީންނަށް ވިޔަސް، ޒައޮނިސްޓް ޔަހޫދީންނަށް ވިޔަސް، ޢިބްރާނީންނަށް ވިޔަސް، ޢަރަބީންނަށް ވިޔަސް އެދަޢްވާގެ ޙައްޤެއް ނުވެއެވެ. (ފުރަތަމަބައި ނިމުނީ)